Hoogleraar
Hoogleraar is het hoogste wetenschappelijke ambt aan een universiteit.
Hoogleraren zijn over het algemeen docenten aan een universiteit die officieel bevoegd zijn examen af te nemen, die inhoudelijk en organisatorisch betrokken zijn bij het onderzoek en onderwijs van de eigen afdeling, en die tevens les geven. Een gewoon hoogleraar (zie hieronder) leidt zowel het onderwijs als het onderzoek op het eigen (deel)vakgebied binnen een afdeling.
Tevens heeft een hoogleraar het promotierecht of ius promovendi: hij of zij kan optreden als promotor van een promovendus, en namens het College voor promoties deze tot doctor bevorderen nadat de promovendus een proefschrift onder toezicht van de hoogleraar heeft geschreven en heeft verdedigd tijdens een promotieplechtigheid.
De aanspreektitel van een hoogleraar is professor, een term die uit het Latijn ('profiteri' dan wel 'professus') stamt. De oorspronkelijke betekenis van het woord is diegene die de professie van het openbare lesgeven uitoefent. Formele aanspreekvorm (bij adressering van brieven en bij academische formele gelegenheden zoals promoties) is Hooggeleerde Heer (Vrouwe). De titel professor geniet in België en Nederland overigens geen enkele wettelijke bescherming; iedereen kan zich zonder juridische consequenties professor (laten) noemen. Professor is derhalve dan ook geen academische graad maar een aanduiding van een universitair ambt (de hoogste graad die aan een universiteit wordt toegekend is echter de titel doctor).
Inhoud |
[bewerk] Nederland
Nederlandse universiteiten kennen hoogleraren 1 en 2 (het gaat hierbij om een aanduiding van de salarisschaal van de betreffende hoogleraar, wat vaak samengaat met een hiermee corresponderend verschil in ervaring en verantwoordelijkheden). Daaronder zijn er aan universiteiten nog de functies van universitair docent en universitair hoofddocent. Aangezien zij geen hoogleraarschap bekleden worden zij niet aangesproken met 'professor'. Vroeger kenden universiteiten ook nog lectoren (in 'rang' direct onder hoogleraar), maar deze functie is nu de benaming voor het hogeschoolequivalent van de hoogleraar.
[bewerk] Soorten hoogleraren
Er kan onderscheid gemaakt worden tussen de volgende soorten hoogleraren:
- Gewoon hoogleraar: iemand die het hoogleraarschap als hoofdberoep heeft en waarbij zijn leerstoel betaald wordt door de universiteit. Gewoonlijk gaat het om een voltijds- of substantiële deeltijdaanstelling met een relatief grote hoeveelheid bestuurswerkzaamheden. Dit soort hoogleraren zijn vaak leidinggevende van een afdeling aan een universiteit.
- Buitengewoon hoogleraar: iemand die het hoogleraarschap als nevenfunctie heeft en vaak voornamelijk elders werkzaam is. Gewoonlijk gaat het om een hoogleraarsfunctie die voor één dag in de week wordt vervuld.
- Bijzonder hoogleraar: hoogleraar die door een stichting, instelling, enz. is benoemd aan een universiteit en waarbij zijn leerstoel tevens gefinancieerd wordt door deze organisatie. Ook hier gaat het om een functie die gewoonlijk voor één dag in de week wordt vervuld. Dit type leerstoelen wordt vaak ingesteld om de band met een bepaald maatschappelijk veld te versterken, dan wel om de universiteit een bepaald profiel te geven, en kan soms gezien worden als een vorm van reclame.
- Universiteitshoogleraar: tophoogleraar met bijzondere positie aan sommige Nederlandse universiteiten. Vaak gaat het om excellente onderzoekers die voor een bepaalde tijd worden vrijgesteld van het verrichten van bestuurlijke taken en (soms) onderwijs, zodat zij meer tijd kunnen besteden aan hun onderzoek.
- Akademiehoogleraar: tophoogleraar tussen de 55 en 60 jaar die bijzondere wetenschappelijke prestaties heeft geleverd; vaak is deze alreeds hoogleraar aan een universiteit. De Akademiehoogleraar wordt benoemd en betaald door de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW), en worden door de Akademie in de gelegenheid gesteld om zich voor een periode van vijf jaar geheel te wijden aan innovatief onderzoek en aan de opleiding van onderzoekers.
- Persoonlijk hoogleraar: hoogleraar die op persoonlijke titel, gewoonlijk vanwege uitzonderlijke onderzoekscapaciteiten, is benoemd aan een universiteit en wiens leerstoel gefinancierd wordt door de universiteit. Verschilt van de Gewoon hoogleraar in de zin dat deze laatste een structurele positie bezet (dat wil zeggen, bij vertrek van de Gewoon hoogleraar wordt er een ander op deze positie benoemd), terwijl een Persoonlijk hoogleraarschap persoonsgebonden is (wordt bij vertrek van de functionaris niet opgevuld).
[bewerk] Vrouwelijke hoogleraren
Op 10 februari 1917 werd de plantkundige Johanna Westerdijk (1883-1961) de eerste vrouwelijke hoogleraar in Nederland. Hoewel de Dikke van Dale het woord hooglerares wel noemt wordt een vrouwelijke hoogleraar altijd gewoon hoogleraar genoemd.
[bewerk] België
In België zijn aan de universiteit de opeenvolgende rangen van wetenschappelijke ambten: docent, hoofddocent, hoogleraar en gewoon hoogleraar. Buiten deze hiërarchie bestaan ook buitengewoon hoogleraar, deze hebben naast hun academische bezigheden ook belangrijke taken in de private of openbare sector. Al deze academici worden als 'professor' aangesproken.
[bewerk] Angelsaksische landen
In de Angelsaksische landen, zoals in de VS en Engeland, worden alle docenten aan een universiteit of een college (Amerikaanse stijl) aangesproken met "professor". Men kent in de VS namelijk een andere onderverdeling qua rangen aan de universiteit, te weten assistant professor (universitair docent in Nederland of Belgische docent), associate professor (hoofddocent) en (full) professor (hoogleraar). De ambtstitel 'professor' heeft in Amerika dan ook niet die aanzien of waarde die het wel geniet in Nederland, omdat het net als in België simpelweg betekent dat men les geeft aan een universiteit. In Nederland heeft het daarentegen wel veel meer aanzien, omdat de benaming gereserveerd is voor het hoogste universitaire ambt.
