Abortus
Het woord abortus betekent ontijdige geboorte of miskraam.
Abortus (arte) provocatus of opzettelijke vruchtafdrijving is de medische term voor het voortijdig afbreken van een zwangerschap door (medisch) ingrijpen. In het Nederlands wordt meestal de term abortus gebruikt voor deze handeling. Abortusklinieken en de Nederlandse Ministeries van Volksgezondheid en Justitie spreken vaak over abortus provocatus als een behandeling, alhoewel het hier niet gaat om de behandeling van een ziekte.
Inhoud |
[bewerk] Methodes
De vier meest voorkomende methodes van vruchtafdrijving zijn
- inname van de "abortuspil"
- de zuigcurettage,
- prostaglandinebehandeling
- de dilatatie- en evacuatietechniek.
De abortuspil (mifepristone, oorspronkelijk gekend als RU 486) wordt sinds 1 februari 2000 in Nederland gebruikt en kan ingenomen worden tot 49 dagen na de eerste dag van de laatste menstruatie (= 3 weken over tijd). Deze pil maakt het embryo los van de baarmoederwand. 1 à 3 dagen later wordt dan misoprostol toegediend om weeën op te wekken.
Bij zuigcurettage wordt de foetus uit de baarmoederholte gezogen door middel van een buisje verbonden met een vacuümpomp. Deze methode is enkel geschikt bij een foetus van maximaal 13 weken oud, omdat hierna de lichaamsdelen van de foetus te omvangrijk worden om door het buisje te passeren.
Bij een prostaglandinebehandeling die doorgaans bij een zwangerschapsduur van > 15 weken wordt toegepast, maakt de arts het vruchtvlies stuk, zodat het vruchtwater wegloopt en de vrucht in de baarmoeder sterft. De vrouw krijgt vervolgens weeënopwekkende prostaglandine ingespoten waardoor ze na 6 tot 12 uur een levenloze foetus baart. Tijdens die minibevalling krijgt ze valium toegediend, zodat ze zich er achteraf niet van bewust is.
Bij de 'dilatatie- en evacuatietechniek' (D&E) wordt de vrouw verdoofd en de baarmoederhals verwijd. De arts kan dan met medische instrumenten (onder andere met de forceps) de foetus in zijn geheel of in stukken uit de baarmoeder trekken.
[bewerk] Abortus in geschiedenis
Voor de jaren 1970 was abortus in vrijwel alle landen, behalve in de Sovjet-Unie, het Oostblok en Communistisch China, bij wet verboden. Weliswaar waren er artsen en praktijken die illegaal zwangerschapsafbreking toepasten, maar deze werden door vele staten gesloten. In vele communistische landen, zoals in China, vonden en vinden ook verplichte abortussen plaats om de groei van de menselijke bevolking te beperken.
In het nationaal-socialistisch Duitsland van Hitler legde men weliswaar de nadruk op de noodzaak van veel goede "Germaanse" kinderen, maar pre-natale levensbeëindiging (abortus) bij misvormde of zieke baby's werd er toegestaan om het ras te verbeteren en "onnodige" verzorgingskosten voor de nationaal-socialistische volksstaat te beperken. Ook werd aan zwangere zogenaamde Ostarbeiterinnen (Slavische gast- en dwangarbeidsters) de mogelijkheid tot abortus aanbevolen.
In bepaalde perioden van het Romeinse Rijk kwam abortus provocatus ook voor, hoewel bepaalde keizers deze praktijk verboden. De komst van het christendom, en de invloed van het Jodendom, maakten definitief een einde aan abortus provocatus in het Romeinse Rijk.
Bij de Maya's en verschillende Indianenstammen kwamen kinderoffers voor, waarbij ook ongeboren baby's gedood werden als genoegdoening voor de goden van de zon en de maan. In het oude Japan en China kwam abortus in bepaalde kringen al vroeg voor, hoewel vaak in een zeer vroeg stadium van de ontwikkeling van het ongeboren kind.
In Europa en grote delen van Azië is abortus altijd verboden geweest. Vanaf de opkomst van het christendom tot de Franse Revolutie (1789) was abortus overal in het Westen strafbaar, vaak zelfs als moord.
Het liberalisme, nazisme, communisme en socialisme probeerden, vaak met succes, in de loop van de 20e eeuw een einde te maken aan dit verbod, omdat deze ideologieën leren, dat voor de ontplooiing van het individu respectievelijk de collectieve samenleving of staat, ook radicale middelen toelaatbaar zijn.
Het christendom, met name de Katholieke Kerk en vele andere kerkgenootschappen, het Jodendom en ook bepaalde agnostici verzetten zich in diezelfde 20e eeuw tegen het doden van de foetus.
[bewerk] Ethische kwesties rond abortus provocatus
Er bestaat geen consensus op ethische gronden voor abortus als medische ingreep.
Reeds in 400 voor Christus vroeg Hippocrates in zijn eed aan zijn leerlingen "Nooit een vrouw een instrument voor te schrijven om een miskraam op te wekken".
De Katholieke Kerk, de meeste overige stromingen van het christendom, het jodendom maar ook vele agnostici vinden abortus niet alleen immoreel, maar ook een vorm van moord, omdat het ongeboren kind volgens hen de status van een mens heeft en de daarbijhorende rechten op bescherming dient te hebben.
In de islam bestaan er uiteenlopende opvattingen over abortus. Men zegt er dat abortus tot een bepaald aantal weken nog toegestaan is volgens de Koran, hoewel de meeste moslims tegen abortus gekant zijn.
Het recht op gelegaliseerde abortus is jarenlang een belangrijke eis geweest van een bepaalde vorm van feminisme. De centrale leus daarbij was: Baas in eigen buik. Dit hield niet alleen in dat abortus uit het strafrecht zou moeten, maar ook dat geen ander dan de zwangere moeder er over zou mogen beslissen. Er bestaan echter ook organisaties zoals Feminists for Life die enerzijds het ongeboren leven willen beschermen en anderzijds de mening zijn toegedaan, dat het toelaten van abortus kadert in een systeem of ideologie die eigenlijk uitbuiting van de vrouw in de hand werkt.
[bewerk] Abortus in Nederland
[bewerk] Geschiedenis van de legalisering van abortus
In Nederland begon de eerste abortuskliniek illegaal abortus provocatus uit te voeren op 27 februari 1971. Deze inrichting in Arnhem (het Mildredhuis) werd in die tijd medegefinancieerd door de socialistische omroep VARA. In hetzelfde jaar werd ook de Vereniging ter Bescherming van het Ongeboren Kind (VBOK) opgericht die ervan uitgaat dat het leven vanaf de conceptie beschermwaardig is.
In de periode van het eerste kabinet van van Agt werd een wetsontwerp van Jacob de Ruiter (CDA) en Leendert Ginjaar (VVD) in de Tweede Kamer op 18 december 1980 met de kleinst mogelijke meerderheid goedgekeurd (76 stemmen voor, 74 stemmen tegen). In april 1981 werd het ook door de Eerste Kamer met een nipte meerderheid (38 voor, 37 tegen) aangenomen. De Wet Afbreking Zwangerschap (WAZ) van 1 mei 1981 trad door middel van het Besluit Afbreking Zwangerschap van 17 mei 1984 in werking vanaf 1 november 1984.
[bewerk] Wetgeving in Nederland
Abortus provocatus blijft volgens het artikel 296 van het Wetboek van Strafrecht (Titel XIX A - Misdrijven tegen het leven gericht) nog altijd strafbaar, maar de Wet Afbreking Zwangerschap geeft een aborterende arts een strafuitsluitingsgrond, wanneer hij tot de bevinding is gekomen dat de vrouw verklaart zich in een "noodsituatie" te bevinden. De beslissing hierover ligt soeverein bij de vrouw en de vader van de foetus heeft geen recht op medezeggenschap.
De WAZ bepaalt niet tot in welk stadium van de zwangerschap de arts abortus mag uitvoeren. Artikel 82a van het Wetboek van Strafrecht bepaalt echter dat "het doden van een vrucht die naar redelijkerwijs verwacht mag worden in staat is buiten het moederlichaam in leven te blijven" gelijk staat aan "een ander, of een kind bij of kort na de geboorte, van het leven beroven". Op basis van de huidige stand van de medische wetenschap mag volgens de Ministeries van Volksgezondheid en Justitie daarom abortus op menselijke foetussen tot de 24e week (5,5 maanden) van de zwangerschap uitgevoerd worden als aan een aantal regels voldaan is. Een van die regels is dat de uitvoering van de vruchtafdrijving voorafgegaan moet zijn door een bedenktijd van enkele dagen, en dat deze moet worden uitgevoerd door een medicus. Een abortus provocatus, die "volgens de regels gedaan" is, wordt een abortus provocatus lege artis (APLA)genoemd.
[bewerk] Kritiek op de wetgeving
Buiten de algemene kritiek op het toelaten van abortus (zie Controverse rond abortus provocatus) zijn er ook specifieke elementen van de WAZ waarop kritiek bestaat. Zo heeft volgens de huidige Nederlandse wetgeving de vader van het ongeboren kind geen medezeggenschap bij de beslissing om al of niet over te gaan tot een vruchtafdrijving resp. abortus. De beslissing hierover ligt soeverein bij de vrouw. Dit wordt door velen als een vorm van discriminatie beschouwd en het recht op medezeggenschap hierover is daarom een van de eisen van de vaderbeweging.
De limiet van 24 weken wordt door specialisten ook in vraag gesteld, omdat door het voortschrijden van de techniek er ook eerder sprake is van levensvatbaarheid buiten de baarmoeder.
In 2006 werd de Wet afbreking zwangerschap geëvalueerd. Een van de conclusies van het rapport was dat de bedenktijd van vijf dagen geschrapt moest worden. De opstellers van het rapport pleiten voor een flexibele bedenktijd, die door de arts per patiënt bepaald moet worden. De verplichte bedenktijd is sinds de invoering van de Wet afbreking zwangerschap punt van discussie geweest. Pro-choice organisaties zien het als bemoederend, pro-life organisaties vinden het noodzakelijk dat er een weloverwogen beslissing genomen wordt.
[bewerk] Situatie in Nederland
Anno 2005 hadden 108 ziekenhuizen en 18 abortusklinieken een abortusvergunning. De gespecialiseerde klinieken voeren 95% van de abortussen uit.
Volgens de gegevens van de Inspectie voor de Gezondheidszorg is het aantal aangegeven abortussen op Nederlandse zwangere vrouwen gestegen van 17.251 in 1985 tot 28.437 in 2001. Het totaal aantal abortussen (inclusief overtijdbehandelingen) bedroeg in 2004 33.342. Dit is 0,5 procent (183) meer dan het aantal abortussen in 2003. Het aantal abortussen bij vrouwen tot 25 jaar is bijna 40 procent (39,3%). Onder in Nederland wonende vrouwen werd in 2004 ongeveer 13% van alle zwangerschappen (ruim 1 op de 8) door middel van een abortus beëindigd (Inspectie voor de Gezondheidszorg, 2005). Het aantal zwangerschappen was daarbij bepaald als het aantal levendgeboorten + doodgeboorten bij een zwangerschap van 24 weken of meer + abortussen.
Het abortuscijfer - dit is het aantal abortussen per duizend vrouwen en meisjes in de vruchtbare leeftijd - in Nederland was in 2004 8.7. Hoewel dit cijfer na een daling in de jaren zeventig, sinds 1990, toen het 5.2 bedroeg, is gestegen, is het de helft tot één derde van het abortuscijfer in sommige andere West-Europese landen en de Verenigde Staten.
Het percentage vrouwen dat zich meldt met een ongewenste zwangerschap zonder eerdere abortus bedraagt 66,8 procent, terwijl 24,0 procent al éénmaal eerder een abortus liet uitvoeren. 2,7 procent heeft drie of meer keren een abortus gehad.
[bewerk] Hulpverlening
In Nederland pogen verschillende hulpverleningsinstanties, zoals FIOM, Schreeuw om Leven en VBOK discrete hulp te bieden aan zwangere vrouwen die overwegen tot een abortus over te gaan. Zij bieden keuzegesprekken aan, waarbij de moeder en vader van het ongeboren kind begeleid worden bij hun beslissing. Vaak worden ook andere mensen uit hun omgeving (bijvoorbeeld de ouders van de zwangere vrouw, e.d.) bij de hulpverlening betrokken. Ook bieden zij hulp bij de verwerking van een reeds gepleegde abortus. Eveneens bieden de genoemde organisaties hulp van sociale en financiële aard bij het opvoeden van mogelijk onverwachte, ongeplande of ongewenste kinderen.
[bewerk] Abortus in België
[bewerk] Wetgeving in België
Op 3 april 1990 werd het wetsvoorstel Lallemand-Michielssens door het Belgische parlement bij wisselmeerderheid goedgekeurd en werd abortus met de "Wet betreffende de zwangerschapsafbreking" onder bepaalde voorwaarden niet meer strafbaar. De wet wijzigde artikels 348, 350, 351 en 352 van het Strafwetboek (Titel VII, Hoofdstuk I) en hief artikel 353 op. Ze behoort tot de minst restrictieve abortuswetgevingen van de wereld.
Deze wet kende een woelige ontstaansgeschiedenis, met als hoogtepunt de koningscrisis van 1990. De aanleiding van deze crisis was de weigering van Koning Boudewijn om deze in zijn ogen immorele wet, die in zijn ogen moord legitimeren zou, te ondertekenen. Om de wet toch te kunnen bekrachtigen heeft de toenmalige regering een procedure gebruikt waarbij de koning zich twee dagen lang in de onmogelijkheid bevond om te regeren. De wet werd gedurende deze periode door de voltallige regering ondertekend “in naam van het Belgische volk”.
De regering van Christen-Democraten en Socialisten werd in die tijd geleid door Wilfried Martens en bestond uit Philippe Moureaux, Willy Claes, Jean-Luc Dehaene, Melchior Wathelet, Hugo Schiltz, Mark Eyskens, Philippe Maystadt, Philippe Busquin, Guy Coëme, Louis Tobback, Alain Van der Biest, Luc Van den Brande, Marcel Colla en Raymond Langendries.
Op 13 augustus 1990 werd ook een Nationale Evaluatiecommissie opgericht om toe te zien op de praktijk. Zij moet om de twee jaar een verslag uitbrengen.
Artikel 350 voorziet dat abortus provocatus geen misdrijf is in twee gevallen.
- Het eerste geval is wanneer de ingreep gebeurt in de periode van de eerste twaalf weken van de zwangerschap (= 14e week amenorroe) en er aan de volgende voorwaarden is voldaan:
- de zwangere vrouw verklaart dat ze zich in een "noodsituatie" bevindt
- de ingreep moet gebeuren door een arts onder "medisch verantwoorde omstandigheden" in een "instelling voor gezondheidszorg" die haar inlicht over alle wetten en decreten die haar zouden kunnen helpen om haar "noodsituatie" op te lossen
- de arts voert de ingreep ten vroegste zes dagen na de eerste consultatie uit
- de arts licht de vrouw in over de "medische risico's waaraan zij zich blootstelt"
- de arts moet de verschillende opvangmogelijkheden "voor het kind dat geboren zal worden" in herinnering brengen
- de arts moet zich vergewissen van de "vaste wil" van de vrouw
- Het tweede geval voorziet in abortus van het ongeboren kind na de 12e week tot aan de voldragen baby (gemiddeld 40e week) indien:
- het voltooien van de zwangerschap een "ernstig gevaar" inhoudt voor de gezondheid van de vrouw of indien vaststaat dat het kind dat geboren zal worden, zal lijden aan een "uiterst zware kwaal" die als ongeneeslijk wordt erkend op het ogenblik van de diagnose
- er advies gevraagd wordt aan een tweede arts
Een arts, verpleegkundige of een lid van het paramedisch personeel kan niet verplicht worden om medewerking te verlenen aan abortus provocatus. Een arts die een dergelijke ingreep weigert uit te voeren, is gehouden de vrouw bij haar eerste bezoek hiervan in kennis te stellen maar is niet gehouden haar door te verwijzen naar een andere arts.
De wet geeft geen omschrijving van de begrippen "noodsituatie", "uiterst zware kwaal" en "medisch verantwoorde omstandigheden" en stelt duidelijk dat de vader van het kind geen zeggenschap heeft in de beslissing om al of niet tot vruchtafdrijving over te gaan. Het is de vrouw die soeverein het begrip noodsituatie invult.
Minderjarige meisjes mogen autonoom beslissen om tot abortus over te gaan. Hun ouders hebben in deze geen wettelijke zeggenschap en hoeven zelfs niet op de hoogte gebracht te worden.
[bewerk] Informatie van de commissie voor de evaluatie van de abortuswet
Op basis van de verklaringen van de aborterende artsen, komen de volgende gegevens uit de rapporten van de evaluatiecommissie naar voren:
- Het aantal geregistreerde abortussen is in België gestaag gestegen van 10380 in het jaar 1993 naar 15595 in 2003 en 17314 in 2005. Anno 2005 eindigde één op de acht zwangerschappen in België in een abortus (in Vlaanderen 1 op 10, in Wallonië 1 op 8 en in Brussel 1 op 5).
- De drie meest aangehaalde "noodsituaties" zijn:
- Momenteel geen kinderwens.
- De vrouw voelt zich te jong.
- Voltooid gezin. (Gesteld "ideaal" kindertal bereikt.)
- Het grootste percentage abortussen wordt uitgevoerd op zwangere vrouwen in de leeftijdsklasse van 20 tot 24 jaar.
- De drie meest voorkomende abortustechnieken zijn:
- Vacuümaspiratie (77 tot 80 %)
- De abortuspil (mifepristone) (12 %)
- Curettage (8 à 10 %).
- 77 tot 79 % van de abortussen worden uitgevoerd in abortusklinieken.
- 0,8 % van de abortussen geven aanleiding tot verwikkelingen.
- Het verslag van de commissie maakt geen gewag van de ouderdom van de geaborteerde foetussen.
[bewerk] Abortus in andere landen
In sommige landen wordt abortus zelfs als 'voorbehoedmiddel achteraf' gebruikt; tot de uitvaardiging in 1967 van het Decreet 770 was dat bijvoorbeeld in Roemenië het geval. Zelfs in de landen waar abortus bij wet toegestaan is, vinden er nog abortussen plaats onder riskante omstandigheden (breinaald, vergif). Meestal gebeurt dit vanwege een gebrek aan geld en kennis.
In Polen geldt sinds 1994 een strikte abortuswet, die abortus vrijwel in alle gevallen verbiedt. De katholieke regering en de volkspartijen, ook de linkse, veroordelen er de abortuspraktijk. Ook in Portugal is abortus altijd verboden geweest, hoewel de socialisten daar anno 2005 een einde aan wilden maken. De Portugese bevolking sprak zich al in meerdere referenda uit tegen de legalisering van abortus. Ook Malta handhaaft het verbod op abortus en zowel de meerderheid van de Maltezer bevolking als de regering veroordelen elke inbreuk op het levensrecht van het ongeboren in de Europese Unie, waarvan de rijke eilandstaat lid is.
In Chili is abortus verboden zonder uitzonderingen, dus ook wanneer er sprake is van verkrachting of incest, of wanneer het leven van de moeder of embryo in gevaar is. In oktober 2006 werd in Nicaragua en wet aangenomen die eveneens abortus in alle gevallen verbiedt. Tegenstanders van deze wet beschuldigden de voorstanders ervan misbruik te maken van de naderende verkiezingen, omdat weinig politici in het katholieke Nicaragua stemmen willen verliezen door tegen de wet te stemmen. In de meeste andere landen van Latijns-Amerika is abortus wel mogelijk, maar onder strikte voorwaarden, en zelfs wanneer aan die voorwaarden wordt voldaan is het vaak lastig de abortus daadwerkelijk uitgevoerd de krijgen. De enige landen in Latijns-Amerika die abortus in alle situaties toestaan zijn Cuba en Guyana.
Het Vaticaan oefent druk uit op landen om abortus (opnieuw) te verbieden. Het vraagt om in plaats van aan abortusklinieken te bouwen, verpleeg- en opvanghuizen voor kinderen en hulpinstellingen voor ongewenst zwangere vrouwen op te richten en zo het ongeboren leven te beschermen in plaats van het te beëindigen.
[bewerk] Externe links
[bewerk] Nederland
- Jaarrapportage Wet Afbreking Zwangerschap 2004 van de Inspectie voor de Gezondheidszorg
- Abortus in feiten en cijfers
[bewerk] België
- Nationale Commissie voor de evaluatie van de wet van 3 april 1990 (België)
- centrum voor Relatie en Zwangerschapsproblemen (België)
[bewerk] "pro-life" (tegen abortus)
[bewerk] Nederland
- Nederlands Artsenverbond
- Prof. dr. G.A. Lindeboom Instituut
- Nederlandse Patiënten Vereniging (Voor het Leven)
- Schreeuw om leven
- VBOK
[bewerk] België
[bewerk] Verenigde Staten
[bewerk] "pro-choice" (voor abortus)
[bewerk] Nederland
- Overkoepelende organisatie abortusklinieken (StiSAN)
- Nederlands Genootschap Van Abortusartsen (NGVA)
- Stichting Women on Waves
