Emiliano Zapata

Emiliano Zapata Salazar (Anenecuilco, 8 augustus 1879 – Ayala, 10 april 1919) was een Mexicaans revolutionair. Hij geldt als een van de hoofdrolspelers uit de Mexicaanse Revolutie.

[bewerk] Leven

Zapata werd geboren in Anenecuilco in de staat Morelos. Mexico werd op dat moment geregeerd door de dictator Porfirio Díaz. Het grootste deel van het land was in handen van hacendados, rijke grootgrondbezitters die de boeren uitbuitten, vaak door peonage, een vorm van schuldslavernij. Zapata kwam niet uit een rijke familie, maar de familie wist toch onafhankelijk te blijven, en had een eigen stukje land. Hij was populair bij de bewoners van zijn geboortedorp, en op zijn dertigste werd hij in het defensiecommité van zijn dorp gekozen, waardoor hij woordvoerder werd voor de dorpsbewoners. Zapata was zelf mesties, maar hij wiep zich op als beschermer van de Indiaanse bevolking. Zapata zette zich in om land dat ten onrechte was toegeëigend door grootgrondbezitters terug te geven aan de oorspronkelijke eigenaars, gebruik makend van gerechterlijke uitspraken die al dateerden uit de koloniale tijd maar door de autoreiten werden genegeerd.

Omdat het via de officiële kanalen bereiken van landverdeling te langzaam ging, richtte Zapata een eigen leger op, en nam het land waar conflicten over waren daarmee gewoon over. In 1910, bij het uitbreken van de Mexicaanse Revolutie, sloot Zapata zich aan bij Francisco I. Madero, die in opstand was gekomen tegen Díaz nadat hij door fraude de verkiezingen had verloren. Zapata vormde het Bevrijdingsleger van het Zuiden. Na de omverwerping van Díaz werd Francisco León de la Barra geïnstalleerd als interim-president. De la Barra was een oude medestander van Díaz en moest niets hebben van de revolutie. Hij probeerde een wig te drijven tussen Madero en Zapata. Terwijl Madero aan Zapata gebood te wapens neer te leggen zorgde De la Barra ervoor dat Madero's beloften voor landhervorming niet werden uitgevoerd. Ook weigerde hij, zeer tegen de zin van Madero in, de autoritaire en impopulaire generaal Victoriano Huerta terug te trekken uit Morelos. Hierdoor keerde Zapata zich opnieuw tegen de regering; toen Madero eenmaal was ingehuldigd had Zapata zijn strijd alweer hervat. In zijn laatste dagen zou Madero dit een van de meest tragische gebeurtenissen uit de Mexicaanse geschiedenis noemen.

Zapata (r) en Villa (l)

Zapata proclameerde het Plan van Ayala, waarin hij Madero niet langer erkende en hij opriep tot landverdelingen. Nadat Huerta naar het noorden van het land moest om daar een andere opstand te bevechte, werd de veel zachtaardigere Felipe Ángeles naar Morelos gestuurd als bevelhebber van het Federale Mexicaanse Leger. Hij ging mild om met de zapatistas waardoor het conflict op een laag pitje kwam te staan en Zapata zijn ideeën voor landhervorming in de praktijk kon brengen. Madero werd kort daarna omvergeworpen door Huerta. Huerta gaf amnestie aan aanhangers van Díaz en dukte alle roep tot landhervorming. Hierdoor groeide de steun voor Zapata, en ook voor het Constitutionalistische Leger van Venustiano Carranza, die eveneens Huerta's regering omver poogde te werpen. Hoewel Zapata Carranza wantrouwde sloot hij zich nominaal aan bij diens constitutionalisten. Begin 1914 had hij Morelos geheel in handen, evenals grote delen van Puebla, Tlaxcala, Mexico en Guerrero.

Terwijl de constitutionalisten Mexico-stad innamen ontstond er een scheuring in het revolutionaire leiderschap. Op de Conventie van Aguascalientes waren de revolutionairen het niet eens over de te volgen koers. De aanhangers van Carranza kwamen tegenover de conventionalisten van Pancho Villa te staan. In december 1914 ontmoetten Zapata en Villa, de grootste legendes van de revolutie, elkaar in Mexico-stad. Anders dan veel inwoners van de hoofstad vreesden, gedroegen de soldaten van wat zij de 'Atilla van het Zuiden' noemden zich fatsoenlijk. Zapata en Villa spraken af de strijd voort te zetten tegen Carranza. Carranza's troepen wisten in het voorjaar van 1915 Villa terug te dringen, waardoor zij hun pijlen op Zapata konden richten. Generaal Pablo González wist de zapatisten meerdere malen te verslaan, die daardoor gedwongen werden de bergen in te vluchten. Ondertussen begonnen Zapata's generaals elkaar te bestrijden en uit te moorden zodat Zapata steeds meer geïsoleerd raakte.

Op 9 april 1919 nodigde generaal Jesús M. Guajardo Zapata uit voor een ontmoeting. Zapata werd echter onthaald met een kogelregen en stierf. Na Zapata's dood viel zijn leger uit elkaar. De restanten van zijn leger accepteerden in 1920 een amnestie van de nieuwe president Adolfo de la Huerta.

[bewerk] Ideologie

Zapata werd geïntroduceerd in het anarchisme door de lokale leraar Otilio Montaño, die Zapata de werken van Peter Kropotkin en Flores Magón te lezen gaf, op het moment dat hij de arme bevolking aan land probeerde te helpen. Zapata was vooral beïnvloed door de anarchist Ricardo Flores Magón. Deze invloed kan gezien worden in Zapata's Plan van Ayala en duidelijker in Zapata's leuze "¡Tierra y Libertad!" (land en vrijheid!), de titel van Magón's bekendste werk. Zapata wantrouwde elke vorm van macht, dat volgens hem onherroepelijk leidde tot onderdrukking en slechts in dienst stond van degenen die bezit hadden. Hoewel Zapata collectief landbezit voorstond was hij een tegenstander van het communisme, vrezend dat in een communistische staat degenen die regeren alsnog de macht naar zich toetrekken om zichzelf te bevoordellen. Toen Villa in het Nationaal Paleis grappend in de presidentiële stoel ging zitten en zich liet fotograferen en daarna Zapata uitnodigde hetzelfde te doen, weigerde Zapata dit, en merkte op dat de stoel "te groot" voor hem was, dat hij hem liever zou verbranden. Tegenwoordig plaatst men hem bij de libertarisch socialisten.

[bewerk] Legende

Emiliano Zapata op een muurschildering van Diego Rivera

Zapata is in Mexico uitgegroeid tot een nationale held. Verschillende plaatsen in het land zijn naar hem genoemd. Hij is opgevoerd in talloze films, zijn rol is gespeeld door onder anderen Marlon Brando in de film Viva Zapata! (1952), Jaime Fernández (1966), Tony Davis, (1969), Antonio Aguilar (1970) en Alejandro Fernández (2002). Deze laatste film, Zapata - El sueño del héroe, is deels in het Nahuatl. Dit is een uiting van een recente trend waarin Zapata steeds meer wordt gezien als voorvechter voor de Indianen. Een aantal organisaties gaat zelfs zover Zapata te zien als een persoon die zich verzette tegen het mestiezendom. Deze mening word door historici niet onderschreven, sommigen zien dit zelfs als geschiedsvervalsing. In werkelijkheid heeft Zapata zelfs nooit Nahuatl gesproken (hij liet zijn geschriften echter wel in die taal vertalen) en heeft hij zichzelf altijd als mesties gezien, hoewel hij wel de rechten van Indianen verdedigde.

Al vrijwel direct na zijn dood ontstonden geruchten dat het niet Zapata was die was vermoord, maar zijn kameraad Jesús Delgado. Zapata zou volgens legenden slechts Mexico ontvlucht zijn, waarschijnlijk naar Arabië, maar zou weer terugkomen wanneer de tijd rijp was. Deze geruchten bleken bijzonder hardnekkig, nog tot in de jaren '60 gingen er in Morelos geruchten rond dat Zapata nog in leven was. In latere jaren hebben de voormalige zapatistas Genovevo de la O en Rubén Jaramillo gepoogd zijn ideeën en werken levend te houden, maar dat stuitte op veel verzet van de overheid. Sinds 1994 is in de zuidelijke deelstaat Chiapas het Zapatistisch Nationaal Bevrijdingsleger (EZLN) actief. Het EZLN beschouwt zich als Zapata's ideologische erfgenaam en zet zijn strijd voor land, vrijheid en rechten voor de inheemse bevolking voort. Voor veel Mexicanen is Zapata symbolisch nog steeds in leven en geldt nog steeds: Zapata vive, la lucha sigue (Zapata leeft, de strijd gaat door).