Zondvloed
De zondvloed is een verhaal dat in meerdere culturen voorkomt. Het woord, afkomstig van het Middelnederlands sintvloed, betekent oorspronkelijk aanhoudende vloed, maar door volksetymologische inverbandbrenging met het begrip zonde is het eerste lid vervormd geraakt.
Inhoud |
[bewerk] Zondvloed in verschillende culturen en religies
[bewerk] Zondvloed in de (Hebreeuwse) Bijbel
In het eerste boek van de Hebreeuwse Bijbel, Genesis, staat het verhaal van de zondvloed. Er wordt verteld hoe God aan Noach de opdracht geeft een ark te bouwen. Er zal een grote vloed komen die alle leven, mens en dier zal vernietigen omdat er groot onrecht en ongeloof onder de mensen is ontstaan. Van alle dieren neemt Noach een paar aan boord. Nadat Noach met zijn vrouw en kinderen aan boord gegaan is, komt er inderdaad een grote vloed die alles vernietigt. Na veertig dagen ronddobberen zendt Noach een duif uit om te zien of er al ergens land is. De duif keert terug met een olijftak. Uiteindelijk strandt Noach in het gebergte Ararat. Volgens de traditie is Noach op de gelijknamige berg op de grens van het huidige Turkije en Armenië gestrand, hoewel meer en meer geleerden geloven dat het één van de andere bergen in het Ararat-gebergte is, zoals de berg Cudi Dagh. Van Noachs drie zoons stammen alle latere mensen af. Van Sem zouden de Semieten, van Cham de mensen van Afrika en van Japhet de mensen van Europa afstammen.
Na afloop van de zondvloed werd de regenboog door God als het teken ingesteld dat er geen zondvloed meer zal plaatsvinden. Orthodoxe joden zullen, als ze een regenboog zien, altijd een kort gebed, een broche, als dank uitspreken.
[bewerk] Sumerisch
De Bijbel is niet de enige bron van dit verhaal, het komt als mythe in vele culturen voor. Uit veel oudere geschreven bronnen, bijvoorbeeld het Sumerische Gilgamesj-epos en het nog oudere Atrahasis-epos is het ook bekend, met uitgestuurde vogel en al. De Sumerische geschiedkundige bronnen bevatten een lijst met koningen waarvan de eerste dynastieën van voor de zondvloed stammen. In Mesopotamië werd de zondvloed dus als een historisch feit beschouwd.
[bewerk] Masai (Oost-Afrika)
De Masai vertellen van Tumbainot, een rechtvaardig man, die een vrouw genaamd Naipande had en drie zonen: Oshomo, Bartimaro, en Barmao. De wereld was dichtbevolkt, maar de mensen waren zondig en dachten niet aan God. Toch moordden zij elkaar niet, totdat een man genaamd Nambija een andere man, Suage, doodsloeg. God besloot daarom de mensheid te verwoesten, maar Tumbainot vond genade in Zijn ogen. God gebood Tumbainot een ark te bouwen en die met vrouw en kinderen en dieren van iedere soort te betrekken. Nadat ze aan boord gegaan waren, zorgde God voor een langdurige regenval die voor een overstroming zorgde. Mens en dier stierven uit. De ark dreef een lange tijd en het voedsel erin begon op te raken. Toen de regen stopte zond Tumbainot een duif uit om te kijken of de aarde al droog was. De duif kwam vermoeid terug. Een aantal dagen later liet hij een gier los met een pijl aan een vleugel, zodat de pijl bij het landen zou blijven haken aan gewassen en wat mee zou nemen. De gier keerde terug zonder pijl. Toen de vloed voorbij was landde de ark op de steppe, en de inzittenden stapten uit. Tumbainot zag vier regenbogen, één in elke hoek van de hemel, waardoor hij wist dat Gods toorn voorbij was.
[bewerk] Indisch
In India is een zondvloedverhaal bekend uit de Satapatha Brahma, een appendix van de Veda's, met Manu in de rol van Noach of Utnapishtim. Op grond van dit verhaal heeft men berekend dat de zondvloed daar in 3102 v. Chr. plaats gehad zou hebben, maar die datum wordt ook wel gezien als de tijd van de grote Bharata-oorlog, die later plaats gevonden zou hebben. Dit wordt beschreven in het belangrijkste Indiase epos de Mahabharata.
[bewerk] Grieks
In de Griekse mythologie komen er drie zondvloedverhalen voor. Kijk hier voor alle Griekse zondvloedverhalen
- Het eerste verhaal is dat van Ogyges, de stichter van de stad Thebe.
- Het tweede verhaal gaat over Deucalion en Pyrrha en wordt onder andere beschreven in Ovidius' Metamorphosen.
- Het derde verhaal is dat van Dardanus. Dit verhaal wordt beschreven door pseudo-Apollodorus.
Ook Plato schrijft in zijn dialogen Timaeos en Kritias over een reeks zondvloeden die zouden hebben plaatsgevonden. Bij een van deze zondvloeden zou het eiland Atlantis zijn verwoest.
[bewerk] Eskimo's (Herschel-Eiland)
Veel Eskimo-stammen vertellen een vergelijkbaar zondvloedverhaal. De Eskimo's van Herschel-Eiland vertellen over Noah die alle dieren uitnodigde in zijn ark te komen om gered te worden. De mammoeten geloofden echter niet dat er een grote vloed zouden komen en dachten dat hun poten lang genoeg waren om het te overleven. Ze bleven buiten de ark en stierven uit. De andere dieren geloofden Noah en werden gered.
[bewerk] Altaisch (Centraal-Azië)
In de Altaische cultuur spreekt men over Tengys (oftewel Zee) die ooit heer over de aarde was. Nama, een goede man, leefde tijdens zijn bewind met drie zonen, Sozun-uul, Sar-uul, en Balyks. Ülgen gebood Nama een ark (kerep) te bouwen, maar Nama liet het zijn zoons doen omdat hij slecht kon zien. Nama ging de ark in met zijn familie en vele soorten dieren en vogels die ronddreven door het stijgende water. In deze mythe liet Nama zijn oudste zoon het raam openen om rond te kijken, waarop de zoon enkel de pieken van bergen zag. Uiteindelijk stopte de ark tussen acht bergen. Ook in dit verhaal komen vogels voor, want Nama laat een raaf, een kraai en een roek los, maar geen één keerde terug. Op de vierde dag liet hij een duif los, die terugkwam met een takje.
[bewerk] Amerikaans
Interessant is ook dat toen de Spanjaarden in Amerika kwamen en ze missionarissen meenamen die de plaatselijke indiaanse bevolking probeerden te bekeren deze indianen het verhaal van de vloed al bleken te kennen.
Blijkbaar geloofden de Lakota-indianen dat de mensheid de vloed had overleefd doordat een vrouw door een adelaar op een hoge berg werd gebracht, en zij vervolgens een tweeling kreeg waar de Lakota's vanaf zouden stammen.
[bewerk] Zondvloed en wetenschap
Tot in de 19e eeuw namen de meeste wetenschappers het verhaal van de zondvloed letterlijk en meenden zij dat alle aardlagen door de zondvloed waren afgezet. Tegenwoordig is er nog steeds een minderheid onder de wetenschappers, meestal van christelijk fundamentalistische huize, die hiervan uitgaat. Zie creationisme.
Tijdens de verlichting ontstond het besef dat het onmogelijk is dat alle bergen op aarde door water worden bedekt (daar is niet genoeg water voor op aarde). Dit was een van de eerste optredende twijfels aan het waarheidsgehalte, of de letterlijke weergave,in de bijbel. Het volgens Voltaire ongeloofwaardige en onmogelijke verhaal van de zondvloed bracht hem ertoe om de bijbel als geloofwaardige bron van kennis af te schrijven.
Begin 19e eeuw kwam de Schotse geoloog Charles Lyell met een nieuwe theorie. Hij verklaarde dat de geleidelijke en langzame processen die tegenwoordig plaatsvinden ook in vroeger tijden werkten. Omdat deze processen over zeer lange perioden werken, brengen deze toch de grote veranderingen in de aardkorst die in de bodemlagen zijn af te lezen. Dit noemt men het uniformitarianisme. Het was onder andere deze theorie die Charles Darwin inspireerde tot zijn evolutietheorie.
Zo is de gedachte van de zondvloed als een wereldomvattende catastrofe op de achtergrond geraakt. Maar als lokale ramp wordt ze toch nog wel gebruikt. Een van de nieuwste theorieën is dat de zondvloed iets te maken heeft met het onderlopen van de Zwarte Zee in het 6e millennium v. Chr.. Vóór die tijd was de Zwarte Zee een zoetwatermeer, dat vrij ver onder de zeespiegel lag. Door het stijgen van de zeespiegel na afloop van de laatste ijstijd is omstreeks 5600 v. Chr. de toen aanwezige, natuurlijke dam bij de Bosporus doorgebroken. Met veel geweld liep het zeewater uit de Middellandse Zee in de huidige Zwarte Zee. Grote gebieden rond het voormalige meer zijn daarbij voor altijd onder de golven verdwenen en het is aannemelijk dat dit vele mensenlevens heeft gekost.
Andere, meer traditionele theorieën gaan ervan uit dat het verhaal van de zondvloed gebaseerd is op een uitzonderlijk grote overstroming van de Eufraat en de Tigris in Mesopotamië.
[bewerk] Trivia
- De duif uit het verhaal in de Hebreeuwse Bijbel werd in 1679 geëerd door er het sterrenbeeld Duif (Columba) naar te vernoemen.
