Anarchizm
Z Wikipedii
Anarchizm (od gr. ἀναρχία anarchia – "brak przywódcy, bezrząd") – ideologia i ruch polityczny postulujące zniesienie wszelkich form władzy i podległości człowieka wobec drugiego człowieka.
Anarchizm jest teorią polityczną opisującą model społeczeństwa opartego na poszanowaniu wolności jednostki i wysuwajacą ową wolność na pierwszy plan wszelkich podejmowanych inicjatyw. Społeczeństwo anarchistyczne opiera się na swobodnej współpracy wolnych jednostek oraz pomocy wzajemnej. Głównymi zagrożeniami owego modelu są wszelkiego rodzaju autorytaryzm oraz hierarchia społeczna.
Anarchizm postuluje zniesienie państwa i innych form władzy i wyzysku oraz zorganizowanie wolnościowego społeczeństwa na zasadach dobrowolności, federalizmu i pomocy wzajemnej. Poszczególne szkoły różnią się zarówno w poglądach na kształt przyszłego wolnego społeczeństwa jak i w poglądach na sposoby dążenia do niego. I tak np. anarchoindywidualiści nie przedstawiają wizji przyszłego społeczeństwa, gdyż wychodzą z założenia że to samo społeczeństwo, a konkretnie jednostki które je będą tworzyły, mają prawo określać zasady wzajemnej współpracy, anarchokomuniści zaś mają dość usystematyzowaną wizję społeczną opartą na komunach i współpodziale dóbr.
Podstawy myśli anarchistycznej można odnaleźć już w starożytnej myśli stoików, jednakże początek krystalizacji tych poglądów datuje się na XIX wiek. Za pierwszego nowożytnego myśliciela tego nurtu uważa się Williama Godwina. Pierwszym człowiekiem, który określał się mianem anarchisty jest Pierre Joseph Proudhon.
We wspólczesnym anarchizmie występuje wiele nurtów, z których można wydzielić trzy główne gałęzie:
[edytuj] Anarchizm indywidualistyczny (anarchoindywidualizm)
Anarchizm indywidualistyczny zapoczątkowany został przez Piotra Józefa Proudhona. System społeczny opiera się wg tego myśliciela na wzajemnej pomocy sąsiedzkiej oraz wolnej wymianie dóbr (postulat zniesienia pieniądza). Ludzkość to luźny zwiazek egoistów, a wszelka ingerencja w życie drugiego człowieka jest zbrodnią. Myśliciel ten poddał również w wątpliwosć własność. Nie jest jednak on krytykiem własności jednostki, ale własności kapitalistycznej, opartej na wyzysku słabszych poprzez silniejszych. Taką formę własności uznaje on za kradzież oraz przestępstwo. Droga do anarchii społecznej prowadzi poprzez rewolucję, to jest natychmiastowe i całkowite zniesienie porzadku kapialistycznego. Proudhon odrzuca jednak walkę zbrojną i terror indywidualny. Dopuszczona jest również pewna forma przedstawicielstwa.
Niektórzy dopatrują się poczatków a. w myśli Maksa Stirnera, będącego raczej skrajnym egoistą niż anarchistą.
[edytuj] Anarchizm kolektywistyczny (anarchokolektywizm)
Za twórcę nurtu uznaje się Rosjanina Michała Bakunina. Anarchizm kolektywistyczny stanowi syntezę poglądów Piotra Józefa Proudhona oraz innych socjalistów utopijnych (takich jak Claude Henri Saint-Simon czy Charles Fourier) a także socjalizmu "naukowego" Karola Marksa i Fryderyka Engelsa. Społeczeństwo zdaniem anarchokolektywistów nalezy zorganizować na zasadach sprawnego kolektywu – swego rodzaju wspólnoty, komuny produkcyjnej. Jakakolwiek forma własności jest naganna, gdyż wszystkie dobra należą do grupy, a posiadanie jednej rzeczy przez któregokolwiek z członków ogranicza dostęp do niej innym.
[edytuj] Anarchizm komunistyczny (anarchokomunizm)
Najbardziej usystematyzowana odmiana anarchizmu, stworzona przez Piotra Kropotkina, postulowała wspólną własność zarówno środków produkcji jak i jej wytworów.
[edytuj] Anarchizm syndykalistyczny (anarchosyndykalizm)
(syndykalizm rewolucyjny) Stanowi rozwinięcie anarchokolektywizmu poprzez przyjęcie modelu związkowego jako formy organizacji walki i przyszłego wolnego społeczeństwa.
[edytuj] Anarchizm chrześcijański
Zainspirowany działalnością Lwa Tołstoja, łączył wiarę chrześcijańską w radykalnej formie z ideami wolnościowymi i wspólnotowymi.
W drugiej połowie XX wieku termin "anarchizm" nabiera innego znaczenia, stając się jednym z nurtów filozofii nauki za sprawą Paula Feyerabenda, który w książce Przeciw metodzie propagować zaczyna idee anarchizmu metodologicznego (kontrindukcjonizmu).
Ważnym aspektem anarchizmu jest negacja patriarchatu, aczkolwiek nawet w środowiskach anarchistycznych czasem daleko było do równości między kobietami i mężczyznami. Dlatego też anarchistki zaczęły zwracać większą uwagę na swoją pozycję i rolę w społeczeństwie ze względu na płeć, powstał nurt anarchofeministyczny, inspirowany głównie myślą Emmy Goldman. W czasie rewolucji hiszpańskiej w 1936 roku bardzo aktywna była grupa Mujeres Libres, promująca świadome macierzyństwo i wyzwolenie kobiet. Anarchofeministki są też częścią ruchu feministycznego, aczkolwiek krytykują polityczne aspiracje większości feministek.
Przez swoich zwolenników także anarchokapitalizm jest uznawany za część ruchu anarchistycznego. Jest to tak zwany prawicowy anarchizm powstały w XX wieku w USA, kładący szczególny nacisk na wolny rynek i na wolność człowieka definiowaną jako absolutną wolność dysponowania swoją własnością prywatną (w kapitalistycznym rozumieniu tego terminu) oraz swoją osobą, która jest tu także uznawana za formę kapitalistycznej własności prywatnej. Przez pozostałe nurty anarchizmu uważany jest za pseudoanarchizm, jako że ich zdaniem kapitalizm ze swej natury rodzi wykluczenie i hierarchię społeczną, prowadząc do dominacji silnych graczy na rynku. Natomiast kapitalistyczne pojęcie osoby jako własności prywatnej - jak zauważają - może prowadzić do usprawiedliwenia niewolnictwa. Anarchokapitaliści bronią się tym, że jeśli osoba będzie własnością prywatną jej samej, to tylko za jej zgodą - jako prawowitego właściciela - może dojść do jego zmiany, do czego częściowo dochodzi na przykład przy przyjmowaniu ofert pracy. Ich zdaniem anarchokapitalizm jest więc zaprzeczeniem niewolnictwa, bo uznaję osobę za własność jej samej, uważa, że własność powinna być nienaruszalna, więc automatycznie traktuje niewolnictwo, jako niedopuszczalne. Anarchokapitalizm jest bliski konserwatywnemu-liberalizmowi, który jest o tyle odmienny, że postuluje pozostawienie władzy sądowniczej, więziennictwa oraz policji, które to broniłyby właśnie nienaruszalności wolności i własności. Partią posiadającą skrzydło anarchokapitalistów jest Unia Polityki Realnej.
Poszczególne prądy łączyły się i przenikały, ze względu na płynność i ewolucję poszczególnych działaczy – wszelkie podziały są bardzo elastyczne. Na przestrzeni dziejów dochodziło do prób godzenia poszczególnych prądów (anarchia bez przymiotników, synteza anarchistyczna, panarchia).
Anarchizm inspirował i inspiruje wiele ruchów społecznych. W sposób znaczący wpływał na syndykalizm robotniczy we Francji (Sorel), Niemczech, a zwłaszcza Włoszech i Hiszpanii, gdzie relatywnie w stosunku do pozostałych krajów anarchiści uzyskali znaczące wpływy w latach międzywojnia XX wieku. W Hiszpanii (Durruti), Meksyku (Zapata) i Rosji carskiej (Machno) anarchizm przenikał ruchy chłopskie. Po drugiej wojnie światowej jego wpływ zaznaczył się w czasie rewolty społecznej lat 60. oraz w takich ruchach jak Nowa Lewica, Zieloni oraz niektórych subkulturach młodzieżowych (punk, hardcore, rastafari).
[edytuj] Anarchizm w Polsce
Polski anarchizm nigdy nie stał się znaczącą siłą polityczną czy filozofią pociągającą za sobą rzesze zwolenników. Jednakże błędem jest pomijanie jego wpływu na historię kraju w XX wieku. Mimo niewielkiej liczby zwolenników był widoczny w pierwszych latach swojej działalności za sprawą propagandy czynem i agitacji wśród najniższych klas społecznych.
Pierwsza grupa wyraźnie odwołująca się do idei anarchistycznych powstała na przełomie 1902 i 1903 roku w Białymstoku, za sprawą przybyłego z Londynu działacza o pseudonimie "Zajdel". Na organizowane przez nich zebrania przychodziło czasami ponad siedemset osób, co zaowocowało rozwojem idei w tym mieście i powstaniem kolejnych grup. Przygotowano nawet projekt powstania anarchistycznego w Białymstoku, które jednak z powodu aresztowań nigdy nie doszło do skutku. Lata 1905-1913 są dla ruchu anarchistycznego przełomowe, gdyż to w tym okresie tworzą się nowe grupy w praktycznie każdym większym mieście. Do najbardziej znanych należą: Grupa Anarchistów - Komunistów "Internacjonał", Zmowa Robotnicza, Grupa Anarcho-Spiskowa, Czarny Sztandar, Grupa Rewolucjonistów-Terrorystów, Grupa Syndykalistów-Maksymalistów, Grupa Anarchistyczna Chleb i Wolność, Stowarzyszenie Anarchistów-Komunistów "Śmierć", Proletariat (nie mylić z grupą komunistyczną o tej samej nazwie), Swoboda. Jednakże najsłynniejszą była łódzka grupa, Rewolucyjni Mściciele, która na przełomie lat 1910-1913 liczyła przeszło sześćset osób i dokonywała aktów zemsty na carskiej ochranie, jej współpracownikach oraz łódzkiej burżuazji. Jej śmiałe działania odbiły się echem w całej Europie, a nawet USA.
W okresie I wojny światowej i bezpośrednio po niej ruch anarchistyczny przeszedł na pozycje propagandy słowem i potępienia terroru indywidualnego. Najbardziej znanymi grupami były w tym okresie: Czarny Kruk, Anarchia i powstała w 1926 roku Anarchistyczna Federacja Polski – działająca do wybuchu wojny, a zrzeszająca kilkadziesiąt grup z dużych ośrodków robotniczych. Organem prasowym AFP był "Głos Anarchisty", w którym pisali zarówno prości robotnicy jak i inteligencja. Dużym sukcesem propagandowym dla polskich anarchistów było ideowe przejęcie w 1936 roku, liczącego się w skali kraju, Związku Związków Zawodowych i nadanie mu anarchosyndykalistycznego charakteru. W swoim "anarchistycznym" okresie liczył on około dwudziestu tysięcy członków. Wybuch wojny uniemożliwił przystąpienie ZZZ do Międzynarodówki Anarchosyndykalistycznej IWA.
W czasie II wojny światowej tradycje anarchistyczne podtrzymywał powstały jesienią 1939 roku Związek Syndykalistów Polskich – do 1941 roku działający pod nazwą: Wolność i Lud. Posiadał on własne Oddziały Bojowe, które, między innymi, wzięły udział w powstaniu warszawskim wywieszając na swojej kwaterze czarno-czerwone sztandary.
Lata 1945-47 to próby odbudowy ruchu (łódzkie anarchistyczne wydawnictwo Słowo), stłumione przez nową władzę. Działacze anarchistyczni zostali albo aresztowani, albo ze względu na represje zmuszeni do zaprzestania aktywności. Dopiero początek lat osiemdziesiątych przyniósł możliwość odrodzenia się idei anarchistycznych.
W okresie istnienia pierwszej Solidarności obecny był w niej silny ruch samorządności robotniczej, bliski ideom syndykalistycznym. Grupował on kilka tysięcy zakładów i skupiony był wokół tzw. Grupy Lubelskiej, utworzonej, przede wszystkim, przez działaczy Solidarności z regionów łódzkiego i lubelskiego. Od tego okresu powstają również grupy bezpośrednio odwołujące się do idei anarchistycznych. Utworzony zostaje Ruch Społeczeństwa Alternatywnego, który z niektórymi działaczami Ruchu Wolność i Pokój utworzył pod koniec lat osiemdziesiątych Międzymiastówkę Anarchistyczną, a później Federację Anarchistyczną. Od końca lat osiemdziesiątych tworzą się również inne grupy, nie związane z FA, jak chociażby: Ludowy Front Wyzwolenia, Grupa anarchistyczna solidarność, Czarna Galicja, Komuna Anarchistyczna Otwock, SKA/Kolektyw Autonomistów-Toruń.
Do idei anarchosyndykalistycznych odwołują się, oprócz części FA, nieistniejąca już Akcja Rewolucyjnych Syndykalistów, Inicjatywa Pracownicza.
[edytuj] Anarchizm metodologiczny
Stanowisko to Paul Feyerabend sam nazywa anarchizmem metodologicznym lub (w węższym sensie) kontrindukcjonizmem – jego podstawowym postulatem jest zasada anything goes (nic świętego, wszystko ujdzie).
- Wszystkie przedfeyerabendowskie filozofie nauki zakładały, że wiedzę naukową można w sposób racjonalny rekonstruować. Toczono spory o to jaki model nauki indukcyjny, dedukcyjny, konwencjonalny właściwie, czyli racjonalnie, oddaje jej rozwój. Feyerabend krytykuje to założenie: nie istnieje nic takiego jak ponadhistoryczna racjonalność postępowania badawczego, a w związku z tym
- nie ma takiej zasady, bez względu na to jak wydawałaby się racjonalna i mocno zakorzeniona w epistemologii, której nie naruszanoby w jakimś momencie... dla każdej reguły, jakkolwiek 'fundamentalnej' czy 'racjonalnej', istnieją okoliczności, w których właściwe jest nie tylko odstąpić od niej, ale wręcz zastosować regułę przeciwstawną.
- "Anarchizm metodologiczny" jest pojęciem zakresowo szerszym od pojęcia "kontrindukcjonizm", ten ostatni jest zaleceniem postępowania wbrew powszechnie przyjętym regułom, celem których, najogólniej rzecz biorąc, są procedury majace na celu potwierdzanie (zarówno jako konfirmację jak i koroborację). Feyerabend namawia do czegoś odwrotnego, do wymyślania alternatyw, czyli do proliferacji (jest to termin "wypożyczony" od Lakatosa). "Anarchizm metodologiczny" jest programem (a właściwie antyprogramem), zgodnie z którym należy z wielką ostrożnością podchodzić do każdej dyrektywy metodologicznej, (w tym do samego anarchizmu) bowiem zaistnieć może sytuacja, w której lepiej jest z anarchizmu zrezygnować (aby nie hamować rozwoju wiedzy) niż go utrzymywać. Jest to zalecenie zgodne z autentyczną praktyką badawczą, uczeni częściej rezygnują z metody, niż własnych wyników badań w chwili gdy te ostatnie okazują się rażąco niezgodne z obowiązującą metodologią.
- nie ma takiej zasady, bez względu na to jak wydawałaby się racjonalna i mocno zakorzeniona w epistemologii, której nie naruszanoby w jakimś momencie... dla każdej reguły, jakkolwiek 'fundamentalnej' czy 'racjonalnej', istnieją okoliczności, w których właściwe jest nie tylko odstąpić od niej, ale wręcz zastosować regułę przeciwstawną.
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Anarchistyczne F.A.Q. Anarchizm – najczęściej zadawane pytania
- Centrum Informacji Anarchistycznej
- Federacja Anarchistyczna
- Anarchistyczny Czarny Krzyż – organizacja wsparcia dla więźniów politycznych w Polsce i na całym świecie
- Federacja Anarchistyczna - Poznań
- Grupa anarchistyczna solidarność
- Internetowa Biblioteka Wolnościowa
- Polskie forum anarchistyczne, związane z portalami i organizacjami: Federacja Anarchistyczna, Czarny Sztandar, Inicjatywa Pracownicza, i A.C.K.
- Polska Anarchopedia - Encyklopedia Anarchizmu
- Ruch anarchistyczny w świetle teorii ruchów społecznych Piotr Prokopowicz
- Światowe Źródła Anarchopedii
[edytuj] Zobacz też
- czerwona panika
- komunaryzm
- wolność
- libertarianizm
- ruch wolnościowy
- Nowa Lewica
- terror indywidualny
