1919
Eeuwen: | 19e eeuw · 20e eeuw · 21e eeuw |
Decennia: | 1880s 1890s 1900s 1910s 1920s 1930s 1940s |
Jaren: | 1916 1917 1918 1919 1920 1921 1922 |
Kalenders | |
Gregoriaanse kalender | 1919 MCMXIX |
Ab urbe condita | 2672 |
Armeense kalender | 1368 ԹՎ ՌՅԿԸ |
Chinese kalender | 4615 – 4616 戊午 – 己未 |
Ethiopische kalender | 1911 – 1912 |
Hebreeuwse kalender | 5679 – 5680 |
Hindoekalenders | |
- Vikram Samvat | 1974 – 1975 |
- Shaka Samvat | 1841 – 1842 |
- Kali Yuga | 5020 – 5021 |
Iraanse kalender | 1297 – 1298 |
Islamitische kalender | 1338 – 1339 |
Inhoud |
[bewerk] Gebeurtenissen
- Oprichting van de Weimarrepubliek in Duitsland.
- (Nederland) - Algemeen kiesrecht voor vrouwen wordt ingevoerd.
- (Frankrijk) - Als eerste Europese autofabriek neemt Citroën de lopende band in gebruik.
- (Spanje) - Juan de la Cierva ontwikkelt de autogyro, de voorloper van de huidige helikopter.
- (VS) - De raketpionier Robert H. Goddard ontdekt "een methode voor het bereiken van extreem grote hoogten": het principe van de vloeibare-brandstofraket.
- januari
- 5 - (Duitsland) - In Berlijn breekt de Spartacusopstand uit, die bloedig wordt neergeslagen.
- 21 - (Ierland) - De 75 Lagerhuisleden van Sinn Féin, die in december 1918 zijn gekozen, komen bijeen in Mansion House, Dublin. Ze roepen zich uit tot onafhankelijk Iers parlement (Dail Eirean), met Eamon de Valera als voorzitter.
- 25 - (Frankrijk) - De Parijse vredesconferentie besluit op haar tweede zitting tot de oprichting van de Volkenbond.
- februari
- 11 - (Duitsland) - De Duitse Nationale vergadering in Weimar kiest Friedrich Ebert als president.
- maart
- 2 - (Rusland) - In Moskou begint het oprichtingscongres van de Derde Internationale (Komintern).
- 21 - (Duitsland) - In Weimar richt de architect Walter Gropius het Bauhaus op. Deze school voor vormgeving heeft grote invloed op het 20e-eeuwse design.
- 23 - (Italië) - Benito Mussolini richt in Milaan de fascistische strijdbond op (fasci di combattimento).
- april
- 12 - In Engeland wordt de 48-urige werkweek ingevoerd.
- 13 - Britse en Gurkha troepen vermoorden tenminste 379 ongewapende demonstranten in Amritsar, India
- 17 - (VS) - Charlie Chaplin, Douglas Fairbanks, Mary Pickford en David Wark Griffith stichten de filmmaatschappij United Artists.
- mei
- 29 mei - Zonsverduistering, Arthur Eddington observeert afbuiging door het licht van sterren dat langs de zon scheert. Dit is een ondersteuning van de relativiteitstheorie van Albert Einstein.
- juni
- 7 - (Duitsland) - De Frankfurter Vereinigung für Neue Kunst organiseert de eerste grote Max Beckmann-tentoonstelling.
- 14 - Alcock en Brown vliegen als eerste non-stop over de Atlantische Oceaan
- 21 juni - De Duitse Kriegsmarine brengt bij Scapa Flow haar oorlogsvloot tot zinken, liever dan haar over te dragen aan de geallieerden.
- 25 - (Duitsland) - Het eerste verkeersvliegtuig dat geheel uit metaal is, volbrengt de eerste proefvlucht.
- 28 - (Frankrijk) - De Duitse delegatie ondertekent het verdrag van Versailles. Daarmee is de Eerste Wereldoorlog officieel beëindigd.
- juli
- 2 - (VK/VS) - Het Britse luchtschip R 34 steekt in beide richtingen de Atlantische Oceaan over.
- 4 - (VS) - Jack Dempsey wint het gevecht om de wereldtitel boksen zwaargewicht door een technische knock-out tegen titelverdediger Jess Willard.
- 14 - (Frankrijk) - De Belgische wielrenner Firmin Lambot beslist de eerste naoorlogse Ronde van Frankrijk in zijn voordeel.
- 17 - (VK) - Op Wimbledon wint de Française Suzanne Lenglen de finale damesenkelspel van de zevenvoudige winnares Dorothea Lambert-Chambers. In het herenenkelspel wint Gerald L. Patterson uit Australië.
- 21 - Stichting van de Nederlandse Vliegtuigfabriek Fokker door Anthony Fokker
- 22 - (VK) - In Londen wordt het ballet El sombrero de tres picos van Manuel de Falla voor het eerst uitgevoerd. Decors en kostuums zijn ontworpen door Pablo Picasso.
- augustus
- 1 augustus-15 september - Eerste Luchtvaart Tentoonstelling Amsterdam, de ELTA, gebouwd door de Haagse architect Roosenburg, georganiseerd door Albert Plesman
- 9 - (Duitsland) - Er komt een regelmatige verbinding met luchtschepen tussen Berlijn en Friedrichshafen (aan de Bodensee).
- 17 - (Duitsland) - Erna Murray zwemt een nieuw wereldrecord op de 100 meter schoolslag met een tijd van 1'33,2".
- 17 - (VS) - In Indianapolis vestigt Gertrud Ederle een wereldrecord op de 800 meter vrije slag met een tijd van 13'19,2".
- september
- 10 - (Frankrijk) - In Saint-Germain-en-Laye sluiten Oostenrijk en de geallieerden vrede.
- 18 - (Duitsland) - In Berlijn worden de UFA-studio's geopend met de première van de speelfilm Madamme Dubarry van Ernst Lubitsch. De studio's zijn tot hun opheffing in 1945 de grootste van Europa; ook Nederlandse acteurs als Tilly Bouwmeester en Johan Heesters zullen er werken.
- 21 - (Frankrijk/Turkije) - De Oriënt-Express tussen Parijs en Constantinopel hervat de dienst.
- 22 - (België/VS) - Albert I vertrekt naar de Verenigde Staten, waar hij tot begin november zal rondreizen.
- oktober
- 7 - Oprichting van de KLM door luchtvaartpionier Albert Plesman.
- 7 - (Duitsland) - Bij paardenrennen worden bij de finish voor het eerst controlecamera's gebruikt.
- 10 - (Rusland) - Geconfronteerd met de successen van het Rode Leger in de burgeroorlog, gaan de westerse machten over tot een economische blokkade tegen Rusland.
- 10 - (Oostenrijk) - De opera Die Frau ohne Schatten van Richard Strauss gaat in première in Wenen.
- 18 - (Spanje) - In Madrid wordt de metro in bedrijf genomen.
- 30 - (Verenigd Koninkrijk) - In Cambridge slaagt Ernest Rutherford erin om kunstmatig een atoomkern te splitsen.
- november
- Begin november - Adolf Hitler sluit zich aan bij de NSDAP, de Duitse Nationaal-socialistische Arbeiderspartij.
- 6 - Eerste radio-uitzending in Nederland voor een algemeen publiek verzorgd door radiopionier Hanso Schotanus à Steringa Idzerda
- 16 - (Duitsland) - Hans Bredow demonstreert in Berlijn een buizenzender voor spraak en muziek.
- 18 - (VS) - De Senaat wijst ratificatie van het verdrag van Versailles af en de Verenigde Staten treden niet toe tot de Volkenbond.
- 23 - (Italië) - De Fransman André Boillot wint met een Peugeot de Targa Florio op Sicilië.
- 28 - (Duitsland) - In Berlijn opent Max Reinhardt het door Hans Poelzig gebouwde Grosse Schauspielhaus met de Oresteia van Aeschylus.
- december
- 3 - In Nederland treedt de Invaliditeitswet van Talma in werking.
- zonder datum
- De dwergstaat Moresnet wordt krachtens het Verdrag van Versailles opgeheven en gaat op in België. Ook Malmedy en Eupen komen aan België.
- (Frankrijk) - Erik Satie componeert het symfonische drama Socrates en het pianowerk Nocturnes.
- (België) - Algemeen kiesrecht voor mannen wordt ingevoerd.
[bewerk] Geboren
- januari
- 3 - Henk Sprenger, Nederlands striptekenaar (overleden 2005)
- 23 - Jan Derksen, Nederlands wielrenner
- februari
- 1 - Pietro Garinei, Italiaans musicalcomponist en -producent (overleden 2006)
- 5 - Red Buttons, Amerikaans acteur (overleden 2006)
- 18 - Jack Palance, Amerikaans acteur (overleden 2006)
- 24 - Nellie Connally, Amerikaans inzittende van de auto waarin president Kennedy werd vermoord (overleden 2006)
- maart
- 13 - Klazien Rotstein-van den Brink, Nederlands kruidenvrouw, beter bekend als Klazien uut Zalk (overleden 1997)
- 17 - Nat King Cole, Amerikaans jazzmuzikant (overleden 1965)
- 24 - Robert Heilbroner, Amerikaans econoom (overleden 2005)
- april
- 14 - Raúl Primatesta, Argentijns aartsbisschop en kardinaal (overleden 2006)
- 21 - Frank Essed, Surinaams politicus (overleden 1988)
- 23 - Yoshitaro Nomura, Japans filmregisseur (overleden 2005)
- 27 - Leo van Zandvliet, Nederlands voorzitter van voetbalclub Feyenoord (overleden 1999)
- 29 - Gérard Oury, Frans filmregisseur, scenarioschrijver en filmacteur (overleden 2006)
- mei
- 3 - Pete Seeger, Amerikaanse folk- en protestzanger
- 7 - La Esterella, Vlaams zangeres
- 15 - Mary Eugenia Charles, Dominicaans politica (overleden 2005)
- 19 - Eva Duarte de Perón, Evita (overleden 1952)
- 19 - Mitja Ribičič, Sloveens communist en politicus
- juni
- 17 - Max Dendermonde, Nederlands schrijver (overleden 2004)
- juli
- 14 - Ferdi Kübler, Zwitsers wielrenner
- 15 - Iris Murdoch, Brits schrijfster en filosoof (overleden 1999)
- 20 - Edmund Hillary, Nieuw-Zeelands bergbeklimmer en bedwinger van de Mount Everest
- 26 - James Lovelock, Brits bioloog
- 31 - Primo Levi, Italiaans schrijver (overleden 1987)
- augustus
- 4 - Emmy Lopes Dias, Nederlands actrice (overleden 2005)
- 5 - Mary Servaes, alias Zangeres Zonder Naam, vertolkster van het Nederlandstalige levenslied (overleden 1998)
- 8 - Dino de Laurentiis, Italiaans filmproducer
- 9 - Joop den Uyl, Nederlands politicus en minister-president (overleden 1987)
- 24 - Drs. P, Nederlands liedjesschrijver, zanger en taalkunstenaar
- september
- 7 - Briek Schotte, Vlaams wielrenner (overleden 2004)
- 10 - Lex van Delden, Nederlands componist (overleden 1988)
- 15 - Fausto Coppi, Italiaans wielrenner (overleden 1960)
- oktober
- 17 - Zhao Ziyang, Chinees politiek leider (overleden 2005)
- 18 - Anita O'Day, Amerikaans jazz-zangeres (overleden 2006)
- 22 - Doris Lessing, Brits schrijfster
- 25 - Luis H. Álvarez, Mexicaans politicus
- 28 - Bernhard Wicki, Oostenrijks regisseur en acteur (overleden 2000)
- november
- 4 - Peter Schilperoort, jazzmusicus, bandleider (overleden 1990)
- 10 - François Périer, Frans acteur (overleden 2002)
- 19 - Gillo Pontecorvo, Italiaans filmregisseur en scenarioschrijver (overleden 2006)
- 26 - Frederik Pohl, Amerikaans sciencefictionschrijver en redacteur
- december
- 14 - Edouard Longerstaey, Belgisch diplomaat (overleden 1986)
- 15 - Åke Seyffarth, Zweeds schaatser (overleden 1998)
- 29 - Pieter Terpstra, Nederlands schrijver en journalist (overleden 2006)
[bewerk] Overleden
- januari
- 6 - Theodore Roosevelt (60), 26ste president van de Verenigde Staten en winnaar Nobelprijs voor de Vrede
- 15 - Rosa Luxemburg (47) en Karl Liebknecht (47), marxistische revolutionairen
- februari
- 3 - Edward Charles Pickering (73), Amerikaans sterrenkundige
- maart
- 25 - Wilhelm Lehmbruck (38), Duits expressionistisch kunstenaar
- april
- 10 - Emiliano Zapata (39), Mexicaans revolutionair
- augustus
- 9 - Ruggiero Leoncavallo (61), Italiaanse componist
- november
- 18 - Ferdinand Domela Nieuwenhuis (72), Nederlands politicus en sociaal-anarchist
- 29 - Szymon Winawer (81), Pools schaker
- december
- 3 - Pierre-Auguste Renoir (78), Frans kunstschilder
- 27 - Theo de Meester (68), Nederlands topambtenaar, bestuurder en politicus
[bewerk] Zie ook
- Luchtvaart in 1919