Russische Revolutie
| Communisme |
 |
| Stromingen |
|
Marxisme |
| Personen |
|
Marx · Engels |
| Landen |
|
Sovjet-Unie |
| Verwante onderwerpen |
|
Socialisme |
De Russische Revolutie was een politieke omwenteling in Rusland die duurde van 1905 tot 1922. De Revolutie maakte een einde aan het Russische tsarenrijk en vestigde de eerste communistische staat ter wereld: de Sovjet-Unie.
Toen tsaar Alexander II de regels in Rusland iets versoepelde (hij wilde Rusland een grondwet geven), kwamen er meteen verzetsgroepen die zich tegen het beleid van de Tsaar verzetten. Zo was er een radicale organisatie bekend onder de naam De Volkswil (1879). Onder het motto 'De geschiedenis is langzaam, we moeten haar soms een duwtje geven' werd een aanslag op de tsaar voorbereid. De opvolger van Alexander II, tsaar Alexander III sloeg deze groepen met grof geweld neer. Vele opstandelingen werden naar Siberië getransporteerd. Daar ontmoetten zij elkaar en werden de eerste stappen van het nieuwe verzet gezet. Veel latere communisten zaten in Siberië vast, waaronder Lenin, Stalin en Trotski.
Alexander overleed in 1894 en werd opgevolgd door zijn zoon, Nicolaas II. Nicolaas was een gelovig man, in zichzelf gekeerd en ervan overtuigd dat hij net als alle andere tsaren de door God aangewezen autocraat van Rusland was, en dat hij daardoor niemand verantwoording schuldig was. Nicolaas II was overigens wel een zwakke vorst. Hij was erg wispelturig, waardoor het volk erg ontevreden werd.
Toen de revolutionairen vrij kwamen, was er nog steeds staatsterreur in Rusland. Het verzet moest dus in het geheim worden opgebouwd. De Ochrana, de geheime politie, hield iedereen scherp in de gaten. De geheime politie infiltreerde zelfs in revolutionaire bewegingen door middel van spionnen. Er ontstonden politieke partijen, die, hoewel ze vaak een semi-illegaal bestaan leidden, toch groeiden. In 1898 ontstond de Sociaal-Democratische Arbeiders Partij, die uiteen viel in de Mensjewieken en de Bolsjewieken. In 1901 ontstond de Sociaal Revolutionairen, die door de regering het meest gevreedst was vanwege hun grote aantal, de aanslagen die ze pleegden en de boeren opstanden die ze aanmoedigden. In 1905 ontstond de partij van de Constitutionele Democraten (afk. Kadetten). Deze partij was in tegenstelling tot de andere gematigd. Ze wilden een democratische staat met een grondwet, een parlement en algemeen kiesrecht. Als dit niet stap voor stap te bereiken was waren ze wel bereid tot een revolutie.
[bewerk] Eerste Russische Revolutie (1905-1906)
In 1905 kwam de eerste stap voorwaarts naar democratische hervormingen. De tsaristische regering leed een grote nederlaag tegen de Japanners in de Russisch-Japanse Oorlog. Daarbij heerste al langere tijd onrust in het land, doordat Tsaar Nicolaas II besluiteloos was. Soms gaf hij toe aan de bevolking, terwijl hij andere keren er weer tegen in ging.
De arme burgers protesteerden onder leiding van een monnik, pope Georgi Gapon, lid van een door de Petersburgse politie goedgekeurde arbeidersvakbond. Een belangrijke datum is zondag 9 januari (volgens de Gregoriaanse kalender 22 januari) 1905, een dag die bekend is komen te staan als Bloederige Zondag. Deelnemers aan een vreedzame protestmars wilden de tsaar een manifest overhandigen waarin democratische hervormingen werden geëist, maar werden neergeschoten door de politie. Vanaf dat moment nemen de opstanden in omvang toe. De goed georganiseerde bolsjewistische partij en de mensjewistische partij ontketenden overal plaatselijke revoluties en namen tijdelijk de macht over. Uiteindelijk werden de revolutionairen onderdrukt, maar de tsaar beloofde hervormingen. Er kwam een volksvertegenwoordiging, de Doema. Deze had in feite weinig macht, want doordat de tsaristische familie zo veel druk op de tsaar uitoefende, voelde hij zich niet meer gesteund in het democratisch experiment. Vanaf 1906 bestond de Doema vooral uit rechtse partijen (Oktobristen en partijlozen) die de doorgevoerde hervormingen goed genoeg vonden en verdere hervormingen (voorlopig) afwezen.
[bewerk] Februarirevolutie (1917)
Toen Rusland aan de Eerste Wereldoorlog mee ging doen, werd dit aanvankelijk met groot enthousiasme begroet. Het Russische leger boekte echter geen noemenswaardige successen. De burgers werden woedend. In januari 1917 braken er voedselrellen uit in Sint-Petersburg. Deze voedselrellen sloegen spoedig om in politieke rellen, gericht tegen het tsaristisch regime. De bolsjewieken (een communistische groep) speelden daar goed op in en zetten de bevolking aan tot opstand. Desondanks genoten zij op dat moment geen werkelijke populariteit, daar zij zich volledig op het (in Rusland vrijwel ontbrekende) proletariaat richtten. De Sociaal-Revolutionaire Partij, een linkse, maar op de landloze boeren gerichte partij, genoot een grote populariteit.
De boeren die geen geld meer voor hun producten kregen, gingen staken en de arbeiders en soldaten gingen in februari 1917 massaal demonstreren. De tsaar ontbond de Doema, maar werd onder huisarrest gesteld en er kwam een voorlopige regering. Deze regering stond o.l.v. prins Lvov, voorzitter van de Bond van Stadsregeringen (stadsbesturen). Hij was een liberaal. De enige socialist die tot de regering toetrad was de jonge advocaat Kerenski. Kerenski behoorde aanvankelijk tot de Sociaal-Revolutionaire Partij, maar was later gaan behoren tot een afsplitsing van die partij, de gematigd socialistische (niet-marxistische) Trudoviken. Later traden er meer socialisten toe, waaronder sociaal-revolutionairen en mensjewieken (naast liberalen van de Cadettenpartij en conservatieve-liberalen van de Oktobristen).
Hoewel Rusland nu een parlementaire republiek geworden was, kwamen er geen verbeteringen. Er werd een sovjet (raad) opgericht in Petrograd (het huidige Sint-Petersburg). Dit was een vertegenwoordiging van soldaten en arbeiders. De sovjet werd door de grote invloed van de bolsjewieken eigenlijk een schaduwregering die de voorlopige regering lam legde. Lenin, die gevlucht was naar het buitenland, werd in april 1917 Rusland weer binnengesmokkeld door de Duitsers, die hierdoor hoopten de Russen te verzwakken. Daags na zijn aankomst verkondigde Lenin de beroemde aprilstellingen:
- alle grond aan de boeren
- alle macht aan de sovjets
- alle fabrieken aan de arbeiders
- vrede met Duitsland
Toen in juli de bolsjewieken een poging deden de macht over te nemen mislukte dat, en werden er enkele kopstukken gevangen genomen. Lenin vluchtte naar Finland. Duitsland hielp hem dan aan de macht te komen. Zo hoopte Duitsland Rusland te destabiliseren. In september poogde de minister van Oorlog, generaal Lavr Kornilov via een staatsgreep de macht te grijpen en een rechtse militaire dictatuur in te voeren. Nu bleek dat de gematigde regering, die onder leiding van Kerenski stond, toch niet zonder de bolsjewieken konden. Kerenski deed een beroep op de sovjets, inclusief de bolsjewieken. Ze kregen wapens die de bolsjewieken nooit meer zouden afgeven. In enkele maanden wisten zij de macht van de sovjets, matrozen en soldaten naar hun kant te krijgen.
Oorspronkelijk stond Trotski rechts van hem op de foto, maar in de jaren '30 werd hij van de foto afgeknipt als gevolg van de censuur
[bewerk] Oktoberrevolutie (1917)
Toen was het gedaan met de voorlopige regering. In de nacht van 25 oktober (volgens de Juliaanse kalender) begon de opstand van de bolsjewieken, die de geschiedenis inging als de Oktoberrevolutie, met het beroemde schot van de pantserkruiser "Aurora" op het paleis van de tsaar. Opstandige troepen bezetten strategische plaatsen in Petrograd, alsmede het winterpaleis van de tsaar. In de nacht van 26 oktober capituleerde de regering van Kerenski en er werd een nieuwe regering benoemd door het congres der Sovjets. De voorzitter van deze nieuwe regering (de Raad van Volkscommisarissen) werd Lenin. De regering bestond uit de Bolsjewistische Partij (sinds januari 1918 de Russische Communistische Partij) en de Linkse Sociaal-Revolutionaire Partij (een afsplitsing van de Sociaal-Revolutionaire Partij). Stalin werd volkscommissaris van nationaliteiten en Trotski werd volkscommissaris van buitenlandse zaken. In deze functie wist hij begin 1918 vrede te sluiten met de Centralen, hetgeen het einde betekende van Ruslands deelname aan de Eerste Wereldoorlog. De volgende oorlog stond echter al voor de deur: de Russische Burgeroorlog. Het Rode Leger (bolsjewieken, communisten) stond recht tegenover het Witte Leger (tegenstanders van de communisten, veelal oud-tsaristische officieren), het Groene Leger (Oekraïense anarchisten) en het Zwarte Leger (anarchisten). De Burgeroorlog werd in 1921 in het voordeel van de communisten beslecht.
[bewerk] Derde Russische Revolutie (1918-1922)
De Derde Russische Revolutie, ook wel 'Russische Revolutie van 1918' of 'julirevolutie van 1918' genoemd, werd gevormd door een aantal anarchistische opstanden en revoltes tegen zowel de bolsjewieken als de 'witten'. De revolutie begon op 6 juli 1918 en duurde voort tot 30 december 1922, al vonden de meeste geweldadigheden plaats in de eerste maand na de revolutie. De revolutie brak uit tijdens het Vijfde Pan-Russische Congres der Sovjets, waar anarchisten en links-socialistische revolutionairen van een overweldigende meerderheid van de gedelegeerden geen steun kregen en daarop het Verdrag van Brest-Litovsk probeerden te saboteren en daarmee Bolsjewistisch Rusland probeerden mee te slepen in een oorlog met Duitsland, door de Duitse ambassadeur graaf Wilhelm Mirbach te vermoorden in Moskou en daarop de revolutie te startten. Onderdelen van de revolutie vormden de Kronstadtopstand, de Tambovopstand en de Arbeiders-oppositie. Opstanden braken uit in vele steden, als Petrograd, Vologda, Arzamas, Moerom, Jaroslavl, Veliki Oestjoeg, Rybinsk en andere steden. Een belangrijke leider was Dmitri Popov. Ook de Zwarte Garde was betrokken bij de opstanden.
[bewerk] Zie ook
- Russische Burgeroorlog
- Russische Sociaal Democratische Arbeiderspartij
- Sociaal-Revolutionaire Partij
- Trudoviken
- Alexander Kerenski
- Prins Lvov
- Cadetten
- Oktobristen
- Februarirevolutie
- Oktoberrevolutie
[bewerk] Externe link
- Verslag van de revolutie door een deelnemer/ooggetuige (één van de leiders er van): Trotski's "History of the Russian Revolution"
