Augustyn z Hippony
Z Wikipedii
Aureliusz Augustyn z Hippony, łac. Aurelius Augustinus, w Kościele katolickim znany jako święty Augustyn (ur. 13 listopada 354 w Tagaście, zm. 28 sierpnia 430 w Hippo Regius) był filozofem, teologiem, organizatorem życia kościelnego. Święty Kościoła katolickiego, jeden z Ojców i Doktorów Kościoła, znany jako doctor gratiae (doktor łaski).
Augustyn jest znany jako autor własnej koncepcji filozoficznej, która była przez ponad 700 lat oficjalnie obowiązującą w Kościele katolickim doktryną, aż do jej odrzucenia przez sobór trydencki i przyjęcia zamiast niej teorii Tomasza z Akwinu, obowiązującej w Kościele do dzisiaj. W Kościele prawosławnym jest on zazwyczaj nazywany błogosławionym Augustynem. Wielu protestantów uważa go również za duchowego przodka protestantyzmu, jako że jego pisma miały duży wpływ na nauki Lutra i Kalwina.
System filozoficzny Augustyna można najkrócej scharakteryzować jako konsekwentne przystosowanie klasycznego platonizmu do treści zawartych w teologicznej doktrynie chrześcijańskiej. Próby takiego przystosowania były już przeprowadzane przez wcześniejszych filozofów chrześcijańskich (Orygenes, Pelagian), jednak dopiero Augustyn zdołał przez stworzenie nowych pojęć iluminacji, łaski i teodycei stworzyć w miarę spójny i przekonujący system filozoficzny w tym duchu.
Spis treści |
[edytuj] Życie
Augustyn urodził się w roku 354 w Tagaście (obecnie Souk Ahras, Algieria), jako syn miejscowego, rzymskiego notabla Patriciusa, poganina, oraz matki, pochodzącej również z patrycjuszowskiej rodziny (berberyjskiej), która była jednak zdeklarowaną chrześcijanką (święta Monika).
Po ukończeniu szkół w Tagaście (366) i Madaurze (370) został wysłany na studia do Kartaginy, które po rocznej przerwie ukończył w 374. W 374 założył szkołę retoryczną w rodzinnej Tagaście, w 375 został nauczycielem retoryki w Kartaginie. W 372 urodził mu się z nieformalnego związku syn, Adeodatus, zaakceptowany przez jego rodzinę.
Ok. 372 Augustyn przystąpił do grupy wyznawców manicheizmu. Pod wpływem ducha panującego w tej sekcie zaczął pisać swoje pierwsze dzieła filozoficzne, w których usiłował pogodzić filozofię grecką z doktryną tego ruchu religijnego. W 380 roku napisał traktat De pulchro et apto, czyli "o pięknie i proporcji" - niezachowany do dziś. Na skutek sporów ze swoją matką zdecydował się opuścić rodzinne miasto i wyjechał na dalsze studia do Rzymu (383), które opłacali mu jego manichejscy współwyznawcy. Po rocznych studiach w Rzymie został wysłany do Mediolanu, aby objąć funkcję nauczyciela retoryki. W Mediolanie stał się też nieformalnym przywódcą miejscowych manichejczyków. Dołączyła tam do niego jego matka, która próbowała przekonać Augustyna do przejścia na chrześcijaństwo i ożenku z pewną kobietą. Nie była to co prawda matka Adeodata, gdyż tę, jako kobietę nieodpowiedniego stanu dla rodziny rzymskiego notabla, oddalono.
Pod wpływem uwag matki, a także kazań biskupa Mediolanu św. Ambrożego, w sierpniu 386 Augustyn zdecydował się przejść na chrześcijaństwo i razem ze swoim synem przyjął chrzest z 24 na 25 kwietnia 387 roku. Następny rok spędził na przekonywaniu swoich przyjaciół manichejczyków do przejścia na chrześcijaństwo. W listopadzie 387 roku zmarła jego matka. Augustyn postanowił wrócić do rodzinnego miasta. W trakcie tej podróży (389 lub 390) zmarł jego siedemnastoletni syn. Razem ze swoimi przyjaciółmi założył za zgodą biskupa Hippony, Waleriusza, pierwszy w Afryce klasztor. Tam oddał się pracy filozoficzno-teologicznej, która po kilku latach rozsławiła ten klasztor na cały chrześcijański świat. W tym miejscu powstało większość chrześcijańskich dzieł Augustyna. W styczniu 391 Augustyn otrzymał święcenia kapłańskie z rąk biskupa Waleriusza.
Sława Augustyna szybko przyćmiła sławę Waleriusza, który postanowił usankcjonować ten stan faktyczny, konsekrując Augustyna na swojego biskupa pomocniczego w 395 roku. Po śmierci Waleriusza Augustyn został automatycznie jedynym biskupem Hippony, sprawując tę funkcję aż do swojej śmierci w 430 roku. W roku jego śmierci Hippona i klasztor Augustyna zostały splądrowane przez germańskie plemię Wandalów, a zgodnie z hagiograficzną tradycją sam Augustyn stał na murach swojego klasztoru i do końca zachęcał mieszkańców Hippony do obrony.
[edytuj] Filozofia
[edytuj] Teocentryczna teoria Bytu
Teoria Bytu filozofii Augustyna wychodziła z podobnych przesłanek co Platona, jednak z uwzględnieniem Boga rozumianego na sposób osobowy i wyciągnięciem dalej idących konsekwencji z faktu przyjęcia wieczności i nieskończoności świata idei.
Podobnie jak Platon, Augustyn zakładał istnienie świata idei, który istnieje niezależnie od świata materialnego, jest wieczny, nieskończony i doskonały. Augustyn rozwinął jednak teorię hierarchii idei o ideę Boga. Dla niego podstawową i jedyną istniejącą z własnej mocy ideą był właśnie Bóg. Wszystkie pozostałe idee stawały się emanacjami Boga, które ten tworzy z sobie wiadomych powodów. Idee te Augustyn rozumiał wciąż po platońsku - tzn. były dla niego realnie istniejącymi obiektami, z którymi można się bezpośrednio stykać.
Zgodnie z teologią chrześcijańską, Bóg jest jednak też bezpośrednim twórcą świata materialnego. Zmusiło to Augustyna do odrzucenia neoplatońskiej teorii emanacji, zakładającej powstanie świata materialnego na skutek niedoskonałego procesu "odbijania się" doskonałych idei w materii. Ze względu na to, że to Bóg stworzył świat materialny, nie może on być zły z natury ani nazbyt niedoskonały.
Teoria emanacji została więc zastąpiona teorią "ciągłego stwarzania" świata materialnego. Wg tej teorii Bóg nie tylko stworzył świat, lecz także ciągle go "napędza". Bez woli Boga nic nie mogłoby istnieć ani chwili i zapadłoby się w nicość. Stąd istnienie świata materialnego jest ciągle odtwarzającym się cudem Bożym. Jak pisał Augustyn - "Bez woli Boga nawet jeden listek nie spada z drzewa".
Dusza w tym systemie jest też rozumiana na sposób platoński, z dokonaniem niezbędnych jednak poprawek wynikających z teologii chrześcijańskiej. Dusza jest zatem boską ideą, stworzoną na wzór samego Boga. Nie jest ona ograniczona w czasie - tj. jest nieśmiertelna, ale jest ograniczona w przestrzeni. Ma ona, podobnie jak to przyjmował Platon, możliwość bezpośredniego kontaktu ze światem idei, gdyż bezpośrednio od niego pochodzi. Wszystkie dusze po zesłaniu na ziemię zostają "odcięte" od tego kontaktu, jednak w odróżnieniu od koncepcji platońskich tylko niektóre mają szansę odnaleźć ten kontakt, przy czym nie zależy to zupełnie od nich, lecz wyłącznie od woli Boga.
[edytuj] Teoria poznania - iluminacja
Teoria poznania Augustyna również powstała na bazie klasycznego platonizmu. Augustyn przyjmował więc całkowitą nieistotność poznania zmysłowego i możliwość bezpośredniego poznania świata idei (i oczywiście Boga), odrzucał jednak pogląd, że można tego dokonać na drodze czysto rozumowej.
Do prawdy, podobnie jak u Platona, można dojść tylko na drodze owego bezpośredniego kontaktu ze światem idei i niepodobna ją osiągnąć na drodze nawet najbardziej wnikliwych studiów rzeczywistości materialnej, ale nie da się też tego osiągnąć na drodze samych studiów filozoficznych, jak chciał tego Platon.
Wg Augustyna, do odzyskania kontaktu duszy z Bogiem potrzebny jest akt samego Boga, zwany przez niego iluminacją. Studia teoretyczno-filozoficzne mogą przygotowywać człowieka do tego kontaktu, a pobożne życie emocjonalnie go na niego otworzyć, jednak to Bóg w ostatecznej instancji decyduje, czy do niego dojdzie, czy nie. Aktu tego nie można sobie zapewnić dobrymi uczynkami, gdyż choćby nie wiem jak ogromne, zawsze będą one znikome w obliczu nieskończoności Boga. Akt ten jest zatem zawsze łaską daną człowiekowi - rodzajem darowizny, czy długu, który później trzeba "spłacać" przez pobożne życie. Akt ten jest całkowicie nieprzewidywalny - może on ominąć najbardziej pobożnie żyjącego człowieka, jak i "spaść" nagle na skończonego grzesznika.
[edytuj] Etyka - zagadnienie wolnej woli, teodycea i predestynacja
Przyjęcie teorii o ciągłym "podtrzymywaniu" istnienia świata materialnego przez wolę Boga, połączonej z zasadą wszechwiedzy Boga, eliminuje w zasadzie możliwość istnienia wolnej woli. Brak wolnej woli powoduje, że wszelka etyka traci sens. Co więcej, skoro bez woli Boga nawet najmniejszy liść nie może spaść z drzewa, cała odpowiedzialność za dzieje świata spada niejako na Niego, jest On więc odpowiedzialny za całe dobro i zło. Koncepcja braku wolnej woli i przyjęcia, że zło pochodzi od Boga, była w ostrej sprzeczności z teologią chrześcijańską. Aby uniknąć tych konsekwencji swojego systemu, Augustyn stworzył teorię teodycei.
Teoria ta zakłada, że Bóg obdarzył wolną wolą ludzi właśnie po to, aby mogło zaistnieć dobro i etyka. Bóg mógł teoretycznie stworzyć świat bez wolnej woli i zła, ale w takim świecie dobro byłoby bez wartości, gdyż byłoby dostępne automatycznie i przy braku kontrastu ze złem jego wartość nie byłaby w ogóle doceniania. Stąd Bóg uznał, że do pełnej doskonałości jego dzieła potrzebny jest pewien margines zła. To zło nie jest jednak bezpośrednim dziełem Boga, lecz jest wytworem woli człowieka, która poszła na "manowce".
Po to, aby mając wolną wolę postępować dobrze, potrzebna jest jednak Łaska Boża. Jest to ta sama łaska, która umożliwia iluminację. Podobnie jak przy iluminacji, Łaska Boża jest zawsze darem Boga. Nie można jej sobie zaskarbić w żaden sposób, czyniąc dobro. Wręcz przeciwnie, to łaska powoduje i umożliwia dobre postępowanie. Z takiego rozumowania już jasno wynikła teoria predestynacji, zakładająca, że ludzie, niezależnie od swoich uczynków, są albo wybrani przez Boga do czynienia źle, albo dobrze i nikt prócz Boga nie może tego zmienić.
Stąd ludzie dzielą się na przeznaczonych do zbawienia i potępienia, jednak część z tych, którzy są przeznaczeni do zbawienia, może odwrócić się od łaski Bożej i również dołączyć do potępionych.
[edytuj] Czas - Augustyna teoria czasu: 3x Teraz
W XI księdze Wyznań św. Augustyn tworzy osobliwą koncepcję czasu. Twierdzi on, że czas, tak jak i wszystko, został nam dany od Boga. Zauważa jednak, że ten dar jest nierozłączny z "ruchem" substancji, jest dla ruchu konieczny. Stworzył on koncepcję 3xTeraz. Głosi ona, że mamy "teraz" to w przeszłości, które zaraz po wypowiedzeniu ulatuje w tę przeszłość, mamy to "teraz" zgodne z czasem jego wypowiedzi, oraz to "teraz" jeszcze nie wypowiedziane. Augustyn zauważa, że Bóg daje nam jeden pewnik: śmierć, czyli fakt, który na pewno kiedyś nastąpi w czasie "teraz" przyszłym... Nie ustosunkowuje się jednak Augustyn co do statusu czasu przeszłego i przyszłego, nie określa ostatecznie czy bytuje on w jakiejś czaso-przestrzeni, którego sam stałby się zarazem formą i substancją.
[edytuj] Dzieła
- Wyznania
- O Państwie Bożym
- Dialogi i pisma filozoficzne
- O Trójcy Świętej
- O nauce chrześcijańskiej
- Sprostowania
- Pisma egzegetyczne przeciw manichejczykom
[edytuj] Literatura przedmiotu
- Peter Brown, Augustyn z Hippony, 1993
- Henry Chadwick, Augustyn, 2000
- Adalbert G. Hamman, Życie codzienne w Afryce Północnej w czasach św. Augustyna, 1989
- Andrzej Kasia, Augustyn, Myśli i Ludzie, 1960
