Paus Benedictus XVI
| Joseph Alois Ratzinger 16 april 1927 – heden |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|
 |
||||||
| Paus | ||||||
|
Benedictus XVI (Marktl am Inn, Beieren, 16 april 1927), geboren als Joseph Alois Ratzinger, is de 265e paus van de Rooms-Katholieke Kerk. Hij werd op 19 april 2005 verkozen tijdens het Conclaaf van april 2005, dat gehouden werd na de dood van paus Johannes Paulus II. Als paus staat Benedictus XVI aan het hoofd van de Rooms-Katholieke Kerk en is hij de soeverein van Vaticaanstad.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
[bewerk] Jeugd
 |
Joseph Ratzinger werd op 16 april 1927 in Marktl am Inn in Beieren geboren als de zoon van politieagent Joseph Ratzinger Sr. en de uit Rimsting bij Chiemsee afkomstige kokkin Maria Peintner. Ratzinger werd geboren als jongste in een gezin van drie kinderen: Maria (7 december 1921 - 2 november 1991), Georg (15 januari 1924) en hijzelf. Hij bracht zijn jeugd door in Traunstein, een kleine stad nabij de Oostenrijkse grens. Ratzinger werd in 1941, zoals sinds 1939 alle Duitse seminaristen verplicht waren te doen, lid van de Hitlerjugend. In 1943 werd hij samen met de rest van zijn klas ingezet bij het luchtafweergeschut dat een BMW-fabriek verdedigde. In 1944 werd hij bij de Reichsarbeitsdienst in Burgenland ingezet bij de aanleg van pantserbarrières. Enkele dagen voor de definitieve Duitse overgave in 1945 deserteerde hij uit het uit elkaar vallende Duitse leger en keerde terug naar Traunstein, waar de jonge soldaat door de Amerikanen krijgsgevangen werd gemaakt.
[bewerk] Studies en roeping
Na zijn studies aan het gymnasium aldaar ging hij op 18-jarige leeftijd van 1946 tot 1951 filosofie en theologie studeren aan de filosofisch-theologische hogeschool in Freising en aan het Georgianum van de universiteit van München. Naar eigen zeggen (in een interview met Peter Seewald) werd hij vooral beïnvloed door het werk van Gertrud von Le Fort, Ernst Wiechert, Fjodor Dostojevski, Elisabeth Langgässer, Theodor Steinbüchel, Martin Heidegger en Karl Jaspers. Op 29 juni 1951 werd hij samen met zijn broer Georg tot priester gewijd in Freising door kardinaal Michael von Faulhaber van München. In 1951 was hij korte tijd parochievicaris in München-Moosach (Sankt Martin-parochie). Van 1951-1952 was hij dat in München-Bogenhausen (Heilig Blut-parochie). Van 1952 tot 1954 doceerde hij aan het priesterseminarie van het aartsbisdom München-Freising.
In 1953 behaalde Joseph Ratzinger zijn doctoraatsdiploma in de theologie op het proefschrift Volk und Haus Gottes in Augustinus' Lehre von der Kirche.
Ratzinger doceerde van 1954 tot 1957 dogmatiek en fundamentele theologie aan de filosofisch-theologische hogeschool te Freising. In 1957 behaalde hij zijn Habilitation aan de universiteit van München met een onderzoek over Bonaventura. Van 1958 tot 1959 was hij hoofddocent dogmatiek en fundamentele theologie aan de filosofisch-theologische hogeschool in Freising. Van 1959 tot 1963 had hij als professor een leerstoel aan de universiteit van Bonn voor fundamentele theologie. Hij was een officiële concilietheoloog (peritus) van het Tweede Vaticaans Concilie van 1962 tot 1965 als assistent van kardinaal Joseph Frings, aartsbisschop van Keulen. Ratzinger stond bekend als een vertegenwoordiger en pleitbezorger van radicale veranderingen. Op het Concilie trad hij vaak samen op met moderne theologen als Karl Rahner SJ, door wie Ratzinger zelf sterk beïnvloed was, en de modernistische theoloog Hans Küng.
Van 1963 tot 1966 was hij professor met een leerstoel voor dogmatiek en dogmageschiedenis aan de universiteit van Münster. Van 1966 tot 1969 was hij professor met dezelfde leerstoel aan de Universiteit van Tübingen. Daar doceerde in die dagen ook de Zwitserse theoloog Hans Küng, die Ratzinger inofficieel voordroeg voor een leerstoel. Ratzinger kon zich aanvankelijk vinden in Küngs theologie, waarin de interreligieuze dialoog een belangrijke plaats inneemt en enige katholieke geloofswaarheden worden opgegeven (onfeilbaarheid van de Paus, eucharistie en intercelebratie). Ratzinger distantieerde zich echter later van dergelijke theologische opvattingen ten voordele van een grotere trouw aan de katholieke geloofsleer van Paulus VI. Van 1969 tot 1977 was Ratzinger professor met nogmaals dezelfde leerstoel aan de universiteit van Regensburg. Ratzinger is (ere)lid van de katholieke studentenverenigingen K.D.St.V. Rupertia Regensburg, K.A.V. Capitolina Rom en K.D.St.V. Alcimonia Eichstätt, die behoren tot het Cartellverband der katholischen deutschen Studentenverbindungen.
Hij was in 1972 medeoprichter van het theologische tijdschrift Communio, samen met Hans Urs von Balthasar, Henri de Lubac, Yves Congar, Walter Kasper en anderen. Dit tijdschrift was een meer gematigd theologisch magazine, dat als tegenhanger van het radicalere Concilium moest dienen. Ratzinger had voor 1972 echter vaak voor Concilium geschreven. Communio wordt tegenwoordig gepubliceerd in vele talen, waaronder het Engels, Duits, Spaans en Nederlands.
Van 1976 tot 1977 was hij korte tijd vicepresident van de universiteit van Regensburg. Hij werd op 28 mei 1977 tot aartsbisschop van München en Freising gewijd. Op 27 juni van dat jaar werd hij tevens kardinaal, en later datzelfde jaar nog hoofddocent aan de universiteit van Regensburg.
Hij werd op 25 november 1981 prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer en tevens benoemd tot president van de Pauselijke Bijbelcommissie en van de Internationale Theologencommissie; zijn ontslag als aartsbisschop van München en Freising werd op 15 februari 1982 aanvaard. Van 1986 tot 1992 was hij voorzitter van de Pauselijke Commissie voor het opstellen van de nieuwe Katechismus van de Katholieke Kerk (KKK).
Tot 1991 deelde hij een bescheiden flat in Rome met zijn zuster. In dat jaar kreeg hij echter een kleine hersenbloeding, waar hij bijzonder snel overheen gekomen is.
Op 5 april 1993 werd hij gepromoveerd tot kardinaal-bisschop; hij werd titulair bisschop van het suburbicaire bisdom Velletri-Segni. Op 9 november 1998 werd hij vice-deken en op 30 november 2002 deken van het College van Kardinalen; hierdoor krijgt hij het suburbicaire bisdom Ostia erbij.
Tijdens de afgelopen sedisvacatie na Johannes-Paulus II stond hij op de hoogste plaats in de hiërarchie van de Rooms-Katholieke Kerk. Door het tijdschrift TIME Magazine werd hij in april 2005 genoemd als een van de 100 invloedrijkste mensen in de wereld.
Hij leidde de Mis bij de begrafenis van Johannes Paulus II. Hierbij baarden zowel zijn lofprijzing voor Johannes-Paulus II, als het geven van de H. Communie aan de oecumenische-protestant Frère Roger Schutz veel opzien. Ratzinger zat tevens het conclaaf van 2005 voor. Enkele weken na het overlijden van Paus Johannes Paulus II werd hij op 19 april 2005 verkozen tot de 265e paus.
[bewerk] Paus
Tijdens de vierde stemronde in de Sixtijnse kapel op 19 april 2005 werd kardinaal Joseph Ratzinger tot paus verkozen. Dit werd om 18.45 uur bekendgemaakt door Mgr. Jorge Arturo Kardinaal Medina Estevez, kardinaal-protodiaken van het College van Kardinalen, die op het balkon van de Sint-Pieterskerk de woorden sprak:
Annuntio vobis gaudium magnum; habemus Papam! Eminentissimum ac Reverendissimum Dominum, Dominum Josephum, Sanctae Romanae Ecclesiae Cardinalem, Ratzinger, qui sibi nomen imposuit Benedicti XVI (= decimi sexti).
(Vertaling: "Ik verkondig u met grote vreugde; we hebben een Paus! De meest eminente en Eerwaarde Heer, de Heer Joseph, kardinaal van de Heilige Roomse Kerk, Ratzinger, die de naam Benedictus XVI heeft aangenomen.")
[bewerk] Keuze van de naam
De naam Benedictus betekent 'de gezegende'. De paus werd geboren op 16 april, de dag waarop men het feest van de Heilige Benedictus Josef Labre (1748–1783) viert, die ook als de Heilige Pelgrim bekend staat.
Benedictus XVI gaf bij zijn eerste audiëntie op 27 april 2005 op het Sint-Pietersplein uitleg over zijn naamkeuze. Hij verwees hierbij naar Benedictus XV, die de Kerk door de woelige tijd van de Eerste Wereldoorlog leidde, en daarom ook wel de Vredespaus wordt genoemd. Benedictus XVI wil trachten de vrede te bewaren. Ook refereerde hij toen aan de Heilige Benedictus van Nursia, de Vader van het westerse monnikendom en medepatroon van Europa, die herinnert aan de christelijke wortels van Europa. Benedictus XVI is voorstander van de Europese Unie, maar zou graag ook expliciete vermelding van de christelijke wortels in de Europese Grondwet willen.
De naamkeuze van Benedictus XVI wordt gezien als een mogelijk teken dat hij het als een belangrijke zending ziet de Kerk in Europa weer nieuw elan te geven.
[bewerk] Opvolging als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer
Op 13 mei 2005 stelde Paus Benedictus de aartsbisschop van San Francisco William Joseph Levada aan als de nieuwe prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer. Levada is bij modernisten en traditionalisten omstreden.
[bewerk] Opvattingen
Tijdens het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) behoorde toen nog kapelaan Josef Ratzinger tot de ultra-progressieve fractie van bisschoppen en concilievaders, tezamen met Hans Küng en vele anderen. Hij was concilieperitus (adviseur) voor kardinaal Josef Frings van Keulen, die tijdens zijn bisschopsregering op de aartsbisschoppelijke zetel van Keulen zich had ontwikkeld van gematigd conservatief tot ultra-progressist. Ratzinger werd tijdens het Concilie gezien als een boegbeeld van het zogenaamde (neo-)modernisme. Later zou hij steeds meer afstand nemen van zijn eertijds bijna revolutionaire imago, na het aanschouwen van de uitwerkingen van het ultra-progressisme vanaf het einde van het Concilie, maar vooral na 1968. Ratzinger werd hierna steeds vaker gezien als "conserverend" of "conservatief", hoewel hij zelf beweert, dat hijzelf nooit iets van zijn toen als ultra-progressistisch geldende opvattingen heeft opgegeven. De kardinaal beweerde meermaals, dat niet híj conservatiever, maar de overige West-Europese geestelijken en theologen eenvoudigweg nóg progressiever geworden zijn. Zijn toenmalige opvattingen van het Concilie deelt hij nog altijd, gaf hij toe.
Ratzinger staat echter, sinds hij in 1981 prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer werd, bekend als iemand met orthodoxe katholieke opvattingen. Hij houdt vast aan de reeds eeuwen geldende opvattingen van de Rooms-Katholieke Kerk inzake celibaat, dat materialistische opvattingen in de theologie dwalingen zijn, dat een op homoseksualiteit gebaseerde levenspraktijk in strijd is met de leer en de ethiek van die Kerk, dat de rechten van de vrouw geëerbiedigd moeten worden en dat de milieuproblematiek ontstaat uit een gebrek aan solidariteit. Condoomgebruik en sommige andere vormen van anticonceptie bestempelde hij net als zijn voorgangers als immoreel, aangezien het katholiek huwelijkssacrament ervan uitgaat dat man en vrouw in het huwelijk een eenheid vormen en deze niet mag worden gescheiden, door de huwelijksdaad onmogelijk te maken. De bestrijding van aids is volgens hem gebaat bij een monogaam gezinsleven en niet bij een promiscue levensstijl, al dan niet met condoomgebruik. Ratzinger lijkt echter minder de nadruk te willen leggen op de morele, seksuele problematiek rond contraceptie en eerder theologische doelstellingen te hebben die over de vorm van de Kerk zelf gaan.
Volgens Ratzingers aanhangers vertegenwoordigen zijn opvattingen het conservatieve katholicisme en wordt hij door hen op handen gedragen. Anderen, die Ratzinger veelal als te conservatief of oerconservatief bestempelen, gaven hem weinig vleiende bijnamen als 'de Rottweiler van God' en 'de pantserkardinaal'.
In een groot deel van de Nederlandse en Vlaamse pers, die op een paus met een ander profiel hadden gehoopt, veroorzaakte de keuze van Ratzinger tot Benedictus XVI consternatie wegens zijn (vermeende) opvattingen omtrent andere godsdiensten en kwesties zoals abortus, euthanasie en homoseksualiteit. Deze media-ophef is in retrospectief niet alleen voorbarig, maar ook onjuist geweest, omdat het oecumenisme (betrekkingen met andere godsdiensten) wel Ratzingers instemming heeft gekregen en een kwestie als homoseksualiteit genuanceerd behandeld is. Ondanks media-geruchten die op het tegendeel wijzen, mogen celibataire homoseksuelen onder Benedictus XVI wel priester worden en blijven.
Benedictus XVI vindt zichzelf evenwel nog altijd een gematigde progressief. Hij wil alleen met zijn veranderingen niet te hard op de gelovige massa van de Kerk vooruitlopen. Zijn veranderingswil, die hij op het Tweede Vaticaans Concilie tentoonspreidde, is in het geheel niet veranderd. Slechts zijn wijze waarop hij zaken in de Kerk wil veranderen, is gematigd, aldus toenmalig kardinaal Ratzinger in Entretien sur la Foi.
[bewerk] Kerkelijke aangelegenheden
Op binnenkerkelijk gebied is hij voorstander van minder centralisme en meer macht voor de lokale bisschoppen: het concilie-principe van collegialiteit. In zijn eerste optredens als paus heeft Benedictus wel de nadruk gelegd op het grote belang van kerkelijke eenheid. De verscheidenheid van opvattingen onder bisschoppen en priesters lijkt zich onder Benedictus XVI eveneens te handhaven. Dit bleek uit de verscheidenheid van onderlinge opvattingen tijdens de Romeinse synode over de eucharistie in oktober 2005.
[bewerk] Kerkelijke discipline
Als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer lette Joseph Ratzinger op de omgang met de geloofsleer in de duizenden bisdommen van de Kerk. Uit hoofde van zijn functie wees hij soms uitwassen af. Hij bracht in zijn functie veelal vermanende adviezen uit aan dissidente theologen en bisschoppen.
In een vroegere brief gedateerd uit 30 september 1985 berispte Ratzinger ambtshalve de aartsbisschop van Seattle Raymond Hunthausen. Uit onderzoek bleek dat Hunthausen gescheiden katholieken hertrouwde zonder raadpleging van de kerkelijke rechtbank in zijn bisdom en regelmatig gedane uitspraken van de rechtbank negeerde. Bovendien werd hij gewezen op de onaanvaardbaarheid van het uitvoeren van sterilisaties in de katholieke ziekenhuizen in zijn diocees. Hunthausen werd bovendien gekritiseerd vanwege de omgang met de sacramenten in Seattle, nl. het vervangen van de biecht door een boetedienst, het laten uitoefenen van het priesterschap door uitgetreden en gehuwde priesters, het toelaten van vrouwen tot priesterlijke taken in weerwil van de instructie Inter Insigniores. Dezelfde kerkelijke problemen en misstanden speelden, volgens Rooms-Katholieke bronnen, ook in het merendeel van de West-Europese bisdommen. Deze ontvingen echter geen duidelijk berisping. Hunthausens uitspraak over de marinebasis "Pudget Sound", waar nucleaire bommen opgeslagen waren, als "het Auschwitz van Pudget Sound" en zijn politieke activiteiten werden evenmin goedgekeurd ("een bisschop mag zich niet in dienst van de politiek stellen"). Tegelijkertijd werden de hevigste critici van Hunthausen terechtgewezen op grond van overdrijving.
[bewerk] Liturgie
Ratzinger heeft zich in zijn boeken, bijvoorbeeld Der Geist der Liturgie - Eine Einführung (1999), duidelijk uitgesproken tegen de liturgische chaos die volgens hem in de Rooms-Katholieke Kerk heerst. Als kardinaal bezocht hij onder meer de bekende Liturgische Conferenties van de Franse Benedictijnenabdij te Fontgombault, waar ook voorstanders van de voor-conciliaire Tridentijnse liturgie hun standpunten duidelijk toelichtten. Ratzinger heeft altijd een zekere waardering kunnen opbrengen voor het liturgische streven van vele groepen die de Tridentijnse liturgie een warm hart toedragen, of zelfs als enig geschikte liturgie zien (Traditionalisme). Hij celebreerde bij de Petrusbroederschap als kardinaal enige keren de oude Latijnse Tridentijnse H. Mis. Evenwel kan Ratzinger niet als behorend tot de traditionalistische factie binnen de Kerk gezien worden. Hij sprak zich soms ook fel uit tegen dit zogenaamde traditionalisme. In 1988 was hij de verantwoordelijke onderhandelaar van de Heilige Stoel in de kwestie rond de omstreden en geëxcommuniceerd geachte aartsbisschop Marcel Lefebvre en diens Priesterbroederschap Sint Pius X. Ratzinger toonde zich een keiharde, maar diplomatieke onderhandelaar. De kardinaal was in latere jaren wel te vinden voor een meer vrijere toelating van de Tridentijnse liturgie, die vanaf 1988 tot op de dag van vandaag slechts onder moeilijke administratieve en praktische voorwaarden gebruikt kan worden. Zelf waardeert hij echter de Nieuwe Liturgie van Paulus VI (Novus Ordo Missae). Hij viert zelf normaal de Mis volgens de Nieuwe Liturgie.
In zijn boeken heeft toenmalig kardinaal Ratzinger wél meermaals opgeroepen tot een zogenaamde Reform of the Reform, namelijk een herbronning van de Nieuwe Liturgie van Paulus VI en een uitroeien van liturgische misbruiken. Hiertoe neemt Ratzinger weliswaar de Tridentijnse liturgie en spiritualiteit als een belangrijke inspiratiebron, maar hij wordt hierin niet gesteund door de meeste traditionalistische groepen, omdat deze enkel de (herinvoering van) oude en organisch gegroeide Tridentijnse liturgie, zonder aanpassingen, als de oplossing voor de liturgische crisis in de Katholieke Kerk zien.
Tijdens het pontificaat van Benedictus XVI is al duidelijk te zien dat de Nieuwe Liturgie van Paulus VI, in het Latijn, zijn volle aandacht heeft en met grote zorg omringd wordt. Tijdens de regering van Johannes-Paulus II werden pauselijke eucharistievieringen daarentegen juist gekenmerkt door inculturatie en de volkstaal.
Benedictus XVI is evenwel in het geheel niet tegen alle vernieuwingen in de eredienst. Dit bleek tijdens de pauselijke eucharistieviering tijdens de Wereldjongerendagen in Keulen, in augustus 2005, waarin eigentijdse zang, geklap, sfeercreatie en ritme een rol speelden.
Gezien zijn opvattingen aangaande oecumene, is het ook niet verwonderlijk, dat hij naast een historische waardering voor de traditionele liturgie in de huidige context, ook positieve woorden over had voor de protestantse liturgiehervorming in de 16e eeuw, waarvan de katholieken nog altijd kunnen leren. (J. RATZINGER, Feast of Faith, 1981, p. 144)
[bewerk] Priesterwijding
Ratzinger heeft het principe gehandhaafd dat vrouwelijke priesters niet in het katholieke geloof passen. Hij verklaarde als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer nogmaals, dat het Motu-Proprio Ordinatio Sacerdotalis, waarin Johannes-Paulus II vrouwelijke priesters als een onmogelijkheid leerde, een zogenaamde de fide, dat is: voor alle katholieken verplichte, geloofsuitspraak was.
[bewerk] Oecumene
In 2000 verscheen onder Ratzingers verantwoordelijkheid de verklaring Dominus Iesus. Het Rooms-Katholieke dogma dat verlossing slechts via Jezus Christus en diens Kerk (volgens de katholiek leer het meest volmaakt aanwezig in de Rooms-Katholieke Kerk) mogelijk is, werd daarin voor het eerst sinds Vaticanum II weer deels bevestigd, waarmee de Kerk volgens critici en moderne theologen afstand zou hebben genomen van de oecumenische gedachte. Toch spreekt het document over de afgescheiden Oosters-Orthodoxe Kerken als zusterkerken. Een "terugdraaien" naar de situatie van voor het Concilie mocht volgens Ratzinger echter niet plaatsvinden.
In het boek God en de wereld (2000), waarin journalist Peter Seewald gesprekken met de kardinaal optekende, vertelde Ratzinger, dat niet-Katholieken zich, met betrekking tot het Kerk-zijn, in een "gebrekkige toestand" bevinden. Hij zei tevens uit te zien naar de dag dat ook de joden "ja tegen Christus" zeggen. Benedictus XVI heeft echter veel eerbied voor het Judaïsme. Hij geeft in zijn eigen theologieboeken aan dat het Jodendom niet van het heil zou zijn uitgesloten.
Benedictus XVI heeft gedurende zijn pontificaat al laten zien dat de oecumene, ondanks alle geruchten over het tegendeel, bij hem hoge prioriteit heeft. Vooral de eenheid met de orthodoxen en de dialoog met de Joden hebben zijn bijzondere aandacht. De uitwisseling met het protestantisme heeft ook zijn aandacht, hoewel de protestantse weerstand tegen het fenomeen van bisschoppen en hiërarchie de dialoog bemoeilijkt. In zijn boeken heeft Ratzinger zich wel positief uitgesproken over Luther en diens theologie. Benedictus XVI was als kardinaal Ratzinger uitgesproken voorstander van de gemeenschappelijke overeenkomst over de rechtvaardiging met de lutheranen. Daarin werden de veroordelingen van het Concilie van Trente grotendeels opgeheven en erkenden de katholieke ondertekenaars de geldigheid van de Lutherse rechtvaardigingsleer. Net als Johannes-Paulus II was ook Benedictus XVI hierover zeer verheugd.
Het verlangen naar christelijke éénheid in verscheidenheid kenmerkt Benedictus XVI opnieuw, net als tijdens zijn tijd als zeer progressieve theoloog en vriend van Hans Küng. Tegenover protestantse vertegenwoordigers zei Benedictus XVI dat hij niet eist, dat protestanten hun eigen vorm van geloof en geloofsgeschiedenis opgeven. Een "oecumene van de terugkeer [tot het katholiek geloof]" was absoluut niet zijn doel, verklaarde de kerkvorst op de Wereldjongerendagen in Keulen. Hij moedigde onlangs de Wereldraad van Kerken aan tot meer eenheid onder de christenen. Benedictus XVI prees de Wereldraad voor haar inspanningen voor de oecumene. Dit wijst erop, dat Benedictus XVI toch zeker de moderne oecumene ondersteunt.
[bewerk] Sociale leer
Onder de leiding van Joseph Ratzinger publiceerde de Congregatie voor de Geloofsleer de in 1984 en 1986 verschenen documenten Instructie over bepaalde aspecten van de bevrijdingstheologie en Instructie over de christelijke vrijheid en de bevrijding. In beide stukken werd de sinds de vroege jaren zestig vooral in Latijns-Amerika sterk opgekomen bevrijdingstheologie bekritiseerd, omdat deze zich volgens de Kerk te sterk op materiële noden richt. Ook de armen hebben, volgens deze geschriften, in de eerste plaats behoefte aan geestelijke bevrijding. De bisschopsbenoemingen die Paus Johannes Paulus II in de loop van de jaren tachtig en negentig in Latijns-Amerika deed, worden gezien als het resultaat van deze doctrine. Aan de dominante aanwezigheid van bevrijdingstheologen onder de Latijns-Amerikaanse bisschoppen kwam hierdoor een einde. In april 1993 publiceerde de Pauselijke Bijbelcommissie De Interpretatie van de Bijbel in de Kerk (met een voorwoord van Kardinaal Ratzinger), waarin de bevrijdingstheologie genuanceerd en op verschillende punten positief belicht werd. Slechts de marxistische bevrijdingstheologie, die de eschatologie in het aardse verlegt en in termen van klassenstrijd wil begrijpen, werd afgewezen. Ratzinger bewandelt hiermee de smalle weg die de Rooms-Katholieke Kerk sinds het Tweede Vaticaans Concilie probeert te gaan, onafhankelijk van de grote politieke en maatschappelijke instituties, tussen ongebreideld of ongeremd kapitalisme en marxisme door. Het materiële is volgens de Kerk geen doel op zich en het eeuwig geluk wordt niet op aarde gerealiseerd, maar door de innerlijke bevrijding van iedere mens, die Christus schenkt.
Hij heeft tevens herhaaldelijk materialisme bekritiseerd en de "hebzuchtmaatschappij" verworpen.
[bewerk] Morele thema's
[bewerk] Genetische manipulatie
Ratzinger heeft genetische manipulatie en het klonen van embryo's bekritiseerd. Hij heeft gezegd dat de "goede doelstellingen" de middelen van dergelijk onderzoek niet kunnen rechtvaardigen.
[bewerk] Oorlog
Ratzinger bekritiseerde, net als Paus Johannes Paulus II, de oorlog in Irak in 2003, en zei dat deze oorlog niet kon worden gerechtvaardigd. Bij de keuze van de naam Benedictus sluit hij zich bovendien aan bij de traditie van Paus Benedictus XV, de zogenaamde vredespaus, die zich inzette voor de vrede tijdens de Eerste Wereldoorlog.
[bewerk] Homoseksualiteit
Onder de verantwoordelijkheid van kardinaal Ratzinger als prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer zijn er twee belangrijke documenten gepubliceerd over homoseksueel geaarde personen:
- Brief aan de bisschoppen van de Katholieke Kerk over de pastorale zorg voor homoseksueel geaarde personen (1986) en
- Overwegingen bij voorstellen om een wettelijke erkenning te verlenen aan verbintenissen tussen homoseksueel geaarde personen (2003).
In zijn brief van 1986 schreef hij onder andere: "Hoewel de bijzondere neiging van een homoseksueel geen zonde is, is het een min of meer sterke tendens die naar een intrinsiek moreel kwaad neigt; en dus moet de neiging zelf als objectieve storing worden gezien." (3) en tevens "Het is betreurenswaardig dat homoseksueel geaarde personen het voorwerp geweest zijn en nog zijn van gewelddaden in woord of daad. Daar waar dit plaats vindt, moet dit door de herders van de Kerk veroordeeld worden." (10) Met deze brief bevestigde hij de aloude kerkelijke leer, die een duidelijk onderscheid maakt tussen geaardheid (persoon) en de levenswijze (zonde) die er uit kan voortvloeien. Sinds de tweede helft van de 20e eeuw, en vooral sinds mei 1968, hebben vele pressiegroepen die een gelijkschakeling van hetero- en homoseksualiteit nastreven dit standpunt bestreden.
Volgens paus Benedictus XVI hebben kinderen hebben recht op een gehuwde vader en moeder. Hij zegt dit in een Vaticaanse boodschap aan een conferentie georganiseerd door de pauselijke Raad voor het Gezin in Latijns-Amerika.
"Kinderen hebben het recht geboren te worden en op te groeien in een op het huwelijk gefundeerd gezin, het is een natuurlijk instituut dat tot het erfgoed van de mensheid behoort."
De paus wijst erop dat de identiteit en de missie van het gezin recentelijk door onrechtvaardige wetten worden ondermijnd. De paus wijst daarmee in de richting van de vele landen die het huwelijk hebben opengesteld voor homoparen en de landen waar, zoals vandaag in Engeland, een speciaal partnerschap voor homo's wordt ingevoerd. De paus: "Nieuwe vormen van het huwelijk zijn gepresenteerd waarin haar specifieke natuur wordt gewijzigd."
[bewerk] Seksueel misbruik binnen de Kerk
Naar aanleiding van het schandaal van seksueel misbruik door priesters in de Verenigde Staten verklaarde Ratzinger in 2002 : "De voortdurende aanwezigheid van nieuwsitems komt op geen enkele wijze overeen met de statistische objectiviteit van de feiten. Daardoor moet men wel tot de conclusie komen dat er doelbewust gemanipuleerd wordt en men de Kerk in diskrediet wil brengen. Minder dan 1 procent van de Amerikaanse priesters hebben zich schuldig gemaakt aan handelingen van dit type". Waar hij dit percentage vandaan haalde zei hij er niet bij, maar zelfs als hij gelijk zou hebben, gaat het nog altijd om honderden priesters. Sommige tegenstanders interpreteerden dit als onverschilligheid, terwijl sommige anderen dit begrepen als een signaal dat het gedrag van een minderheid van priesters de overgrote meerderheid van de priesters die een respectvol leven leiden niet in een kwaad daglicht mag stellen. Als oorzaak voor deze misbruiken gaf hij in 2003 aan dat "Het algemene element de zwakheid van mensen is, zelfs van priesters. Ook priesters kennen bekoringen. Ik denk dat het essentiële punt een zwak geloof is. Twee zaken zijn derhalve essentieel: een bekering tot een oprecht en diep geloof, met een leven van gebed en sacramenten, en een heldere morele leer."
Op 18 mei 2001 schreef hij samen met de secretaris van de Congregatie voor de Geloofsleer, Mgr. Tarcisio Bertone, S.D.B., een brief aan alle bisschoppen. Daarin herinnerden zij de bisschoppen eraan dat sinds 30 april 2001 onderzoek naar dit soort misdrijven (delicta graviora) door de Congregatie voor de Geloofsleer werd gevoerd en dat zij tijdens de behandeling van dergelijke dossiers niet op eigen initiatief met vertrouwelijke informatie naar de politie mochten stappen om de plegers van het misbruik achter de tralies te krijgen, waar zij volgens velen thuishoren. Bertoni zei daar later over: "De eis dat een bisschop verplicht zou zijn de politie te waarschuwen als een priester beschuldigd wordt van seksueel misbruik is ongefundeerd." De enige Nederlandse krant die dit na zijn keuze tot paus vermeldde was De Telegraaf.
Ratzinger heeft seksueel misbruik door priesters ook meerdere malen in het openbaar streng veroordeeld. Hij deed dit onder meer kort voor zijn verkiezing tot paus, namelijk op Goede Vrijdag 2005. De veroordeling van de Italiaanse priester Gino Burresi op 27 mei 2005 wordt ook beschouwd als een teken dat Paus Benedictus XVI samen met William Levada, prefect van de Congregatie voor de Geloofsleer, werk wil maken van de vervolging van priesters die zich schuldig hebben gemaakt aan seksueel misbruik van minderjarigen (merendeels jongens).
In een toespraak tot de Ierse bischoppen in oktober 2006 riep Benedictus op om er alles aan te doen om herhaling van seksueel misbruik door priesters te voorkomen. De paus zei dat de kerk de waarheid over misbruik onder ogen moet zien. Daarbij moet het welzijn van de slachtoffers voorop staan.
[bewerk] Dierenwelzijn
Hoewel de paus geen vegetariër is, is hij een tegenstander van de uitbuiting van alle levende wezens, in het bijzonder van gehouden dieren. Hij is van mening dat "dieren de schepselen van God zijn" en dat uitbuiting van dieren tegen de christelijke principes in gaat. Hierbij kan worden opgemerkt dat de paus zelf (al sinds jaar en dag) bekend staat om zijn liefde voor katten. Naar aanleiding hiervan ontstond in mei 2005 onder de Romeinen enige (geamuseerde) opschudding toen de staf van het apostolisch paleis weigerde de twee pauselijke poezen in het appartement van Benedictus toe te laten. Het (waarschijnlijk fantastische) gerucht deed de ronde dat de man nog steeds elke dag naar zijn oude woning terugkeerde om de beesten te voeren.
[bewerk] Bijzonderheden
Benedictus XVI was bij zijn verkiezing 78 jaar oud, en is daarmee de oudste paus die in 275 jaar werd verkozen. Zijn pontificaat (regeringsperiode) wordt daarom ook wel gezien als een overgangspontificaat naar een langer regerende paus.
In Nederlandse optiek is hij de eerste Duitse paus sinds Victor II (1055-1057) en daarmee de zevende Duitse paus ooit. Internationaal wordt echter de uit Utrecht afkomstige Adrianus VI (1522-1523) vaak ook als Duitser beschouwd. Utrecht lag toentertijd officieel in het Heilige Roomse Rijk der Duitse Natie. Volgens deze opvatting is Benedictus XVI de achtste Duitse paus.
Benedictus XVI is een paus die beide uiteinden van het Rooms-Katholiek spectrum met elkaar verbindt. Zo ontving hij de traditionalistische bisschop Bernard Fellay, opvolger van de omstreden aartsbisschop Marcel Lefebvre, en kort daarop zijn omstreden oude vriend en collega Hans Küng in privé-audiënties. Een verzoening van verschillende katholieke stromingen, zowel ultra-conservatief (Fellay, FSSPX) als ultra-modern (Küng), lijkt door zijn persoonlijke verscheidenheid aan opvattingen (zowel conservatief als progressief) niet onmogelijk. Hans Küng mocht bovendien lof ontvangen van Benedictus XVI, vanwege zijn inzet voor dialoog tussen de wereldreligies en vanwege zijn inzet voor een universele morele code (stichting Weltethos van Hans Küng e.a.).
Vanwege het openstellen van de archieven van het Vaticaan werd in 1990 de planetoïde nummer 8661 naar hem genoemd. De kleine planeet Ratzinger cirkelt in de planetoïdengordel tussen Mars en Jupiter om de zon.
Benedictus spreekt verschillende talen, waaronder Duits, Frans, Spaans, Italiaans, Engels en Latijn. Hij speelt piano in zijn vrije tijd en heeft een voorliefde voor Mozart en Beethoven. Hij is een uitgesproken intellectueel en een kunstliefhebber.
[bewerk] Buitenlandse reizen
- 18-21 augustus 2005: Eerste officiële internationale reis van de paus na zijn verkiezing in april 2005 naar Keulen in Duitsland, zijn geboorteland, om aldaar de Wereldjongerendagen bij te kunnen wonen.
- 25 - 28 mei 2006: Reis naar Polen, in het voetspoor van Johannes Paulus II. De paus bezoekt onder andere Warschau, Kraków, en het geboortehuis van zijn voorganger in Wadowice. Op de laatste dag van zijn reis, bracht de paus een bezoek aan het concentratiekamp Auschwitz.
- 8 - 9 juli 2006: Reis naar Spanje op uitnodiging van koning Juan Carlos.
- 9 - 13 september 2006: Reis naar Beieren in Duitsland ; bezoek brengen aan zijn geboortestreek. Tijdens dit bezoek houdt hij een lezing, waarin hij de Byzantijnse keizer Manuel II citeert, die schreef dat de profeet Mohammed "alleen slechte en inhumane dingen had verspreid, zoals het bevel om zijn geloof met het zwaard te verspreiden". Dit uit zijn verband gelichte citaat leidt tot heftige protesten in islamitische landen. Zie ook controverse over Paus Benedictus XVI en de Islam.
- In november 2006 bezoekt de paus Turkije. Wegens de eerdere rel in september is dit met grote veiligheidsmaatregelen omgeven.
[bewerk] Selecte bibliografie
Hieronder volgt een gedeeltelijke bibliografie. Een volledige bibliografie kan men vinden onder Volledige bibliografie van Paus Benedictus XVI.
- De toekomst van het geloof. Een eerlijke probleemstelling, Lannoo, Tielt, 1971, 112 blz.
- Zout der aarde, christendom en de Katholieke Kerk aan het einde van het nieuwe millennium: Een gesprek met Peter Seewald (Salz der Erde), Ten Have, Baarn, 1997, 279 blz., ISBN 90-259-471-23
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Bronnen
[bewerk] Documenten van de Congregatie voor de Geloofsleer
- Instructie over bepaalde aspecten van de bevrijdingstheologie (1984, Engelse vertaling)
- Instructie over de christelijke vrijheid en de bevrijding (1986, Engelse vertaling)
- Brief aan de bisschoppen van de Katholieke Kerk over de pastorale zorg voor de homoseksueel geaarde personen (1986, Engelse vertaling)
- Notitie over de term Zusterkerken (2000)
- Verklaring Dominus Iesus (2000) Over de uniciteit en de heilbrengende universaliteit van Jezus Christus en de Kerk.
- Overwegingen bij voorstellen om een wettelijke erkenning te verlenen aan verbintenissen tussen homoseksueel geaarde personen (2003, Nederlandse vertaling).
[bewerk] Documenten van de Pauselijke Bijbelcommissie
- Interpretatie van de Bijbel in de Kerk (Italiaanse vertaling)
[bewerk] Liturgie
- Theologie van de Liturgie Lezing van Kardinaal Ratzinger tijdens een liturgisch congres in de Abdij van Notre Dame de Fontgombault in juli 2001 (in het Engels)
[bewerk] Externe verwijzingen
- Biografie op de webstek van het Vaticaan (Engels)
- Portret bij de NOS
- Dossier van de NOS over de installatie van Benedictus XVI
- Dossier over de huidige paus van de vereniging Ecclesia Dei Delft, die zich inzet voor de Tridentijnse liturgie
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Benedictus XVI op Wikimedia Commons. |
 |
Wikiquote heeft een collectie citaten gerelateerd aan Paus Benedictus XVI. |
 |
Meer bronnen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden op de pagina Author:Pope Benedict XVI op de Engelstalige versie van Wikisource |
