Keizerrijk Oostenrijk
| Vlag | Wapen |
|---|---|
 Vlag |
 |
| Kaart | |
|
|
|
| Hoofdstad | Wenen |
| Regeringsvorm | monarchie |
| Staatshoofd | Keizer |
| Dynastie | Habsburg |
| Bestaan | 1804-1867 |
| Ontstaan uit | Aartshertogdom Oostenrijk |
| Opgegaan in | Oostenrijk-Hongarije |
| Oppervlakte | +/- 650.000 km² |
| Inwoners | +/- 45.000.000 |
| Taal | Duits, Hongaars, Tsjechisch, Kroatisch, Pools, Oekraïens, Slowaaks, Italiaans, Servisch en Sloveens |
| Religie | rooms-katholiek, Protestants, Orthodox |
| Munteenheid | Rijngulden |
| Volkslied | Kaiserhymne |
Het Keizerrijk Oostenrijk, ook bekend als de Donaumonarchie, ontstond in 1804 toen keizer Frans II van het Heilige Roomse Rijk het Aartshertogdom Oostenrijk verhief tot keizerrijk en op 6 augustus 1806 afstand deed van de (inmiddels lege) keizerstitel van het Heilige Roomse Rijk, mede uit de vrees dat Napoleon Bonaparte deze titel voor zich zou opeisen.
Inhoud |
[bewerk] Volkeren
Oostenrijk was een multinationale staat, waarin verschillende volkeren leefden: met name Duitsers, Hongaren, Tsjechen, Roemenen, Polen, Slowaken, Slovenen, Kroaten, Roetheniërs (=Oekraïeners), Italianen, Roma en Joden.
[bewerk] Volkslied
Het Oostenrijkse volkslied was de Kaiserhymne. De tekst werd veranderd telkens wanneer het land een nieuwe keizer kreeg.
[bewerk] Wapenspreuk
Op veel Oostenrijkse gebouwen stond sinds de tijd van keizer Frederik III (1415-1493) de afkorting A.E.I.O.U. Dit staat voor Austriae Est Imperare Orbi Universo (Oostenrijk is bestemd om over de hele wereld te heersen), ook verklaard met Austria Erit In Orbe Ultima (Oostenrijk zal tot het einde van de wereld blijven bestaan) of in het Duits Alles Erdreich Ist Österreich Untertan (het hele aardrijk is aan Oostenrijk onderworpen).
[bewerk] Geschiedenis
Het Keizerrijk ontstond doordat keizer Frans II een historische realiteit juridisch bevestigde. Het Heilige Roomse Rijk bestond de facto al tweehonderd jaar niet meer. Na zijn afstand van de Roomse kroon ook niet meer de jure. Frans II regeerde dus verder als Frans I van Oostenrijk.
[bewerk] Slag bij Austerlitz
Het Keizerrijk ontstond toen Napoleon Bonaparte grote delen van Europa beheerste. De oorlogen tegen het Frankrijk van Napoleon verliepen dramatisch. Op 2 december 1805 verloor Oostenrijk de Slag bij Austerlitz. Bij de hieropvolgende Vrede van Presburg van 26 december 1805 gingen Tirol en de in 1797 verworven Italiaanse gebieden (met name Venetië) verloren. Vooroostenrijk werd opgesplitst en afgestaan aan Beieren, Baden (land), Württemberg, Hessen-Darmstadt en Zwitserland.
[bewerk] Slag bij Wagram
Op 9 april 1809 begon Oostenrijk opnieuw aan een oorlog met Frankrijk. Het probeerde sympathie te verwerven in de Duitse gebieden onder Franse bezetting. Dit lukte alleen in Tirol, waar de opstand van Andreas Hofer enige tijd standhield. Op 21 en 22 mei wonnen de Oostenrijkers de Slag bij Aspern van de Fransen, maar dit bleek geen beslissende overwinning. De Fransen bezetten Wenen en overwonnen op 26 en 27 juni de Oostenrijkers definitief in de Slag bij Wagram, vlakbij Wenen, doordat de Oostenrijkse legers te verspreid waren. Bij Znaim (Znojmo) volgde nog enige schermutselingen. Hierdoor moest Oostenrijk op 14 oktober 1809 de Vrede van Schönbrunn tekenen, waarbij Salzburg aan de Franse vazalstaat Beieren werd afgestaan. Ook Dalmatië, de Krajina en het Küstenland (waaronder Triëst) gingen verloren, zodat Oostenrijk een binnenstaat werd. Toch liet Frans I op aanbeveling van minister van buitenlandse zaken Klemens von Metternich zijn dochter Marie Louise met Napoleon trouwen.
De oorlogen met Frankrijk brachten het land aan de rand van de afgrond. In 1811 kon Oostenrijk zijn schulden niet meer aflossen en ging het land bankroet.
 |
Oostenrijk in de geschiedenis | |
|
|
||
|
Marchia Orientalis (976-1156) Anschluss (1938) Tweede Oostenrijkse Republiek (1955-heden) |
||
[bewerk] Restauratie
Pas met de ondergang van Napoleon ging het weer beter met Oostenrijk. Bij het Wener Congres in 1814 en 1815 onder voorzitterschap van Klemens von Metternich kwam de Restauratie. Oostenrijk herkreeg alle verloren gebieden, met uitzondering van Voor-Oostenrijk en de Oostenrijkse Nederlanden. Het afstaan van de Oostenrijkse Nederlanden was bedoeld om ten noorden van Frankrijk een bufferstaat (het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden) te creëren om zo het gevaarlijke Frankrijk beter in toom te houden. Voor-Oostenrijk bestond uit enkele gebieden in het tegenwoordige Baden-Württemberg, met name de Breisgau met de universiteitsstad Freiburg, die al sinds 1368 bij Oostenrijk hoorde. Bij de keuze tussen Voor-Oostenrijk en Salzburg werd voor de laatste gekozen, omdat dit een grotere territoriale eenheid opleverde.
De bedoelingen van Metternich waren om de gebieden in Duitsland en Italië zoveel mogelijk te versnipperen en dus te verzwakken (van hem komt de uitspraak Italien ist ein geografischer Begriff, oftewel, het is geen natie, alleen een aanduiding voor het gebied) om zo de positie van Oostenrijk te versterken. Dit is maar deels succesvol gebleken, omdat Pruisen al gauw kon profiteren van het Duitse machtsvacuüm, en de Oostenrijkse gebieden in Italië altijd rusteloos zouden blijven.
In 1821 werd Metternich kanselier van Oostenrijk.
Op 2 maart 1835 overleed keizer Frans I en werd opgevolgd door zijn geestelijk onbekwame zoon Ferdinand I, namens wie de Geheime Staatsconferentie het land bestuurde.
[bewerk] Revoluties in 1848
In het revolutiejaar 1848 brak de liberale Maartrevolutie uit in Wenen, Praag, Milaan en vooral in Hongarije. Metternich werd op 13 maart tot aftreden gedwongen en vluchtte naar Londen. In Lombardije onderdrukte veldmaarschalk Josef Radetzky von Radetz de Italiaanse opstand, en wist een Piëmontese invasie af te slaan. De opstand in Praag en de Weense Oktoberopstand later dat jaar werden onderdrukt door veldmaarschalk Alfred I zu Windisch-Graetz. Naar aanleiding van die Oktoberopstand was keizer Ferdinand I naar Olmütz (Olomouc) gevlucht, alwaar hij op 2 december 1848 afstand deed van de troon ten gunste van zijn 18-jarige neef Frans Jozef. In Hongarije hadden de revolutionairen de keizer al afgezet en Lajos Kossuth als president aangesteld. Windisch-Graetz wist in 1849 met Russische hulp en met de inzet van een Kroatisch leger onder ban Josip Jelačić de Hongaarse revolutie te onderdrukken. Het is ironisch dat hetzelfde nationalisme dat het keizerrijk op barsten zette, het ook weer redde, want de Kroaten werden liever door de Oostenrijkers bestuurd dan door de Hongaren.
Desondanks verwierp Frans Jozef I twee ontwerpen voor een nieuwe grondwet. Hierdoor kon hij tot 1859 als een absoluut vorst regeren.
[bewerk] Risorgimento
In 1859 liet de nog onervaren keizer zich in een oorlog met Frankrijk slepen. Ten gevolge van de verloren slagen bij Magenta en Solferino gingen de Italiaanse gebieden met uitzondering van Venetië verloren aan Sardinië-Piemonte. Het keizerlijke absolutisme was hierdoor niet langer houdbaar, en op verzoek van de keizer werden nieuwe grondwetsvoorstellen gemaakt. Door tegenstellingen tussen liberalen, conservatieven en nationalisten kon geen compromis bereikt worden.
[bewerk] Oostenrijks-Pruisische oorlog
Voordat een beslissing genomen kon worden over de regeringscrisis, trad het Duitse vraagstuk op de voorgrond. Het conflict in de troonopvolging van Sleeswijk-Holstein leidde tot een escalatie van de spanningen tussen Pruisen en Oostenrijk.
Oostenrijk kreeg opnieuw harde klappen, nu door de Pruisische invasie in Bohemen. Bij de Slag bij Königgrätz (nu Hradec Králové) versloegen de Pruisen het Oostenrijkse leger. Hiermee verloor Oostenrijk zijn leidende positie in de Duitse Bond aan Pruisen. Doordat de Pruisen zich bij hun bezetting van Bohemen correct gedroegen tegenover de Tsjechen, werd hun nationaliteitsgevoel versterkt.
[bewerk] Ausgleich
In 1867 kregen de Hongaren alsnog hun zin en werd het Keizerrijk veranderd in de federatieve staat Oostenrijk-Hongarije. De Tsjechische wens om een zelfde regeling voor Bohemen en Moravië werd niet gehonoreerd, niet alleen omdat in die gebieden een grote Duitse minderheid woonde, maar ook omdat de Oostenrijkse en Hongaarse leiders geen macht wilden afstaan aan een derde rijksdeel.
[bewerk] Gebieden in het Keizerrijk Oostenrijk
| Gebied | Hoofdstad | Volkeren | Bijzonderheden |
|---|---|---|---|
| Koninkrijk Bohemen | Praag | Tsjechen, Duitsers | |
| Markgraafschap Moravië | Brünn | Tsjechen, Duitsers, Slowaken | |
| Hertogdom Silezië | Troppau (tsj. Opava) | Polen, Tsjechen, Duitsers | |
| Koninkrijk Galicië en Lodomerië | Lemberg | Polen, Roetheniërs | (in 1846 uitgebreid met Kraków, vanaf 1850 zonder de Boekovina) |
| Hertogdom Boekovina (sinds 1850) | Cnernowitz | Roemenen, Roetheniërs | |
| Koninkrijk Hongarije | Boedapest | Hongaren, Slowaken, Roemenen, Duitsers | ambtstaal Hongaars |
| Grootvorstendom Zevenburgen | Klausenburg (ho. Kolozsvár, ro. Cluj-Napoca | Hongaren, Roemenen, Duitsers | |
| Koninkrijk Kroatië en Slavonië | Agram (kr.: Zagreb) | Kroaten | |
| Koninkrijk Dalmatië | Zadar? | Kroaten, Italianen | |
| Koninkrijk Illyrië | Klagenfurt | Duitsers, Slovenen, Kroaten, Italianen, Friaulers | in 1850 gesplitst in Istrië, Karinthië, Krajina, en Görz en Gradisca |
| Graafschap Görz en Gradisca | Görz (it. Gorizia, sl. Gorica) | Italianen, Friaulers, Slovenen, Duitsers | vanaf 1850 |
| Markgraafschap Istrië | ? | Slovenen, Italianen, Duitsers | vanaf 1850 |
| Hertogdom Karinthië | Klagenfurt | Duitsers, Slovenen | vanaf 1850 |
| Hertogdom Krain | Laibach (sl. Ljubljana) | Slovenen, Duitsers | vanaf 1850 |
| Lombardo-Venetiaans Koninkrijk | Venetië | Italianen | tot 1866 (1859-1866 alleen Venetië); ambtstaal Italiaans |
| Hertogdom Stiermarken | Graz | Duitsers | |
| Hertogdom Salzburg (sinds 1850) | Salzburg | Duitsers | |
| Graafschap Tirol | Innsbruck | Duitsers | |
| Vorarlberg | Bregenz | Duitsers | |
| Vooroostenrijk | Freiburg im Breisgau | Duitsers | afgestaan in 1815; universiteit Freiburg |
| Aartshertogdom Oostenrijk | Wenen | Duitsers | universiteit Wenen |
[bewerk] Kroonlanden
 |
||||||||||
|
||||||||||
Hiervan vormden de volgende territoria zogeheten Kroonlanden:
- Bohemen, Moravië en Oostenrijks Silezië
- Neder- en Opperoostenrijk
- Tirol, Salzburg en Vorarlberg
- Stiermarken, Karinthië, Krajina en Küstenland
- Galicië en Boekovina
- Hongarije
- Dalmatië
Deze kroonlanden waren een soort deelstaten, bestuurd door een Landeshauptmann of Statthalter (stadhouder).
