Kolonisatie en imperialisme
Dit artikel zou samengevoegd moeten worden met Kolonisatie, of er dient een duidelijker afbakening tussen beide artikelen te worden gemaakt (Overleg).
Een kolonie is een stuk grondgebied buiten het oorspronkelijke grondgebied, meestal overzees. De meeste West-Europese landen en Japan bezaten één of meerdere kolonies. Deze zijn vooral gesticht in de 16e tot 19e eeuw.
De meeste van de toen gestichte kolonies zijn inmiddels onafhankelijke staten, vooral in de eerste decennia na de Tweede Wereldoorlog werden veel kolonies onafhankelijk (zie dekolonisatie). Wel wordt er tegenwoordig gesproken van neokolonialisme om de economische afhankelijkheid van de Derde Wereld (meest voormalige kolonieën) van het westen aan te duiden.
Twee fasen van kolonialisme zijn in de geschiedenis te onderscheiden. In de eerste fase bezetten Europese mogendheden slechts de kuststroken en kuststeden van landen. Zelfs de Spanjaarden en Portugezen drongen maar langzaam in de Zuid-Amerikaanse binnenlanden door. Slechts in de gebieden waar het klimaat gunstig voor Europeanen was (Noord-Amerika), vestigden Europeanen zich blijvend, drongen ze dieper door. In de tweede fase, die ruwweg halverwege de 19e eeuw begon, eisten Europese mogendheden enorme gebieden op. Japan bouwde een koloniaal rijk op in Azië en de Europese mogendheden verdeelden Afrika onder elkaar. Rond 1900 was een kwart van de totale bevolking Brits onderdaan!
Koloniale mogendheden waren Nederland, Verenigd Koninkrijk, Portugal, Frankrijk, Spanje, Duitsland, Rusland (in Siberië, Centraal-Azië en Alaska), België, Italië, Japan, de Verenigde Staten en - minder bekend - zelfs de Scandinavische landen Denemarken (Groenland, de Faeröer, de huidige Amerikaanse Maagdeneilanden en Tranquebar in India), Zweden (het latere Delaware en Saint Barthélemy) en Noorwegen (Spitsbergen, Jan Mayen en Bouvet). Zelfs het kleine hertogdom Koerland verwierf twee koloniën (Tobago en het eiland St. Andreas).
Inhoud |
[bewerk] Nederlandse koloniën
Hoofdartikel: Nederlandse koloniënKoloniën van Nederland waren Nederlands-Indië, Suriname, Nederlandse Antillen, Nederlands Nieuw-Guinea. In eerdere tijden had Nederland ook koloniale bezittingen in New York, Brazilië, langs de kust van Guinea, de Kaapkolonie (Zuid-Afrika), een aantal Nederlandse factorijen aan de Goudkust, Sri Lanka en Formosa, Bovendien was de kolonie in de Guyana's tot 1815 groter (zie Nederlands Guyana). Voor een compleet overzicht en geschiedenis zie: Nederlandse koloniën
[bewerk] Belgische koloniën
Hoofdartikel: Belgische koloniënKoloniën van België waren Belgisch Congo en de mandaatgebieden Ruanda-Urundi (het huidige Rwanda en Burundi) en de Lado-enclave in Soedan. Dit was hoofdzakelijk te wijten aan koning Leopold II, die graag een kolonie voor zijn land wilde vestigen. Op de Conferentie van Berlijn werd de Congo aan hem toegewezen. De aldus ontstane Vrijstaat Congo werd door de koning als privé-bezit persoonlijk geëxploiteerd, met een humanitaire ramp tot gevolg. Na de dood van de koning verviel de Congo aan de Belgische Staat, die het gebied in 1960 opgaf.
In de jaren veertig van de achttiende eeuw kende de Compagnie belge de colonisation een kort koloniaal avontuur in Santo Tomas aan de kust van Guatemala.
Van 1902 tot 1931 had België ook een terrein in Tien-Tsin (China) in eeuwigdurende concessie.
Een deel van Nieuw-Nederland is ook door Belgen gesticht. Ook het Isola Comacina in Italië hoorde een tijdje bij België.
[bewerk] Franse koloniën
Hoofdartikel: Franse koloniënDe Franse koningen organiseerden ontdekkingsreizen naar Amerika en richtten naar Brits-Nederlands voorbeeld compagnieën op. De Fransen manifesteerden zich in Noord-Amerika, West-Indië en India, maar verloren hun rijk na de val van Napoleon. Het tweede Franse koloniale rijk was enorm, maar omvatte vooral oerwoud en woestijn in Afrika. Dit was begonnen met de bezetting van piratennest Algiers, maar onder Duitse goedkeuring volgde Tunis. De Fransen verbonden hun gebieden in Afrika tot een groot rijk, en voegden hier Frans Indo-China aan toe. Na de bloederinge bevrijdingsoorlogen in Algerije en Vietnam lieten de Fransen hun overige koloniën makkelijk onafhankelijk worden.
[bewerk] Duitse koloniën
Hoofdartikel: Duitse koloniënDuitsland was een relatieve laatkomer. Voor de Duitse eenwording had Brandenburg-Pruisen een kleine kolonie gehad, maar deze al vrij snel verkocht aan Nederland. Bismarck was ook helemaal geen voorstander van kolonialisme: het zou Engeland in de wielen rijden. Bovendien wilde hij nu juist Frankrijk aanmoedigen tot kolonialisme, om dit land het verlies van Elzas-Lotharingen te doen vergeten. De bevolking, legerstaf en keizer dachten hier echter anders over. Een actieve kolonisatiepolitiek was het gevolg, waarbij Duitsland echter genoegen moest nemen met de overgebleven resten: Namibië, Togo, Tanganyika, Kameroen, en een aantal Pacifische eilanden. Dit voedde weer de gedachte dat andere landen Duitsland zijn "plek onder de zon" misgunde. Na de Eerste Wereldoorlog verloor Duitsland zijn koloniale rijk, en werden zijn koloniën tot geallieerde mandaatgebieden verklaard.
[bewerk] Italiaanse koloniën
Hoofdartikel: Italiaanse koloniënOok Italië was een laatkomer. Het veroverde Italiaans Somaliland, maar werd in 1896 bij Adowa door de Ethiopische keizer Menelik verslagen. Dit was de eerste overwinning van een "gekleurd" land op een "blank" land, nog voor de Russisch-Japanse Oorlog. In een korte oorlog werd vervolgens in 1912 het Osmaanse Rijk verslagen, dat Libië en een aantal eilanden moest afstaan. Na de Eerste Wereldoorlog trachtte Italië een koloniaal rijk in Turkije op te bouwen, maar liet dit land al vrij snel aan Mustafa Kemal Atatürk. In 1936 besloot Mussolini Adowa te wreken en heel Ethiopië te bezetten. Dit ging gepaard met een zeer smerige oorlog, waarin Ethiopiërs Rode Kruis-gebouwen bombardeerden en Italianen mosterdgas gebruikten. In de Tweede Wereldoorlog bereikte het Italiaanse koloniale rijk met de bezetting van Brits Somaliland zijn grootste omvang, maar ging vervolgens verloren.
[bewerk] Britse koloniën
Hoofdartikel: Britse koloniënGroot-Brittannië speelde allereerst een marginale rol naast Spanje, Portugal en Nederland. De Britse activiteiten beperkten zich hoofdzakelijk tot piraterij. In de 17e en 18e eeuw manifesteerden de Britten zich echter in Amerika, India en Brits West-Indië. Delen van het huidige Canada werd op de Fransen veroverd. De Kaap en de Franse gebieden in India kwamen aan Engeland na 1815. In het Victoriaanse Tijdperk bereikte het Britse Rijk (British Empire) zijn hoogtepunt met de consolidatie van macht in India. In Afrika trachtte Cecil Rhodes zijn droom te verwezenlijken om van Caïro tot Kaapstad Britse koloniën te vestigen. Australië werd gekoloniseerd, hoewel het oorspronkelijk een strafkolonie was (waar de meeste Australiërs zich nog voor schamen). Na de Tweede Wereldoorlog ging het Empire echter verloren, en werd het Commonwealth ervoor in de plaats gesteld.
De Britten zijn wel de laatste kolonisatoren op het Europese vasteland te Gibraltar.
[bewerk] Russische koloniën
Hoofdartikel: Russische koloniënIn 1581 veroverde de kozakkenhoofdman Jermak het khanaat Sibir, en bood de tsaar deze verovering aan. Dit maakte de weg vrij voor een Russische penetratie tot aan de Stille Oceaan. In de 18e eeuw werd zelfs Alaska gekoloniseerd, en zakten de Russen af tot in Californië, waar ze de Spanjaarden ontmoetten. Na de Krimoorlog werd Alaska aan de Verenigde Staten verkocht, maar breidde Rusland sterk uit in Centraal-Azië. In de Russisch-Japanse Oorlog (1904-1905) leed Rusland echter een nederlaag tegen Japan, en bereikte zijn maximale omvang. Ruwweg dit gebied zou de uiteindelijke Sovjet-Unie worden, die in 1991 uiteenviel.
[bewerk] Spaanse en Portugese koloniën
Spanje en Portugal waren de eerste koloniale machten. Na de Reconquista zaten zij met enorme aantallen werkloze soldaten, die als conquistador hun geluk in de Nieuwe Wereld zochten. Bij het Verdrag van Tordesillas verdeelde de paus de niet-Europese gebieden tussen Spanje en Portugal. In de Tachtigjarige Oorlog verschenen echter twee rivalen ten tonele: Groot-Brittannië en Nederland. Deze landen wisten met name in Azië de Spanjaarden en Portugezen weg te concurreren, waarop deze landen hun koloniale rijken in Zuid-Amerika consolideerden. Na de bezetting door Napoleon ging heel Zuid-Amerika in een reeks bevrijdingsoorlogen en coups verloren. Na de verloren oorlog tegen de Amerikanen in 1898 restte Spanje slechts Spaans Marokko. Portugal speelde een belangrijker rol in de 19e eeuw, en breidde uit in Angola en Mozambique. De Britten verhinderden echter de eenwording van beide gebieden. Na de Tweede Wereldoorlog bleef Portugal in Afrika als laatste koloniale mogendheid over: pas in 1975 werden Angola en Mozambique onafhankelijk.
[bewerk] Amerikaanse koloniën
Hoofdartikel: Amerikaanse koloniënDe Verenigde Staten waren vroeger een kolonie geweest, en keken met minachting neer op de Europese "hebzucht". Ondertussen breidde de VS zichzelf wel in de 19e eeuw in hoog tempo uit. Na de oorlogen met Mexico was een enorm gebied beschikbaar, dat voortvarend door de Amerikanen bevolkt werd. In 1867 volgde de aankoop van Alaska, dat zeer waardevolle hulpbronnen bleek te hebben. De Amerikaanse marine breidde zich uit tot zij de omvang van de Britse naderde. Militaire steunpunten werden ingericht: in de Stille Oceaan zelfs bijna tot de kust van Japan. Na de oorlog met Spanje van 1898 werden de Filipijnen een Amerikaanse kolonie, die echter na de Tweede Wereldoorlog de onafhankelijkheid verkreeg.
[bewerk] Lijst van enkele (grote) koloniale mogendheden
op grootte van het koloniale Rijk
