Bijzonder onderwijs (Nederland)
Het bijzonder onderwijs is een onderwijsorganisatievorm in Nederland die door anderen dan de overheid bestuurd wordt. Vaak is dit een stichting of een vereniging.
Particulieren, maar ook kerkelijke instanties, beginnen veelal een stichting of vereniging voor bijzonder onderwijs om een bepaalde godsdienstige, maatschappelijke of onderwijskundige visie te kunnen vormgeven. Het bijzonder onderwijs kan dus onderverdeeld worden in confessioneel bijzonder onderwijs en algemeen bijzonder onderwijs. Van ouders wordt verwacht dat zij de visie en uitgangspunten van de school onderschrijven. Dit systeem is voor Nederland een uniek stelsel. Circa 60% van de scholen valt onder de noemer bijzonder onderwijs.
Het bijzonder onderwijs bestaat naast het openbaar onderwijs, onderwijs zonder godsdienstige of levensbeschouwelijke achtergrond.
Bijzonder onderwijs wordt soms verward met speciaal onderwijs, onderwijs met speciale aandacht en voorzieningen voor leerlingen met leermoeilijkheden, zoals ziekte, handicaps.
In Vlaanderen heet deze vorm van onderwijs onderwijsnet.
Inhoud |
[bewerk] Confessioneel bijzonder onderwijs
Dit onderwijs wordt gegeven op religieuze of levensbeschouwelijke basis, zoals:
- Rooms-Katholiek onderwijs
- Protestants onderwijs
- Gereformeerd onderwijs
- Joods onderwijs
- Islamitisch onderwijs
[bewerk] Algemeen bijzonder onderwijs
Naast onderwijs op religieuze basis, bestaat er onderwijs dat georganiseerd is basis van onderwijskundige ideeën:
- Daltononderwijs
- Democratisch onderwijs
- Ervaringsgericht Onderwijs
- Freinetonderwijs
- Iederwijs
- Jenaplan
- Montessorionderwijs
- Sudbury-onderwijs
- Vrijeschool
Bijzondere scholen kunnen ook een religieuze én een onderwijskundige grondslag hebben. Daarnaast kunnen openbare scholen ook een onderwijskundige grondslag hebben. Ook is het mogelijk dat confessioneel-bijzondere scholen en openbare scholen bepaalde aspecten van onderwijskundige ideeën toepassen in hun onderwijs zonder daarmee zichzelf te bestempelen als een school voor algemeen bijzonder onderwijs.
[bewerk] Schoolstrijd
Voor 1917 werden de bijzondere scholen niet door de overheid gefinancierd. Daar kwam in dat jaar verandering in als gevolg van de schoolstrijd. In artikel 23 van de grondwet werd toen vastgelegd dat bijzondere scholen recht hebben op dezelfde financiële steun van de overheid als openbare scholen.
Sinds 1917 heeft het bijzonder onderwijs gelijke financiële rechten als het openbaar onderwijs. In 2003 ontstond er discussie over deze vorm van onderwijs. Tegenstanders stelden dat het bijzonder onderwijs de integratie van minderheden zou belemmeren. Voorstanders betoogden dat vrijheid van onderwijs een belangrijk grondrecht is.
[bewerk] Artikel 23 van de grondwet
De vrijheid van onderwijs en de financiële gelijkstelling tussen openbaar onderwijs en bijzonder onderwijs is gebaseerd op artikel 23 van de grondwet. Dit artikel luidt als volgt:
1. Het onderwijs is een voorwerp van de aanhoudende zorg der regering.
2. Het geven van onderwijs is vrij, behoudens het toezicht van de overheid en, voor wat bij de wet aangewezen vormen van onderwijs betreft, het onderzoek naar de bekwaamheid en de zedelijkheid van hen die onderwijs geven, een en ander bij de wet te regelen.
3. Het openbaar onderwijs wordt, met eerbiediging van ieders godsdienst of levensovertuiging, bij de wet geregeld.
4. In elke gemeente wordt van overheidswege voldoende openbaar algemeen vormend lager onderwijs gegeven in een genoegzaam aantal scholen. Volgens bij de wet te stellen regels kan afwijking van deze bepaling worden toegelaten, mits tot het ontvangen van zodanig onderwijs gelegenheid wordt gegeven.
5. De eisen van deugdelijkheid, aan het geheel of ten dele uit de openbare kas te bekostigen onderwijs te stellen, worden bij de wet geregeld, met inachtneming, voor zover het bijzonder onderwijs betreft, van de vrijheid van richting.
6. Deze eisen worden voor het algemeen vormend lager onderwijs zodanig geregeld, dat de deugdelijkheid van het geheel uit de openbare kas bekostigd bijzonder onderwijs en van het openbaar onderwijs even afdoende wordt gewaarborgd. Bij die regeling wordt met name de vrijheid van het bijzonder onderwijs betreffende de keuze der leermiddelen en de aanstelling der onderwijzers geëerbiedigd.
7. Het bijzonder algemeen vormend lager onderwijs, dat aan de bij de wet te stellen voorwaarden voldoet, wordt naar dezelfde maatstaf als het openbaar onderwijs uit de openbare kas bekostigd. De wet stelt de voorwaarden vast, waarop voor het bijzonder algemeen vormend middelbaar en voorbereidend hoger onderwijs bijdragen uit de openbaar kas worden verleend.
8. De regering doet jaarlijks van de staat van het onderwijs verslag aan de Staten-Generaal.
De vrijheid van onderwijs, dat een internationaal erkend grondrecht is, staat in artikel 23 lid 2. De financiële gelijkstelling van openbare en bijzondere scholen, wat een typisch Nederlands verschijnsel is, staat in de artikel 23 lid 6 en lid 7. De inhoud van artikel 23 staat op het punt van de financiële gelijkstelling sterk ter discussie.
