Tweede Vaticaans Concilie
Het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, ook wel bekend als Vaticanum II, werd van 1962 tot 1965 gehouden, en is bekend geworden als de kerkvergadering van het 'aggiornamento': het ‘bij de tijd brengen’ (moderniseren) van de Kerk; Vaticanum II heeft een grote invloed op het kerkelijk en gelovig leven gekregen.
Inhoud |
[bewerk] Beschrijving
[bewerk] Oecumenisch Concilie
Op 11 oktober 1962 opende Paus Johannes XXIII (1958-1963) het Tweede Vaticaans Oecumenisch Concilie, ook bekend onder de Latijnse naam ‘Vaticanum II’. Het woord ‘Oecumenisch’ in de titel slaat in dit verband niet op het streven naar eenheid tussen de verschillende christelijke kerken. ‘Oecumenisch’ duidt hier op de oikoumenè, dat letterlijk ‘de bewoonde wereld’ betekent en meer in het bijzonder de rooms-katholieke Kerk verspreid over heel de aarde aanduidt.
[bewerk] Aggiornamento
Tijdens de openingsplechtigheid waren 2540 rooms-katholieke bisschoppen uit alle werelddelen aanwezig. Paus Johannes XXIII vroeg de vergaderde bisschoppen om ‘aggiornamento’. Dit Italiaanse woord voor modernisering betekent ‘bij de tijd brengen’. Modernisering van de Kerk was volgens deze paus onontkoombaar. Ook openheid naar de gehele wereld toe, diende een kenmerk te worden van een gemoderniseerde Kerk, dit werd uitgedrukt door de gebiedende beeldspraak om 'de ramen van de Kerk open te zetten voor de frisse lucht van buiten'. Met hierom werden ook protestanten, orthodoxen en vertegenwoordigers van andere religies en politieke ideologieën, als waarnemers bij het concilie uitgenodigd en benoemd.
[bewerk] Ontwikkelingen sinds Vaticanum I
Sinds het Eerste Vaticaans Concilie (Vaticanum I; 1869-1870) was de wereld ingrijpend veranderd. In het Westen had de democratie in twee wereldoorlogen overwonnen. In hoog tempo verdwenen de Europese koloniale wereldrijken. De macht van de massamedia, de kernwapenwedloop en de schrijnende armoede in grote delen van de wereld baarden veel katholieken grote zorgen.
[bewerk] Nieuwe Theologie
De uitkomsten van het Tweede Vaticaans Concilie zijn sterk beïnvloed door de zogeheten Nieuwe Theologie. Veel vertegenwoordigers van deze theologische beweging waren tijdens het concilie aanwezig als adviseurs van verscheidene bisschoppenconferenties, voornamelijk van de West-Europese. De 'nieuwe theologen' maakten zich sterk voor herbronning. Zij vonden dat de Kerk in haar liturgie, catechese en diaconie zich meer moest baseren op (de interpretatie van deze theologen van) de bijbel, op de leer van de apostelen en hun eerste opvolgers en op de geschriften van de kerkvaders, volgens de interpretatie van de Nieuwe Theologen uiteraard. Zo zou de Kerk dichter bij haar oorsprong komen, waardoor de geloofwaardigheid van haar getuigenis zou moeten groeien.
[bewerk] Verregaande besluiten
Op 8 december 1965 werd het concilie afgesloten door Paus Paulus VI (1963-1978), opvolger van de in 1963 overleden Johannes XXIII. De concilievaders hadden verregaande besluiten genomen. In de liturgie werd de volkstaal toegestaan en tegelijkertijd het Latijn als universele taal van de Kerk gehandhaafd. De liturgische gebeden zouden later eveneens grote veranderingen ondergaan. De positie van de plaatselijke bisschoppen en ook die van de leken in de Kerk werd versterkt. De concilievaders verklaarden zich voorstander van democratie en van principiële gewetens- en godsdienstvrijheid. Zij toonden respect en openheid voor andere godsdiensten en andere christelijke kerkgenootschappen. Het heilskundig exclusivisme werd veelal verworpen, met name kwam dit in de relaties met het Jodendom en overige christenen tot uitdrukking. Bovendien spraken zij zich uit tegen de kernwapenwedloop.
Door het concilie werden geen nieuwe geloofsdefinities neergelegd, zoals door paus Johannes XXIII bij de openingstoespraak op 11 oktober 1962 werd benadrukt, maar een pastorale heroriëntering. Hierdoor vallen de uitspraken van het concilie niet onder de status van de onfeilbaarheid van de Kerk. (De paus doet enkel een onfeilbare uitspraak bij de afkondiging van een dogma wanneer het bisschoppencollege geen zitting houdt in een concilie.) In de afgelopen veertig jaren zijn in delen van de rooms-katholieke Kerk de vernieuwingsdecreten van het concilie verschillend uitgelegd. Soms werden zij als een oproep tot radicale breuk en revolutie verstaan, en door anderen dan weer geheel afgewezen. Paus Benedictus XVI (2005-heden) is gekend als een progressieve theoloog tijdens het concilie, maar heeft bij de uitwerking ervan op onder andere het vlak van de liturgie hevige kritiek geuit op de officiële uitwerking van de liturgische vernieuwing door de kerkelijke hiërarchie. Ook heeft hij een enigszins ander beeld van de praktische uitwerking van de oproep tot oecumenisme dan paus Johannes-Paulus II, en het begrip 'oecumene' op zich definieert hij op een andere, zeer complexe wijze, maar nog wel volgens de school van de Nieuwe Theologie die modernisering broodnodig acht(te).
[bewerk] Nederland en het Concilie
Na afloop van het concilie ontstond er een debat, dat in enkele landen (in het bijzonder Nederland) erg fel gevoerd werd. Tussen 1968 en 1970 vond te Noordwijkerhout het Pastoraal Concilie plaats waarin vertegenwoordigers van allerlei instellingen en stromingen aan het woord kwamen. Sommige gelovigen vonden dat de door het concilie voorgestelde moderniseringen te ver waren doorgeschoten, anderen vonden juist dat de voorgestelde veranderingen niet ver genoeg gingen. In Nederland liep het debat danig uit de hand. In wat de Polarisatie is gaan heten, dreigde de Nederlandse kerkprovincie uiteen te vallen in een rechter- en een linkervleugel, die onverzoenlijk tegenover elkaar leken te staan. De polarisatie is inmiddels voorbij en de gevolgen van de Tweede Beeldenstorm die dadelijk na afloop van het Concilie door Nederland waaide, worden langzaam hersteld. De meeste Nederlandse katholieken (behalve dan de volgelingen van een controversiële figuur als concilievader en aartsbisschop Mgr. Marcel Lefebvre) accepteren de besluiten van het Tweede Vaticaans Concilie, al zijn er nog wel grote meningsverschillen over de uitvoering van die besluiten.
De Kerk werkt nog altijd aan de uitwerking en toepassing van de conciliebesluiten. Het Concilie publiceerde zestien documenten: vier constituties, negen decreten en drie verklaringen. De constituties vormen de kerndocumenten. Zij behandelen de principiële onderwerpen. De decreten zijn opgezet als richtlijnen voor de pastorale praktijk. De drie verklaringen gaan in op eigentijdse vraagstukken.
[bewerk] Documenten
- Sacrosanctum Concilium: Constitutie over de heilige Liturgie (4 december 1963)
- Inter mirifica: Decreet over de sociale communicatiemiddelen (4 december 1963)
- Lumen Gentium: Constitutie over de Kerk (21 november 1964)
- Unitatis redintegratio: Decreet over de oecumene (21 november 1964)
- Orientalium Ecclesiarum: Decreet over de katholieke kerken van het oosten (21 november 1964)
- Perfectae caritatis: Decreet over de vernieuwing van het ordeleven (28 oktober 1965)
- Nostra aetate: Verklaring over de verhouding van de Kerk tot de niet-christelijke religies (28 oktober 1965)
- Optatam totius: Decreet over de vorming van de priesters (28 oktober 1965)
- Christus Dominus: Decreet over het herderlijke ambt van de bisschoppen (28 oktober 1965)
- Gravissimum educationis: Verklaring over de christelijke opvoeding (28 oktober 1965)
- Apostolicam actuositatem: Decreet over het lekenapostolaat (18 november 1965)
- Dei Verbum: Constitutie over de goddelijke openbaring (18 november 1965)
- Presbyterorum ordinis: Decreet over de dienst en het leven van de priesters (7 december 1965)
- Ad gentes: Decreet over de missie van de Kerk (7 december 1965)
- Dignitatis humanae: Verklaring over de godsdienstvrijheid (7 december 1965)
- Gaudium et spes: Pastorale constitutie over de Kerk in de wereld (7 december 1965)
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Teksten online
Wie zich serieus wil verdiepen in het moderne katholicisme kan niet om de concilieteksten heen. Voor de Nederlandse bisschoppen reden om in 2002 de Nederlandse vertaling van die constituties, verklaringen en decreten online in een databank te publiceren. Ze zijn online gezet op de website van Katholiek Nederland.
