Demiurg
Een Demiurg (Oud-grieks: δημιουργός, dēmiourgós) is letterlijk een goddelijke werkman, een schepper, een wereldbouwer. Het begrip werd voor het eerst gebruikt door Plato in zijn dialoog Timaeus en is verder uitgewerkt in de Hellenistische filosofie. Vanaf Aristoteles wordt de demiurg opgevat als de "eerste onbewogen beweger" en is aldus de oeroorzaak van de materiële wereld. Aristoteles gebruikt het begrip om een begin te hebben voor een anders oneindige reeks van causale oorzaak-gevolgrelaties. In de Middeleeuwen is het begrip gebruikt om het bestaan van God te bewijzen.
[bewerk] De demiurg in het gnosticisme
In het gnosticisme is de demiurg slecht, in tegenstelling tot God die goed is. De goede God houdt zich verre van de wereld, terwijl de boze demiurg het materiële heeft geschapen, wat synoniem is voor het slechte. In de gnostiek wordt de demiurg vereenzelvigd met JHWH (de God van de Tenach en daarmee het Oude Testament) omdat hij jaloers is en van zichzelf zegt dat hij de enige God is: anders zou hij het niet hoeven zeggen. Soms (bijvoorbeeld in het Geheime Boek van Johannes) wordt de demiurg geïdentificeerd met de figuur van Jaldabaoth, bij sommige andere gnostici met satan.
De 19e-eeuwse theosofie heeft de gnostische idee van de demiurg overgenomen.
