Theodor Herzl
Binjamin Se'ev Ben Jaakob (Theodor) Herzl (Boedapest, 2 mei 1860 - Edlach, gemeente Reichenau an der Rax, 3 juli 1904) was een Joods-Oostenrijkse activist, journalist en publicist. Hij wordt als de vader van het moderne zionisme beschouwd.
Inhoud |
[bewerk] Vroege leven en studie
In het Hongaarse gedeelte van de toenmalige Dubbelmonarchie Oostenrijk-Hongarije geboren, verhuisde hij in 1878 met zijn Duitssprekende familie naar Wenen, waar hij rechten studeerde en in 1884 promoveerde tot doctor.
Na zijn studie begon Herzl een journalistieke loopbaan bij de Oostenrijkse krant Neue Freie Presse. Voor dit blad werkte hij eerst in Wenen en later in Parijs. In beide steden kwam hij onder de indruk van het felle antisemitisme dat er heerste. Vooral de rechtszaak van Dreyfus in Frankrijk waarvan hij verslag uitbracht, maakte diepe indruk op hem. Assimilatie van de Joden in Europa kwam hem daardoor voor als een illusie, de enige oplossing was volgens hem de oprichting van een eigen Joodse staat. Hiertoe publiceerde hij in 1896 het boek "Der Judenstaat" (vertaald als "De Staat van de Joden") waarin hij de aanzet gaf tot het georganiseerde zionisme. Hij argumenteerde dat het probleem dat Joden ondervonden een nationaal probleem was en geen individueel probleem. Bovendien ging hij niet uit van een op de joodse godsdienst geënt religieus zionisme maar was zijn zionisme seculier van aard.
[bewerk] Oprichting van de zionistische beweging
Weliswaar leek Herzl's boek in grote mate op dat van Leon Pinsker, die enige decennia daarvoor met zijn "Autoemanzipation" soortgelijke gedachten te berde had gebracht, maar het bijzondere van Herzl was daarin gelegen dat hij persoonlijk de stoot gaf tot de oprichting van de zionistische beweging en in de beginfase zo ongeveer de enige Joodse persoon was die de noodzakelijke maatregelen met betrekking tot de organisatie van de zionistische bijeenkomsten nam en contacten met staatshoofden uit het Duitse Rijk, het Turkse Rijk en het Verenigd Koninkrijk onderhield.
Zijn ideeën sloegen vrijwel meteen aan bij een minderheid onder de Joden in Europa, die leden onder het aanhoudend racisme. Joden werden als groep en vaak ook als individuelen gediscrimineerd door een hoogtijvierend nationalisme, met name in Rusland. Vanuit Oost-Europa was inmiddels een lokaal georganiseerde, kleine emigratiestroom naar Palestina ontstaan - naast een grote emigratie naar Noord-Amerika - in verband met de pogroms die vrij frequent Joodse slachtoffers eisten en het verbranden van Joods bezit tot gevolg hadden.
Aanvankelijk was niet zeker waar de staat het beste gesticht zou kunnen worden. Diverse plaatsen, zoals Oeganda en Suriname, werden door koloniale heersers voorgesteld. Echter, al bij het Eerste Zionistische Congres dat in 1897 in de Zwitserse stad Bazel werd gehouden (het congres kwam door zijn toedoen tot stand; ook tegenwoordig worden deze congressen nog georganiseerd) werd besloten Palestina als plaats van vestiging te kiezen waarom afgevaardigden uit Oost-Europa om vooral religieuze redenen hadden verzocht. Herzl kon zich hierin vinden, zij het dat hij om tactische redenen tijdelijk een andere vestigingsplaats ook acceptabel vond.
[bewerk] Activiteiten als zionistenleider
Herzl trachtte internationaal steun te verwerven voor zijn zionistische beweging. Hij voelde zich als Wener Duits-nationalist en hij had altijd een grote bewondering gehad voor Bismarck, de stichter van het Duitse Keizerrijk. In zijn gedroomde Joodse staat in Palestina zou Duits dan ook de voertaal moeten zijn. De Duitse keizer Wilhelm II (bepaald geen filosemiet) was aanvankelijk wel voor het idee van een Joodse staat in Palestina te porren – enerzijds om “die Juden los zu werden” (vertaling: van de Joden af te geraken), anderzijds om op die manier de Duitse invloed in het Midden-Oosten te vergroten. In 1898, tijdens de reis van Wilhelm II naar Palestina, ontmoetten beide mannen elkaar daadwerkelijk voor overleg (driemaal). De 'Kaiser' gaf blijk van groot respect voor Herzls inzet om de zionistische droom te verwezenlijken. Van de aanvankelijke welwillendheid van de Kaiser bleef echter niets over toen bleek dat sultan Abdülhamit II geen duimbreed van zijn Ottomaanse Rijk wilde afstaan aan Herzls idee. Wilhelm II hechtte uiteindelijk meer waarde aan betrekkingen met de Turken dan aan de voorgestelde “Schirmherrschaft” (vertaling: beschermheerschap).
Herzl bleef onvermoeibaar lobbyen bij invloedrijke diplomaten en rijke Joodse bankiers en zelfs het Vaticaan wilde hem beleefd te woord staan. Het netto resultaat van zijn inspanningen was op korte termijn echter nihil. Wanhopig toonde hij zich op het Zionistische Congres van 1903 toch weer bereid op een Brits voorstel in te gaan om Oeganda te accepteren als vestigingsplaats voor Joden uit Rusland, waar op dat moment alweer zo'n twintig jaar regelmatig bloedige pogroms werden gehouden. Het jaar daarop echter overleed Herzl onverwachts op 44-jarige leeftijd aan een hartaanval.
[bewerk] Na zijn dood
Uiteindelijk hebben het verder oplaaiende antisemitisme (uitmondend in de Holocaust) en het zionisme samen geleid tot de stichting van de moderne staat Israël. Vijfenveertig jaar na zijn dood (in 1949 werd het gebeente van Theodor Herzl met de eerste vlucht van de Israëlische luchtvaartmaatschappij El Al overgebracht naar Israël om daar op de naar hem genoemde Mount Herzl (de hoogste berg van Jeruzalem) te worden herbegraven. Eveneens is de strandplaats Herzliyya naar hem vernoemd.
Twee van zijn drie kinderen: Hans en Pauline, die jarenlang in Europa begraven lagen, werden op 20 september 2006 herbegraven op de Herzlberg, waar hun vader ook begraven ligt. Het derde kind van Theodor Herzl: zijn jongste dochter Trude kwam tijdens de Tweede Wereldoorlog om in een concentratiekamp, maar haar lichaam is nooit gevonden.
[bewerk] Religieuze kritiek op Herzl
In het charedisch jodendom wordt Herzl niet als held gezien. Men beschouwt hem als een atheïstische, antireligieuze ketter die het jodendom wilde vernietigen. Onder andere wordt hem verweten dat hij geen joodse nazaat heeft. Sommigen gaan zo ver dat zij bij het noemen van zijn naam "moge zijn naam en herinnering worden uitgewist" toevoegen.
