Jod

izotop	wyst.	o.p.r.	s.r.	e.r. MeV	r.p.
¹²³I	{syn.}	13,1 godz.	w.e.	1,23	¹²³Te
¹²⁵I	{syn.}	59,9 dni	w.e.	0,178	¹²⁵Te
¹²⁷I	100%	stabilny izotop z 74 neutronami
¹²⁹I	{syn.}	1,57×10⁷ lat	β^-	0,194	¹²⁹Xe
¹³¹I	{syn.}	8,02070 dni	β^-	0,971	¹³¹Xe

Tam, gdzie nie jest zaznaczone inaczej,
użyte są jednostki SI i warunki normalne.

*Wyjaśnienie skrótów:
l.a.=liczba atomowa
wyst.=występowanie w przyrodzie,
o.p.r.=okres połowicznego rozpadu,
s.r.=sposób rozpadu,
e.r.=energia rozpadu,
p.r.=produkt rozpadu,
w.e.=wychwyt elektronu

Chemia > Pierwiastek chemiczny > H – He – Li – Be – B – C – N – O – F – Ne – Na – Mg – Al – Si – P – S – Cl – Ar – K – Ca – Sc – Ti – V – Cr – Mn – Fe – Co – Ni – Cu – Zn – Ga – Ge – As – Se – Br – Kr – Rb – Sr – Y – Zr – Nb – Mo – Tc – Ru – Rh – Pd – Ag – Cd – In – Sn – Sb – Te – I – Xe – Cs – Ba – La – Ce – Pr – Nd – Pm – Sm – Eu – Gd – Tb – Dy – Ho – Er – Tm – Yb – Lu – Hf – Ta – W – Re – Os – Ir – Pt – Au – Hg – Tl – Pb – Bi – Po – At – Rn – Fr – Ra – Ac – Th – Pa – U – Np – Pu – Am – Cm – Bk – Cf – Es – Fm – Md – No – Lr – Rf – Db – Sg – Bh – Hs – Mt – Ds – Rg – Uub – Uut – Uuq – Uup – Uuh – Uus – Uuo - Uue - Ubn - Ubb

Jod krystaliczny

Jod (I, łac. iodum), pierwiastek chemiczny, z grupy fluorowców w układzie okresowym. Jego nazwa pochodzi od gr. ἰοειδής ioeides - fioletowy.

W naturze występuje tylko jeden trwały jego izotop. Izotopy promieniotwórcze: ¹²³I,¹²⁵I,¹²⁷I¹²⁹I,¹³¹I.

[edytuj] Odkrycie

Odkryty w 1811 roku przez Bernarda Courtois, co zostało później potwierdzone przez chemików: Charlesa Desormes i Nicholasa Clementa. Właściwości jodu przebadał dokładniej w 1813 roku inny znany francuski chemik Joseph Louis Gay-Lussac, który nadał temu pierwiastkowi nazwę. Do pierwszego wyodrębnienia tego pierwiastka rościł sobie też prawa Humphry Davy, który pracował nad nim niezależnie, ale opublikował swoje wyniki kilkanaście dni po Dersormesie i Clémentcie.

[edytuj] Właściwości

Jod w temperaturze pokojowej występuje w postaci stałej, jako połyskliwa, niebiesko-czarna substancja krystaliczna sublimująca po podgrzaniu i dająca fioletowe opary o charakterystycznej drażniącej woni. Pary jodu można łatwo zestalić na chłodniejszej powierzchni w procesie resublimacji.

Słabo rozpuszcza się w wodzie, ale jest dobrze rozpuszczalny w wodnym roztworze jodku potasu (płyn Lugola), gdzie tworzy jony I_n^- (przede wszystkim I₃^-), a także w alkoholach, chloroformie i innych rozpuszczalnikach organicznych.

[edytuj] Występowanie

Jod należy do pierwiastków mało rozpowszechnionych w przyrodzie. Większe jego ilości występują w wodzie morskiej, solankach, a także towarzyszy pokładom saletry potasowej np. w Chile. Występuje również w wielu codziennych produktach spożywczych o ile pochodzą z terenów, gdzie jod występuje w glebie i w wodzie, ale w ilościach pokrywających co najwyżej 1/3 dziennego zapotrzebowania człowieka:

1kg warzyw zawiera 20-30 μg jodu,
mleka - 35 μg,
ryb - 100-200 μg.

[edytuj] Związki

Jod jest podobnie do innych chlorowców bardzo reaktywny. Tworzy liczne związki chemiczne, w których występuje jako jedno-, trój-, pięcio- lub siedmiowartościowy. Własności związków jodu są podobne do analogicznych związków bromu lub chloru. Najlepiej reaguje z metalami tworząc jodki, a inne związki jodu to jodany (pochodne kwasu jodowego) i nadjodany.

Najważniejsze związki jodu to: jodek potasu, jodoform, jodowodór.

[edytuj] Zastosowanie

Jod ma zastosowanie w produkcji barwników oraz w fotografice. W medycynie w leczeniu i profilaktyce chorób tarczycy oraz jako środek dezynfekcyjny w formie jodyny. Izotop promieniotwórczy jodu - ¹²³I ma zastosowanie w rozpoznawaniu i leczeniu chorób tarczycy. Służy do wykrywania skrobi w analizie chemicznej, w formie jodyny bądź płynu Lugola

[edytuj] Znaczenie biologiczne

Jod jest dla człowieka niezbędnym mikroelementem. Jest on dostarczany z pożywieniem i wodą. Gleby i woda okolic nadmorskich są najbogatsze w jod, im dalej od morza gleby są coraz uboższe w ten pierwiastek. Najmniej jodu jest w glebie i wodzie okolic górskich i podgórskich.

Ciało zdrowego człowieka zawiera 30-50 mg jodu. Najwięcej jodu występuje w tarczycy, która ma zdolność aktywnego gromadzenia tego pierwiastka. Bez jodu niemożliwa jest produkcja w pęcherzykach tarczycy hormonów tarczycy, tyroksyny (T4) i trójjodotyroniny (T3), niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania wszystkich komórek organizmu.

Niedobór jodu w pożywieniu i w wodzie po pewnym czasie może prowadzić do powstania wola tarczycy. Występuje to przede wszystkim w okolicach górskich, tam gdzie nie jest stosowane jodowanie soli kuchennej lub nie dodaje się związków jodu do mąki. Dawniej takie tereny były miejscami endemicznego występowania wola u osób dorosłych i wrodzonego kretynizmu u dzieci.

Niedostatek jodu u dzieci zmniejsza zdolność uczenia się, spowalnia wzrost i rozwój fizyczny w okresie pokwitania. U dorosłych może upośledzać funkcje rozrodcze, utrudniać utrzymanie ciąży, prowadzić do niewydolności tarczycy i w konsekwencji do zahamowania funkcji wielu narządów i procesów życiowych organizmu.

Dobowe zapotrzebowanie na jod jest bardzo małe zaledwie 200 mikrogramów (200 milionowych części grama), w ciągu całego życia potrzeba zatem zaledwie kilka gramów jodu. Warto wiedzieć, że niektore warzywa głównie z rodziny krzyżowatych (np. kapusta) zawierają rodanki, które działając antagonistycznie do jodków, mogą pogorszyć przebieg niektórych schorzeń tarczycy.

Zawartość jodu w 100 gramach produktu:
kawior	130
flądra	190
dorsz	120
sardynki	99
tuńczyk	53
wino białe	70
wino czerwone	50
soki owocowe i warzywne	30-40
mleko	6
ser biały	40
jajko	10
marchew karotka	61

Zapotrzebowanie na jod w różnych okresach życia:
niemowlęta do 1 roku życia	50 μg
dzieci 1-3 lat	70 μg
dzieci do 6 lat	90 μg
do 6-10 lat	120 μg
młodzież	150 μg
dorośli	średnio 200 μg
kobiety ciężarne	230 μg
kobiety karmiące	260 μg

Od około 12 tygodnia płód zaczyna wytwarzać własne hormony tarczycowe. Potrzebny jod pobiera od matki, także w okresie karmienia piersią jedynym źródłem jodu dla dziecka jest matka. Dlatego szczególnie w tych okresach uzupełnianie jodu w pożywieniu matki jest ważne.

Na świecie około 1,5 miliarda ludzi żyje w rejonach dotkniętych niedoborem jodu, a wole endemiczne pojawia się u około 600 milionów ludzi. Taki sam problem występuje w Europie, a także na całym terenie Polski (oprócz wąskiego pasa wybrzeża Bałtyku), szczególnie w województwach południowych.

Zobacz także: