Filozofia

Z Wikipedii

Filozofia (gr. φιλοσοφία philosophia) – określenie to pochodzi prawdopodobnie od matematyka i filozofa Pitagorasa żyjącego w VI wieku p.n.e. Pierwotnie miało sens dosłowny i oznaczało poszukiwanie, umiłowanie mądrości. Obecnie terminu filozofia używa się w różnych znaczeniach. Trudno o definicję, bo zakres rozważań filozoficznych i ich metoda ulegały historycznym zmianom a rozumienie filozofii jest uzależnione od przyjętej tradycji filozoficznej. W uproszczeniu można powiedzieć, że filozofia zajmuje się ogólnymi, podstawowymi zagadkami świata: naturą istnienia i rzeczywistości, poznawalnością prawdy czy tym, jakie działanie jest pożądane. Dzieli się ją na: ontologię (teoria bytu), epistemologię (teoria poznania) i aksjologię (teoria wartości).

Spis treści 1 Podział i główne zagadnienia filozofii 2 Różne wizje filozofii 2.1 Filozofia a nauka 2.2 Filozofia a religia 2.3 Filozofia a światopogląd i ideologia 3 Historia filozofii 3.1 Filozofia Wschodu 3.1.1 Filozofia chińska 3.1.2 Filozofia indyjska 3.1.3 Filozofia perska 3.2 Filozofia Zachodu 3.2.1 Historia filozofii starożytnej 3.2.1.1 Okres presokratejski 3.2.1.2 Okres klasyczny 3.2.1.3 Okres hellenistyczny 3.2.2 Historia filozofii średniowiecznej 3.2.2.1 Filozofia arabska 3.2.2.2 Scholastyka 3.2.3 Historia filozofii nowożytnej 3.2.3.1 Humanizm 3.2.3.2 Racjonalizm i empiryzm 3.2.3.3 Oświecenie 3.2.3.4 Kantowski przewrót 3.2.3.5 Idealizm niemiecki 3.2.3.6 Pozytywizm 3.2.4 Historia filozofii współczesnej (wiek XX do dziś) 3.2.4.1 Filozofia kontynentalna 3.2.4.2 Filozofia analityczna 3.2.5 Historia filozofii w Polsce 3.3 Filozofia afrykańska 4 Rola filozofii w wychowaniu 5 Podział ze względu na obszar działalności 6 Zobacz też 7 Linki zewnętrzne 8 Bibliografia 9 Dalsze lektury 9.1 Dla początkujących

[edytuj] Podział i główne zagadnienia filozofii

Zobacz więcej w osobnych artykułach: ontologia, epistemologia, aksjologia.

Ze względu na mnogość koncepcji uprawiania filozofii, za filozofię można uznać to, co wykłada się na uniwersyteckich katedrach filozofii. Wykłada się ją według podziału na ontologię (metafizykę), gdzie wyróżnić można metafizykę szczegółową (teologię) i metafizykę ogólną (ontologię), epistemologię (logika, metodologia nauk, teoria poznania) oraz aksjologię z etyką i estetyką, także filozofię społeczną.

Opierając się na tym podziale można wyróżnić trzy grupy podstawowych zagadnień filozofii:

• Zagadnienia epistemologii dotyczące stosunku poznania do rzeczywistości. Co znaczy poznanie i rzeczywistość, czy przedmiot poznania jest wytworem poznającego, co znaczy słowo "prawda", czy możemy poznać prawdę a jeśli tak, to jak należy postępować, by ją poznać – tym i innymi rzeczami zajmuje się teoria poznania.
• Problemy metafizyki obejmujące przedmiot poznania czyli rzeczywistość. Ontologia stara się odpowiedzieć na pytania, jaki jest stosunek istnienia do istoty, co to jest związek przyczynowy, czy mnogość bytów jest rzeczywista, czy istnieje przyczyna całości bytu (Bóg, przyroda), co to jest prawo przyrody, itp.
• Obszar aksjologii czyli zagadnienia dotyczące nie wiedzy lecz działania. Aksjologia rozważa naturę wartości i zajmuje się problematyką uzasadnienia systemów wartości. Filozofia społeczna próbuje wyciągnąć wnioski z etyki dla organizacji społeczeństwa.

[edytuj] Różne wizje filozofii

Wizja filozofii zależy od przyjmowanego stanowiska filozoficznego. Można wyróżnić cztery rodzaje rozumienia filozofii:

• klasyczny, w którym jest to wiedza o odrębnym przedmiocie (byt) i metodzie, o charakterze racjonalnym
• pozytywistyczna, gdzie filozofia jest syntezą nauk dającą ogólny pogląd na świat
• analityczna rozumiejąca filozofię jako analizę języka i jego podstawowych pojęć oraz badanie podstaw wiedzy
• irrajonalistyczna, w której filozofia to dział kultury leżący między wiedzą, sztuką a religią, a refleksja filozoficzna polega na skupionym przeżywaniu rzeczywistości przez podmiot

Od arystotelesowskiej koncepcji filozofii pierwszej datuje się rozumienie filozofii jako badań nad sprawami najogólniejszymi. Heidegger uważał, że zadaniem filozofii jest stawianie pytań, inni podkreślali jej naukowy charakter. W pokazaniu relacji między filozofią a nauką i innymi zjawiskami kulturowymi można próbować charakteryzować wyjątkowość poznania filozoficznego.

[edytuj] Filozofia a nauka

W starożytnosci nie było podziału miedzy filozofią a nauką i można śmiało powiedzieć, że wszelka wiedza była uznawana za filozofię. Arystoteles nie widział istotnej różnicy miedzy rozważaniami na temat państwa a botaniką. Być może koło II wieku p.n.e. z filozofii wyodrębniły się prawo i medycyna, a na pewno stało się to w średniowieczu. Wtedy jednak też nie było silnego rozróżnienia, choc czasem mówiono o filozofii jako wiedzy niepochodzącej z objawienia wyższego stopnia i nauce jako wiedzy niepochodzącej z objawienia niższego stopnia. Jeszcze Kopernik oddawał swoje dzieło pod osąd filozofów a intencje jego pracy były filozoficzne (por. filozofia polska).

Dopiero później, po opracowaniu metody naukowej, coraz ostrzej zarysowywał sie podział. Do dzisiaj istnieją różne koncepcje stosunku filozofii do nauki, które można rozmieścić na skali gdzie jednym końcem będzie teza, że filozofii w ogóle nie ma (neopozytywizm logiczny) a drugim klasyfikacje, które do filozofii zaliczają całą naukę (neotomizm).

Mówi się, że nauka ma duży wpływ na tendencje w filozofii. Platon tworzył pod wrażeniem geometrii, Arystotelesa zapładniały astronomia i biologia a Leibniza matematyka. Paradoksalnie najdłużej trwają jednak te koncepcje filozoficzne, które nie bazują na rozwiązaniach naukowych, a jak pokazuje XX-wieczna filozofia nauki, koncepcja nauki jako dziedziny jasnych i ostatecznych rozwiązań, co do których istnieje powszechna zgoda badaczy, jest też modelem dalekim od realnej praktyki naukowej.

Z drugiej strony można zauważyć, że gdy filozofia opanuje jakiś obszar do punktu, w którym zaczyna spełniać standardy nauki, obszar ten wydziela się z niej i staje się autonomiczną dziedziną naukową. Tak się stało na przykład z psychologią i socjologią, wyodrębnionymi z filozofii na przełomie wieku XIX i XX.

[edytuj] Filozofia a religia

Filozofia w całej swojej historii utrzymuje silne związki z religią, a wielu wybitnych fiozofów było ludźmi głęboko wierzącymi, choć czasem znajdującymi się poza nurtem oficjalnej religii. Początków filozofii należy jednak szukać w opozycji do myślenia religijnego, w poddawaniu w wątpliwość uznawanych wierzeń.

W średniowieczu filozofia była całkowicie podporządkowana teologii i miała służyć rozumowemu wyjaśnianiu prawd danych przez Objawienie. W epoce nowożytnej niektóre filozoficzne nurty miały nastawienie areligijne lub antyklerykalne (oświecenie, marksizm, scjentyzm, pozytywizm). Szczególnie krytykowane były religie w formie zinstytucjonalizowanej.

[edytuj] Filozofia a światopogląd i ideologia

Filozofia może dostarczać światopoglądu albo być jego uporządkowaną logicznie wersją. Ideologie traktują filozofie instrumentalnie czerpiąć z niej te elementy, które uzasadniają jej założenia lub pozwalają ukrywać rzeczywiste cele ideologów (por. komunizm).

---

[edytuj] Historia filozofii

Zobacz więcej w osobnym artykule: historia filozofii (dzieje).

Studiowanie historii filozofii pozwala wyrobić sobie pogląd na to, czym jest filozofia i jak ją uprawiać. Uczy twórczego i niezależnego myślenia oraz tolerancji dla ludzi o innych poglądach. Podwyższa kulturę osobistą. Wyrabia intelektualną skromność i krytycyzm. Wreszcie daje niezbędne narzędzia do prowadzenia dyskusji opartej na rzeczowych argumentach.

Wyróżnia się trzy wielkie tradycje filozoficzne: europejską (Filozofia Zachodu), indyjską oraz chińską (Filozofia Wschodu).

[edytuj] Filozofia Wschodu

Zobacz więcej w osobnym artykule: Filozofia Wschodu.

Terminem filozofia Wschodu tradycyjnie określa się refleksje i poglądy filozoficzne obecne w kulturach azjatyckich. Powstały one twórczo i niezależnie od filozofii europejskiego kręgu kulturowego. Posługiwanie się jednym terminem na określenie wzystkich filozofii orientalnych jest jednak bardzo dużym uproszczeniem, jeśli nie błędem. Istnieją dwie całkowicie niezależne i diametralnie różne filozofie orientalne – indyjska oraz chińska.

[edytuj] Filozofia chińska

Zobacz więcej w osobnym artykule: filozofia chińska.

Filozofia chińska została zainspirowana głównie chińską praktyką polityczną (konfucjanizm) i częściowo związała się z religią (taoistyczną oraz buddyjską). W starożytnym okresie powstały dominujący w Chinach konfucjanizm (Konfucjusz), taoizm (Lao-zi), motizm i legizm (wszystkie około 500 roku p.n.e.). W czasach póżnej (zachodniej) dynastii Han przybył do Chin buddyzm.

Chińska filozofia to liczne szkoły, których obszar zainteresowań pokrywa się z zakresem przedmiotowym filozofii europejskiej. Dominująca w chińskiej kulturze filozofia Konfucjusza koncentrowała się na tematach etycznych i politycznych, kładąc nacisk na poprawność stosunków społecznych i takie wartości jak obyczajność, rodzina, mądrość i oddanie. Po połączeniu z legistyczną koncepcją praworządności, ideologia konfucjańska stała się podstawą organizacji cesarstwa chińskiego. Taoizm był pierwotnie szkołą mistyki, ale neotaoizm – po połączeniu ze szkoła yin-yang – rozwijał zagadnienia metafizyczne i kosmologiczne, z kolei neokonfucjanizm koncentrował się na zagadnieniach antropologii i metafizyki moralności. Dociekania epistemologiczne szkoły nazw mingjia i motistów zostały zarzucone ok. VII w. pod wpływem rozważań buddyjskich na te tematy. Współczesna mysl chińska koncentruje się na intrepretacji dziejów i kultury.

[edytuj] Filozofia indyjska

Zobacz więcej w osobnym artykule: filozofia indyjska.

Refleksja filozoficzna w kulturze Indii była inspirowana przez religie indyjskie hinduizm, buddyzm, dżinizm, ale wytworzyła również nurt materialistyczny i ateistyczny (czarwaka lub lokajata). Jej źródła upatruje sę w wedyjskich rozważaniach nad naturą świata i Rta (porządkiem świata). Inne teksty religijne również mają fragmenty filozoficzne (Upaniszady, Bhagavad Gita i Brahma Sutra). Mniej więcej w tym samym czasie co nauki Konfucjusza i Sokratesa powstały dżinizm i buddyzm.

Według Buddy rzeczywistość jest jak maja (sen), a jego etyka ma pozwolić wyzwolić się z zaklętego kręgu cierpienia. Filozofia buddyjska rozwijała się też poza Indiami w Tybecie, Birmie i Indochinach Zachodnich. Liczne szkoły filozoficzne rozwijają się do dziś wykazując dużą odporność na wpływy europejskie.

[edytuj] Filozofia perska

Zobacz więcej w osobnym artykule: zoroastryzm.

Głównie chodzi tu o zoroastryzm, który silnie oddziaływał na nurty neoplatońskie w późnej starożytności. Nauki jego założyciela, Zaratustry pochodzą z około 1000 roku p.n.e. Zaratustra był więc pierwszym znanym filozofem. Poczynił rozróżnienie miedzy dobrem a złem. W europejskim średniowieczu uznawano go za czarnoksiężnika, cudotwórcę i maga. Jego system filozoficzny nazywa się Mazda-Yasna i znaczy mniej więcej tyle, co miłość mądrości.

[edytuj] Filozofia Zachodu

Zobacz więcej w osobnym artykule: filozofia Zachodu.

Filozofia Zachodu to określenie filozofii powstałej w europejskim kręgu kulturowym i wyrastającej z jednej strony z tradycji starożytnych Grecji i Rzymu, a z tradycji judeochrześcijańskiej z drugiej. Były w niej okresy wpływów wschodnich (neoplatonizm) i arabskich (średniowiecze).

[edytuj] Historia filozofii starożytnej

Zobacz więcej w osobnym artykule: historia filozofii starożytnej.

Filozofia europejska narodziła się w greckich koloniach. Historię filozofii starożytnej dzieli się zwykle na okres presokratejski (VII-V wiek p.n.e.), okres klasyczny (IV wiek p.n.e.) i okres hellennistyczny (III p.n.e. – V n.e.).

[edytuj] Okres presokratejski

Z okresem presokratejskim wiąże się zagadnienie źródeł filozofii. Mówi się, że filozofia powstała z dążenia do wiedzy, które było efektem zdziwienia nad nieprzejrzystą naturą świata. Myślenie filozoficzne zaczęło się, gdy ktoś spróbował podważyć mity religijne i obiegowe, powszechnie przyjmowane opinie.

W centrum zainteresowania filozofów presokratyjskich była głównie przyroda, a ich odpowiedzi na to, co jest jej istotą, sprowadzały się do stwierdzeń typu "woda" (Tales, zm. 543 p.n.e.), "powietrze" (Anaksymenes), bezkres/duch (Anaksymander) "ogień" (Heraklit) czy cztery żywioły (Empedokles). Heraklit stwierdzeniem, że wszystko płynie zainicjował dynamizm, Parmenides stworzył pierwszą definicję bytu, Demokryt został twórcą atomizmu a pitagorejczycy uważani są za autorów hipotezy niesłychanie ważnej dla późnego rozwoju nauki, że świat da się opisać w liczbach.

[edytuj] Okres klasyczny

Okres klasyczny rozpoczęli sofiści (Protagoras, Gorgiasz) kierujący swą uwagę na człowieka i będący prekursorami wszelkiego przyszłego relatywizmu. Jeden z nich, Sokrates (ur. 469, zm. 399 p.n.e.), rozmawiający z przypadkowo napotkanymi Ateńczykami o prawdzie, pięknie i dobru, za sprawą swej niezłomnej i bezkompromisowej postawy, stał się dla przyszłych pokoleń ideałem filozofa. Jego uczeń Platon (ur. 427, zm. 347 p.n.e.)podzielił rzeczywistość na świat zmysłowy – zmienny, przemijający i będący pozorem i świat idei – wieczny i niezmienny. Tym samym wprowdził pluralizm, rozpoczynał kluczowy w dziejach filozofii problem sposobu istnienia bytów matematycznych i w przekonujący sposób uzasadniał pogląd, że nie wszystko musi być takie, jak nam się wydaje. Z kolei uczeń Platona, Arystoteles (ur. 384, zm. 322 p.n.e.) stworzył logikę, ugruntował metafizykę i dał światu wizję świata niepodważaną do czasów Kopernika.

[edytuj] Okres hellenistyczny

Za początek okresu hellenistycznego uznaje się śmierć Stagiryty. To okres powstania do dziś żywych koncepcji etycznych: epikureizmu (Epikur, ur. 341, zm. 270 p.n.e.) mówiącego, że sensem życia jest doznawanie przyjemności (por. hedonizm) i stoicyzmu (IV wiek p.n.e. – II n.e.) dającego wzór postawy mędrca wobec śmierci (Zenon z Kition, Chryzyp, Seneka, mistrz retoryki Cyceron i Marek Aureliusz, filozof na tronie). Sceptycy starożytni (Pirron, Sekstus Empiryk) z pobudek etycznych (uspokojenie umysłu) poddawali w wątpliwość możliwość wszelkiej wiedzy i dali początek wszelkim nurtom sceptycyzm. Żyjący w okresie późnej starożytności Plotyn (zm. 269) stworzył neoplatonizm łączący nauki Platona z różnymi nurtami mistycyzmu.

[edytuj] Historia filozofii średniowiecznej

Zobacz więcej w osobnym artykule: historia filozofii średniowiecznej.

Za pierwszego ważniejszego filozofa epoki średniowiecza uważą się Augustyna z Hippony (ur. 354, zm. 430), który zaadoptował na grunt chrześcijański filozofię Platona i wyznaczył drogę filozofii w średniowieczu jako rozumowych prób wyjaśnienia wiary. Wieki następujące po jego śmierci to upadek kultury starożytnej i wieki ciemne w historii europejskiej kultury. W tym czasie zagubiły się dzieła starożytnych i pierwsi filozofowie średniowiecza nie mieli do nich dostępu.

[edytuj] Filozofia arabska

Zobacz więcej w osobnym artykule: filozofia arabska.

Zobacz więcej w osobnym artykule: filozofia świata islamu.

Filozofia zwana potocznie arabską powstała ze spotkania islamu z filozofią grecką i najbardziej twórczo rozwijała się, gdy w Europie panowało daleko idące zacofanie. Dzięki kontaktom z arabami Europejczycy poznali dzieła starożytnych, w tym Arystotelesa. Najwybitniejsi przedstawiciele tej filozofii to Awicenna (ur. 980, zm. 1037) i Awerroes (ur. 1126, zm. 1198). W pózniejszym okresie filozofia świata islamu rozwijała się gł. w Persji, a także w muzułmańskich Indiach i Indonezji.

[edytuj] Scholastyka

Od początków XI wieku do końca wieku XIV datuje się twórczy rozwój scholastyki – nurtu filozoficznego, który do najwyższej doskonałości doprowadził wprowadzanie metafizycznych dystynkcji i lubował sie w szczegółowych rozróżnieniach. Najwybitniejszymi przedstawicielami wczesnej scholastyki byli: panteista Eriugena, Anzelm z Canterbury, autor dowodu ontologicznego, słynny Abelard czy mistyk św. Bernard. Złoty wiek filozofii średniowiecznej to czasy Tomasza z Akwinu, wielkiego następcy Arystotelesa, Dunsa Szkota, mistrza scholastycznych subtelności i autora koncepcji haecceitas, nominalisty Williama Ockhama, autora zasady ontologicznej nazwanej później brzytwą Ockhama oraz wizjonera i empiryka Rogera Bacona.

[edytuj] Historia filozofii nowożytnej

Zobacz więcej w osobnym artykule: historia filozofii nowożytnej.

Tradycyjnie za początek filozofii nowożytnej przyjmuje się datę publikacji Medytacji Kartezjusza, renesansowy humanizm uznając za okres zmian.

[edytuj] Humanizm

Na przełomie wieku XIV i XV najpierw we Włoszech, później w innych krajach, dzięki nowym odkryciom archeologicznym zmieniało się spojrzenie na starożytność. Odnowił się platonizm i zaczęto ineresować się człowiekiem. Najwybitniejszymi przedstawicielami humanizmu byli: Niccolo Machiavelli (ur. 1469, zm. 1527)i Michel de Montaigne (ur. 1533, zm. 1592). Filozofowie przyrody: Giordano Bruno, a szczególnie Mikołaj Kopernik (ur. 1473, zm. 1543) mieli zmienić spojrzenie na wszechświat i miejsce w nim człowieka.

[edytuj] Racjonalizm i empiryzm

Ale prawdziwy przełom w filozofii nastąpił za sprawą Kartezjusza, który najpierw kazał sobie wątpić we wszystko (por. sceptycyzm metodologiczny), a potem odnalazł pewność i podstawę dla filozofii nie w Bogu lecz we własnej świadomości. Był racjonalistą, tak jak Baruch Spinoza (ur. 1632, zm. 1677), pierwszy oficjalny bezwyznaniowiec w Europie i wzorzec etyczny dla agnostyków i Gottfried Leibniz (ur. 1646, zm. 1716), twórca ontologicznej zasady racji dostatecznej i zasady tożsamości. Blaise Pascal (ur. 1623, zm. 1662) kontynuował sceptycyzm Montaigne'a i stworzył słynny zakład Pascala.

W opozycji do filozofii tworzonej na kontynencie rozwijała się filozofia brytyjska o tendencjach empirystycznych. Francis Bacon (ur. 1561, zm. 1626) uznawany jest za ojca metody naukowej. John Locke (ur. 1632, zm. 1704) zauważył, że jakości przedmiotów są subiektywne, a jego następcy David Hume (ur. 1711, zm. 1776) i George Berkeley (ur. 1685, zm. 1753) doszli do wyników tyle kontrowersyjnych, co bardzo ciekawych. Hume zainicjował nowożytny sceptycyzm podważając istnienie koniecznego związku przyczynowego (por. przyczynowość) i stworzył podwaliny do pozytywistycznej krytyki metafizyki. Berkeley zwątpił w istnienie świata zewnętrznego (por. idealizm subiektywny, solipsyzm).

Równocześnie w filozofii społecznej rozwijała się teoria prawa naturalnego i umowy społecznej. Thomas Hobbes (ur. 1588, zm. 1679) stworzył hipotezę stanu naturalnego jako walki wszystkich ze wszystkimi i uważał umowę społeczną za zrzeczenie się wolności przez obywateli w imię bezpieczeństwa. Spinoza argumentował, że nie ma czegoś takiego jak działanie wbrew naturze, a wszelkie regulacje prawne mają legitymację tylko i wyłącznie w umowie między obywatelami, a nie w Bogu i pochodzącym od niego prawie naturalnym zapisanym w Biblii (por. liberalizm).

[edytuj] Oświecenie

Na bazie dokonań tych filozofów wyrósł ruch oświecenia będący popularyzacją ich idei w szerszych kręgach społecznych. Największa w tym zasługę miał Wolter (ur. 1694, zm. 1778). Encyklopedyści (Jean le Rond d'Alembert czy Denis Diderot) stworzyli projekt Encyklopedii. Jan Jakub Rousseau (ur. 1712, zm. 1778) argumentował za tym, że wszyscy ludzie są dobrzy i stan naturalny był epoką wiecznej szczęśliwości. Od niego pochodzi idea państwa i prawa jako instytucji opresyjnych.

[edytuj] Kantowski przewrót

System Immanuela Kanta (ur. 1724, zm. 1804) jest ukoronowaniem i syntezą filozofii XVII-wiecznej filozofii racjonalistycznej i empirycystycznej. Sam Kant nazwał to przewrotem kopernikańskim w filozofii. W uproszczeniu: dotąd uważano, że poznanie musi dostosowywać się do przedmiotów, a Kant zaczął zastanawiać się, czy to nie przedmioty dostosowują sie do naszego poznania.

[edytuj] Idealizm niemiecki

Idealizm niemiecki to Friedrich Schlegel, Johann Gottlieb Fichte, ale przede wszystkim Georg Wilhelm Friedrich Hegel (ur. 1770, zm. 1831), którego najważniejszą ideą było, że świat jest racjonalnym tworem dążącym do określonego celu. Ideę rozumności rozwoju historii i istnienia w niej określonych praw podchwycił Karol Marks (ur. 1818, zm. 1883).

[edytuj] Pozytywizm

Druga połowa XIX wieku to epoka pozytywizmu. Pod wpływem odkrycia Darwina stworzono koncepcje ewolucjonizm (Herbert Spencer, a za sprawą rozwoju nauk przyrodniczych wytworzył się światopogląd scjentystyczny. W osobie Johna Stuarta Milla (ur. 1806, zm. 1873) przyjął swoją szczytową formę utylitaryzm, który głosi etyczną zasadę przysparzania jak największej możliwej przyjemności możliwie jak największej grupie ludzi i powstał nowoczesny liberalizm – pogląd podkreślający prawo każdego człowieka do samorealizacji, o ile tylko nie krzywdzi innych i kładący nacisk na konieczność powszechnego prawa do głosowania i wagę wolności wypowiedzi. Na przełomie XIX i XX wieku William James (ur. 1842, zm. 1910) stworzył pragmatyzm uznający za dobre takie działanie, które jest skuteczne.

[edytuj] Historia filozofii współczesnej (wiek XX do dziś)

Zobacz więcej w osobnym artykule: historia filozofii współczesnej.

Filozofię współczesną można charakteryzować poprzez wyróżnienie filozofii kontynentalnej (filozofia franuska czy niemiecka) i filozofii analitycznej, która powstała w tradycji anglosaskiej, co nie oznacza, że w Wielkiej Brytanii i USA nie uprawia się tej pierwszej, a na kontynencie – tej drugiej.

[edytuj] Filozofia kontynentalna

W filozofii kontynentalnej kierunek rozwoju filozofii w XX wieku wyznaczył Edmund Husserl (ur. 1859, zm. 1938), twórca fenomenologii. Jego uczeń, Martin Heidegger (ur. 1889, zm. 1976), w niesamowitym, filozoficzno-poetyckim dziele Bycie i czas polemizował z całą wcześniejszą tradycją filozoficzną. Przez niektórych zaliczany jest do egzystencjalizmu, tak jak Jean-Paul Sartre, przez innych do hermeneutyki, teorii rozumienia rozwijanej przez Wilhelma Diltheya, Hansa Georga Gadamera i Paula Ricouera. Emmanuel Levinas stworzył filozofię dialogu. Szkoła frankfurcka (Jurgen Habermas, Theodor W. Adorno, Herbert Marcuse) w twórczy sposób rozwijała marksizm, tworząc grunt dla rewolucji obyczajowej lat sześćdziesiątych. W drugiej połowie XX wieku sukcesy popularności zaczął odnosić przewrotny postmodernizm (Jacques Derrida, Gilbert Deleuze, Umberto Eco, Jean-Francois Lyotard, Richard Rorty, Michel Foucault, Zygmunt Bauman).

[edytuj] Filozofia analityczna

Początków filozofii analitycznej należy szukać u Gottlieba Frege, Franza Brentany, Georga Edwarda Moore'a, Bertranda Russella (ur. 1872, zm. 1970) i w neopozytywizmie logicznym (Rudolf Carnap, Ludwig Wittgenstein). Ważną rolę, szczególnie w logice, odegrała szkoła lwowsko-warszawska. Charakterystyczne dla filozofii analitycznej jest skierowanie zainteresowania na analizę języka oraz podkreślanie wagi i doniosłości badań logicznych. Szczególnie w pierwszym okresie rozwoju prądu można było zauważyć niechęć do metafizyki a nawet podważanie zasadności uprawiania filozofii (por. Koło Wiedeńskie). Jednak następcy pierwszego pokolenia filozofów analitycznych zwrócili się w stronę ontologii dochodząc do ważnych z punktu widzenia historii filozofii rezultatów (Peter Frederick Strawson, Saul Kripke, David Kellog Lewis). Na peryferiach filozofii analitycznej nastąpił gwałtowny rozwój filozofii nauki (Karl Popper, Thomas Kuhn, Paul Feyerabend).

[edytuj] Historia filozofii w Polsce

Zobacz więcej w osobnym artykule: filozofia polska.

Filozofia w Polsce rozwijała się w sposób wtórny do kultur silniejszych filozoficznie. Wyjątkami są okresy renesansu Mikołaj Kopernik i pierwszej połowy XX wieku (Alfred Tarski i szkoła lwowsko-warszawska). W XIX wieku wytworzyła się polska filozofia narodowa (mesjanizm polski).

[edytuj] Filozofia afrykańska

Zobacz więcej w osobnym artykule: filozofia afrykańska.

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Główną inspiracją filozofii afrykańskiej są popularne wierzenia, podania ludowe i przysłowia kultury afrykańskiej.

[edytuj] Rola filozofii w wychowaniu

Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.

Historia filozofii jest dziedziną ważną dla wychowawców. Wyjąwszy skrajnych autorów, wszyscy teoretycy pedagogiki zgadzają się, że w procesie wychowania należy przekazywać dorobek pokoleń poprzednich. Pogląd na świat jest w dużym stopnu dziełem filozofii. Dodatkowo, historia filozofii nie mówi nam, że jest jedno słuszne rozwiązanie, pokazuje różne możliwości i postawy i jest daleka od wszelkiego dogmatyzmu.

[edytuj] Podział ze względu na obszar działalności

Czas Człowiek Edukacja Historia Język Logika

Matematyka Nauka Biologia Chemia Fizyka Percepcja

Polityka Prawo Przyroda Religia Przestrzeń Społeczeństwo

Sztuka Umysł Wartość

[edytuj] Zobacz też

• Przegląd zagadnień z zakresu filozofii
• Zestawienie alfabetyczne polskich i światowych filozofów
• Lista ważniejszych publikacji filozoficznych
• Lista prądów, kierunków i tradycji filozoficznych
• Słownik filozoficznych izmów

[edytuj] Linki zewnętrzne

• w języku polskim:
  • Czym jest filozofia ? w serwisie Filozofia Popularna
  • Internetowa Poradnia Filozoficzna
• w języku angielskim:
  • American Philosophical Association
  • Epistemology Research Guide
  • Stanford Encyclopedia of Philosophy - Annotated Bibliography on Analysis
  • Contemporary Philosophy of Mind: An Annotated Bibliography
  • London Philosophy Study Guide

[edytuj] Bibliografia

• Józef Bocheński, Zarys historii filozofii, Oficyna Wydawnicza "Dajwór, Kraków 1993, ISBN 83-86238-07-0.
• Władysław Tatarkiewicz, Historia filozofii, t. I-III, wiele wydań.

[edytuj] Dalsze lektury

[edytuj] Dla początkujących

• Arno Anzenbacher, Wprowadzenie do filozofii, Wydawnictwo WAM, Kraków 2003, ISBN 83-7318-152-0
• Jostein Gaarder, Świat Zofii, Wydawnictwo Jacek Santorski & Co., Wydanie III, Warszawa 1998, ISBN 83-86821-23-X.
• Martin Hollis, Filozofia, Wydawnictwo Znak, Wydanie I, Kraków 1998, ISBN 83-7006-740-9
• Leszek Kołakowski, O co nas pytają wielcy filozofowie. Seria I, Wydawnictwo Znak, Kraków 2004, ISBN 83-240-0450-5
• Fernando Savater, Proste pytania, Wydawnictwo Universitas, Kraków 2000, ISBN 83-7052-6470