God (monotheïsme)
God is de Nederlandse naam van de god van het christendom. Daarnaast hanteert men deze aanduiding ook wel voor de god van het jodendom en de islam.
Deze drie monotheïstische godsdiensten hebben over het algemeen elk hun eigen beeld van God als een persoonlijk Wezen met een eigen wil en een eigen persoonlijkheid, een beeld dat binnen deze drie religies soms aanzienlijk kan verschillen, afhankelijk van de visie op de verhouding tussen de immanentie (inwendigheid) en transcendentie (uitwendigheid) van God.
Inhoud |
[bewerk] De aanduiding van God in diverse religies
Overeenkomstig diverse tradities wordt God in het vervolg van dit artikel met "hij/Hij", "hem/Hem" benoemd, niet omdat God per definitie mannelijk zou zijn maar omdat dit in het Nederlands spraakgebruik gebruikelijk is. De voor-christelijke Germanen gebruikten het onzijdige als aanduiding voor het Godsbegrip nog tot na de kerstening. In het Oudnoords voerde men na de kerstening rond het jaar 1000 ook een mannelijk woord voor dit begrip in, maar dit was enkel van toepassing op de christelijke God.
- jodendom: er zijn twee Hebreeuwse woorden die 'God' betekenen:
- El - 'De Godheid', God in de macht en de onmiskenbaarheid van zijn goddelijke natuur
- Elohim - meervoudsvorm die niet alleen 'goden' betekent maar ook 'de Enige die alle goddelijke hoedanigheden bezit'.
- El - 'De Godheid', God in de macht en de onmiskenbaarheid van zijn goddelijke natuur
Daarnaast is er ook een specifieke naam van God: יהוה, getranslitereerd als JHWH - (andere aanduidingen: Adonai, de 'Ik-Ben'). De oorspronkelijke uitspraak is niet bekend omdat in het Hebreeuwse alfabet destijds alleen de medeklinkers werden geschreven; bovendien spreken joden de naam van God niet uit en zij schrijven daarom ook vaak G'd. Het niet noemen van de het onnoembare kwam ook bij de oude Germanen voor in de cultus van Freyr wiens eigenlijke naam taboe was.
Niet-joden kennen verschillende uitspraken voor JHWH. De meest gebruikelijke transliteratie is Jahweh. JHWH is gerelateerd aan het Hebreeuwse 'bestaan' of 'zijn' of 'actief aanwezig zijn', vandaar de vertaling "Ik ben". Als uitspraak in het dagelijks leven gebruiken (orthodoxe) joden 'Hashem', wat letterlijk 'de Naam' betekent; in gebed en zegeningen zeggen zij 'Adonai' (Grieks: Kyrios, Kyrie, Latijn: Dominus, Nederlands: Heer) waar de vierletternaam geschreven staat.
- christendom: verschillend per taal, in het Nederlands: 'God' als algemene aanduiding (zie de inleiding van dit artikel), HE(E)RE / HEER als vertaling van de Hebreeuwse eigennaam van God JHWH. De meeste christenen geloven in een drie-ene God, de Drie-eenheid van de Vader, de Zoon (Jezus Christus) en de Heilige Geest. De precieze opvatting over de aard van de Drie-eenheid varieert naar gelang het kerkgenootschap en/of de kerkelijke richting waartoe men behoort.
- islam: الله, getranslitereerd als allāh of Allah. Het betekent de God en is verwant aan het Hebreeuwse El. Naast het Arabische woord kan men ook de vertaling in zijn of haar landstaal gebruiken.
- hindoeïsme: vaak Brahma (andere namen: Bhagavan, Iishvara, Parama Purusha, Purushottama (Paramashiva), of de drie-ene God Trimurti: Brahma, Vishnu en Shiva, al naar gelang het religieus-filosofische aspect van de ene God dat wordt besproken).
[bewerk] God als eenheid of drie-eenheid
Joden, moslims, aanhangers van het Unitarisch-Universalisme en een klein percentage christenen zijn unitarische monotheïsten. De overgrote meerderheid van de christenen waren en zijn nog altijd trinitarische monotheïsten.
Unitarische monotheïsten geloven dat er slechts één 'persoon' is in God. Zij vinden het trinitarisme (geloof in de goddelijke drie-eenheid) een vorm van polytheïsme. Trinitarische monotheïsten geloven echter in één God die in drie afzonderlijke personen bestaat, die niettemin en essentieel één in wezen zijn; ze vormen een goddelijke Drie-eenheid (triniteit).
Mormonen geloven dat de drie-eenheid bestaat uit drie afzonderlijke goden. In hun terminologie duidt het begrip 'drie-eenheid' op drie goddelijke personages, die tezamen 'de godheid' worden genoemd. Een van die personages is een geest zonder lichaam en de andere twee zijn geesten met 'volmaakte' of 'verheerlijkte' (vaak 'hemelse' genoemd) lichamen. Mormonen geloven dat God een 'Heilige Man' of 'geheiligd' mens is, die deze staat heeft bereikt via een voortdurend herhaald vooruitgangsproces, en dat door de voorschriften van hun geloof te volgen, mensen (uiteindelijk, ergens na hun dood en opstanding) letterlijk goden kunnen worden. Dit geloof geldt voor de belangrijkste tak van de Mormoonse religie, officieel de 'Kerk van Jezus Christus van de Heiligen der Laatste Dagen' geheten. De meeste christenen beschouwen dit geloofssysteem als polytheïsme en vinden dat het daarom niet bij het christendom thuishoort.
In het Westerse en Oosterse christendom is het essentieel dat God een persoonlijk wezen is, anders zou de mens immers niet naar Gods beeld kunnen zijn geschapen. Het leert de ene God in drie personen (Drie-eenheid). Alle huidige kerken van het christendom onderschrijven de vaststellingen van de eerste concilies, die deze Triniteit onder woorden probeerden te brengen. De persoon van Jezus (christologie) wordt daarin omschreven als "geen vergoddelijkte mens, maar een vleesgeworden God".
De hindoeïstische Drie-eenheid (Trimurti) bestaat uit Brahma (God als Generator of Schepper), Vishnoe (God als Onderhouder), en Shiva of Devo Maheshvara (God als Destructor of vernietiger). Deze drie Goden of goddelijke aspecten vullen elkaar als het ware aan.
[bewerk] Abrahamitisch-monotheïstische eigenschappen van God
De hier genoemde eigenschappen gelden voor de God van het christendom, de islam en het jodendom (de abrahamitische religies).
[bewerk] Almacht
God kan alles en doet ook alles wat niet in strijd is met zijn andere eigenschappen. Maar omdat de mens een schepsel is kan hij uit de aard der zaak niet alles overzien zoals God dat kan en is zijn blik beperkt.
Discussies over God tussen representanten van verschillende religies en zelfs soms tussen mensen binnen één en dezelfde religie zijn vaak onproductief. Dat komt voor een belangrijk deel doordat verschillende mensen vaak wel eendere woorden gebruiken, maar daaraan verschillende betekenissen hechten. Dit kan bijvoorbeeld het geval zijn bij een gesprek dat drie monotheïsten, een christen, een jood en een moslim hebben over de 'almacht' van God. Het begrip wordt in de praktijk heel verschillend ingevuld en er zijn diverse connotaties aan gegeven.
Sommige monotheïsten verwerpen echter het hele begrip 'almacht' met betrekking tot God. Binnen het Unitarisch-Universalisme, een groot deel van het moderne Judaïsme en enkele liberale stromingen van het Protestantse christendom wordt gezegd dat God in de wereld handelt door overreding en niet door dwang. God maakt zichzelf kenbaar in deze wereld door inspiratie en het creëren van mogelijkheden, maar niet door wonderen, of doorbreking van de wetten van de natuur. De meest populaire versie van deze zienswijze werd in verschillende boeken verwoord door de joodse schrijver en theoloog Harold Kushner. In zijn visie is Gods almacht beperkt. Dezelfde overtuiging werd mede ontwikkeld door Alfred North Whitehead en Charles Hartshorne, in het theologische systeem dat procestheologie genoemd wordt.
[bewerk] Alomtegenwoordigheid
Volgens de orthodoxe theologie is God altijd en overal aanwezig en houd hij voortdurend het universum in stand: van het kleinste sub-atomaire deeltje tot aan de kosmos als geheel. Dit moet niet verward worden met het pantheisme waarbij het universum God is. Hoewel God innig met het universum is 'verweven' staat hij er toch boven. Een ander aspect van Gods alomtegenwoordigheid is dat God boven de tijd staat. Zijn eigenlijke domein is de eeuwigheid, een soort eeuwigdurend nu of heden. Hij omvat als het ware de tijd en overziet de hele geschiedenis en de toekomst 'tegelijkertijd'. Zoals iemand die in een ruimteschip rond de Aarde vliegt de hele wereld kan overzien.
[bewerk] Alwetendheid
God weet alles wat er te weten valt, van het begin van de schepping tot aan het einde ervan. Dit volgt eigenlijk al uit de alomtegenwoordigheid van God. Sommigen huldigen echter de opvatting dat God het heden en verleden volledig kent, plus alle mogelijke kennis, maar niet met zekerheid de toekomst kent; dat zou immers strijdig zijn met de vrije wil die Hij in de schepping heeft gelegd.
[bewerk] Heiligheid
God is de eeuwige en onovertroffen Heilige. Hij kan niet benaderd worden zonder een 'filter' te plaatsen tussen zijn 'uitstraling'. 'Niemand kan God zien zonder te sterven'. Uit zijn heiligheid volgt dat God de 'zonde' of het 'kwaad' niet kan tolereren maar dit vernietigt als het in zijn 'nabijheid' komt.
[bewerk] Al-goedheid
Hieronder wordt onder meer verstaan: het toppunt van liefde, barmhartigheid, vergevingsgezindheid en genade. God heeft het beste voor met zijn schepping. Hij wenst dat iedereen, mensen, engelen en andere geestelijke wezens, uiteindelijk gelukkig is.
Vraag is dan hoe het kwaad kan bestaan. Als God immers goed én almachtig is, zou het logisch zijn dat hij het kwaad allang vernietigd heeft, of nooit had laten ontstaan. Pogingen om deze paradox te verklaren heten een theodicee. Een mogelijke verklaring is dat het kwaad een onbedoeld, of een onvermijdelijk, bijverschijnsel is van de Schepping. De meeste theologen houden het erop dat het kwaad onvermijdelijk een gevolg is van de vrije keuze die schepsels hebben. Omdat God de bewuste wezens die hij geschapen heeft een vrije wil heeft gegeven kunnen ze ervoor kiezen om het kwade te doen.
Er zijn ook gelovigen die menen dat God alomvattend is, en dus ook het kwaad omvat.
[bewerk] Rechtvaardigheid
God is de ultieme rechtvaardige rechter: mede doordat hij de schepping zelf gemaakt heeft staat hij er ook boven. God houdt er geen 'lievelingen' op na. Maar omdat hij volmaakt rechtvaardig is kan hij ook geen 'zonde' ongestraft laten. Dat zorgt dan voor een probleem met zijn algoedheid en Heiligheid. De oplossing is dat God zelf voorziet in het volmaakte offer dat betaald moet worden om de zonde eens en altijd te verzoenen. Dat is volgens de orthodoxe christelijke theologie dan Jezus.
[bewerk] IQM
Anselmus van Canterbury betoogde dat God van alle goede eigenschappen de volmaakte vorm heeft. Zijn definitie van God was: 'datgene dan wat zich niets hogers denken laat', in het Latijn: 'id quo maius nihil cogitari potest', vaak afgekort als IQM. Dit lijkt overeen te komen met de Arabische notie Allahu Akbar: God is de grootste.
[bewerk] Schepper God in het hindoeïsme
De meeste hindoes geloven in de absolute eenheid van een transcendente en immanente God, het oneindige Kosmische Bewustzijn (Parama Purusha), die de schepper is van het universum en waar alle wezens ten innigste mee verbonden zijn. De meeste hindoes geloven ook dat God op bepaalde momenten in de geschiedenis in een menselijke vorm (Ishvara) kan verschijnen. Een deel van de hindoes (vooral vaishnavieten en smartisten) gelooft zelfs dat God in een persoonlijk lichaam kan incarneren (avatarisme}. Sommige van die (al of niet mythische) goddelijke persoonlijkheden werden in de loop der tijden geassocieerd met bepaalde deelaspecten van de ene ondeelbare God (Brahman) en werden verwerkt in de mythologieën en spirituele filosofieën van het hindoeïsme.
De meeste Hindoes vereren maar één God, zoals de shaivieten (Shiva) en de vaishnavieten (Vishnu), die geloven dat andere goden doordrongen zijn van die Ene God. De shaktisten geloven dat je via de verering van de Moedergod Devi tot het oneindige aspect van God (Shiva) kunt komen en de smartisten geloven dat diverse goden de verschillende aspecten van de Ene God vertegenwoordigen en dat derhalve iedere god afzonderlijk verering verdient. Ook de smartisten en shaktisten geloven echter dat er maar één absolute, Hoogste God is.
Enkele van de belangrijkste aspecten van God maken deel uit van de hindoeïstische Drie-eenheid: Brahma (God als Schepper), Vishnu (God als Onderhouder), Shiva (God als Transformerende Entiteit). De meeste Hindoes zijn in feite panentheïsten of monistische theïsten.
[bewerk] Zie ook
- De god Maha Brahma uit het boeddhisme vertoont significante gelijkenissen met een schepper god, maar is het uiteindelijk volgens Boeddha toch niet.
- Demiurg: schepper, wereldbouwer.
- Algemeen overzicht Germaanse goden: de oudste Europese drijfkrachten. De scheppergod Odin gaat met zijn schepping ten onder.
- Moedergodin: Er was niet altijd een 'God de Vader' als opperwezen.
