Üniversite

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Üniversite (isim Fransızca: université) (Evrenkent) yüksek düzeyde eğitim, öğretim, bilimsel araştırma ve yayın yapan fakülte, enstitü, yüksekokul vb. alt bölümlerden meydana gelen ve öğrencilerin belirli ihtisaslar kazandıran öğretim ve araştırma kuruluşu.

Konu başlıkları 1 İlk Üniversiteler 2 Günümüz 3 Üniversitelerin idâresi 4 Türkiye'deki Üniversiteler 5 KKTC'deki Üniversiteler

[değiştir] İlk Üniversiteler

Bugünkü anlamda ilk üniversitelere Abbâsîler döneminde Bağdat’ta rastlanır. İlk üniversiteyse, Emevîler tarafından Fas’ın Fez şehrinde 859 senesinde kurulan Keyruvan Üniversitesidir. Eski Yunan ve Roma dönemlerinde bazı yüksek eğitim ve öğretim teşkilâtları olmasına rağmen bunların bugünkü anlamda üniversite niteliği yoktur. Batıda üniversiteler İslâm medeniyetinin Endülüs Emevî Devleti vâsıtasıyla Avrupa’ya girmesiyle başlar. Fas, Kurtuba ve Gırnata üniversiteleri, ilim ve fennin kilise ve piskoposların tesirindeki ruhban sınıfına mensup öğretim üyeleri olan okullara girmesine vesile olarak, sâdece hukuktan ibâret olan öğretim dalına tıp, astronomi, ilâhiyat ve benzerlerinin de eklenmesini sağladı. O zamâna kadar Avrupa kralları ve devlet adamları tedâvi olmak için Kurtuba Üniversitesinin Tıp Fakültesine gelirlerdi. Hattâ dünyânın düz olduğuna inanan Avrupalılar, Galileo, Kopernik, Newton dünyânın döndüğünü İslâm kitaplarından öğrenip söyleyince onları suçlu görüp hapsedecek kadar ilim ve fende geriydi. Bağdat’taki Nizâmiye Medresesi (1065), Osmanlılardaki ilk üniversite olan İznik Medresesi (1331) gibi misalleriyle de Selçuklular ve Osmanlılar döneminde hızla gelişen medrese müessesesi Tanzimata kadar fen derslerinde de söz sâhibiydi (Bkz. Medrese). Fen dersleri kaldırılınca ilim ve fenni Endülüs Emevîleri vâsıtasıyla İslâm medeniyetinden alan batı, doğuyu geçmeye başladı. Daha sonra (1863) Dârül-Fünun adı altında teşkilâtlanan bu yüksek eğitim-öğretim müessesesi çeşitli safhalardan sonra 1933’te İstanbul Üniversitesi olarak yeniden düzenlendi.

Batıda Bologna, Pavia, Revenna ve Paris adları altında gelişmeye başlayan ilk üniversiteler uzun süre psikoposların kontrolünde kalmaya devam etti. Hattâ Bologna Üniversitesinin rektörleri öğrenciler tarafından seçilmekteydi. Öğrenciler nation denen dört gruba ayrılır ve her grubun lideri rektörün yanında yönetime katılırlardı. Buna rağmen asıl yönetici ve söz sâhibi kimseler piskoposluktan gönderilen ve kançı denen kimselerdi. Paris Üniversitesinde ise öğrencilerle birlikte öğretim üyeleri de o yönetimde rol alırlardı. Fakat neticede yine kontrol piskoposluğundu. Sonraları üniversite rektörü piskoposluğa karşı otoritesini sağlayarak özerk hâle geldi. Bunu tâkiben papalığa bağlı olmayan İngiliz Oxford veCambridge üniversitelerinden sonra 14. yüzyıla kadar çeşitli Avrupa şehirlerinde üniversiteler kuruldu.

[değiştir] Günümüz

Günümüzdeki teşkilat ve statüye sahip üniversiteler memleketimizde, 1863’te kurulan Dârülfünunla başlar. Avrupa üniversitelerinde eğitim öğretim kilisenin kontrolü altındaki teoloji (din ilmi)’ne dayanmasına rağmen Türklerin Selçuklu, Osmanlı ve daha pekçok değişik dönemlerde kurdukları çeşitli statülerdeki üniversitelerde müsbet ilimlerin de okutulması bakımından üniversite olarak ilmî kariyerini başından günümüze kadar muhâfaza etti. Bu sebeple Türkiye’de modern üniversitelerin ilki olan İstanbul Üniversitesi, 1453 senesinde Fatih Sultan Mehmed Hanın din ilimleri yanında fen ilimlerinin de okutulması için kurduğu Fâtih Külliyesine (Medreseler topluluğu) dayanmakta olup, beş asırlık bir geçmişe sâhiptir. 1933’te kaldırılan Dârülfünun, Millî Eğitim Bakanlığına bağlı olmak üzere muhtâriyet ve tüzel kişiliği olmayan İstanbul Üniversitesi olarak yeniden teşkilâtlandırıldı. Bu arada Ankara’da çeşitli târihlerde Hukuk (1927), Dil ve Tarih-Coğrafya (1935), Fen (1943) ve Tıp (1945) gibi fakülteler kuruldu. Aynı zamanda aslı 1773 yılına dayanan Yüksek Mühendis Mektebi, İstanbul Teknik Üniversitesi adını aldı (1944). 1945’te çıkarılan kânunla bütün üniversiteler, aynı hükümlere tâbi olmak üzere ilim ve idârede muhtar tüzel kişilikler haline geldi. 1960’ta üniversiteler kânununda yapılan değişiklikle üniversiteler, fakülte, enstitü, yüksek okul ve araştırma kuruluşlarından meydana gelen, idârî ve ilmî muhtâriyeti olan eğitim, öğretim ve araştırma merkezleri hâline geldi. Yine bu kânuna göre yeni fakülte açılıp kapatılması için üniversite senatosunun teklifi ve Millî Eğitim Bakanının tasdik etmesiyle yürürlüğe girdi. 1961 Anayasası, 1971 Anayasa değişikliği ve 1982 Anayasasında üniversite teşkilâtlarında yapılan bâzı değişiklikler esnâsında memleket sathında çeşitli yeni üniversiteler kuruldu. 1955’te kurulan Trabzon’daki Karadeniz Teknik Üniversitesi, 1956’da İngilizce öğretim yapacak şekilde Ankara’da kurulan Ortadoğu Teknik Üniversitesi, 1954’te yine Ankara’da kurulan Hacettepe Üniversitesi, 1955’te İzmir’de kurulan Ege Üniversitesi, 1971’de Robert Kolejinin hükümete geçmesiyle kurulan ve İngilizce eğitim yapan İstanbul Boğaziçi Üniversitesi, 1957’de Erzurum’da kurulan Atatürk Üniversitesi bunların en önemlileridir. Orta öğretimin memleket sathında gittikçe yaygınlaşmasıyla ortaya çıkan talebe fazlalığını değerlendirmek için Millî Eğitim Bakanlığının açtığı çeşitli yüksek okulları Diyarbakır, Elazığ, Sivas, Malatya, Samsun, Eskişehir, Bursa, Edirne gibi illerde kurulan yeni üniversiteler tâkip etti. Akademi adı altında faaliyet göstermelerine müsâde edilen bâzı özel yüksek okullar, Anayasaya göre yüksek okul kurma yetkisi devlete âit olduğundan devletleştirildi. 1982 Anayasasıyla bütün yüksek öğrenim kurumları üniversite çatısı altına alındı. Bu kurumların kontrolü yine 1982’de kurulan Yüksek Öğretim Kuruluna (YÖK) verildi. 1982’de kabul edilen kânun hükmündeki bir kararnâmeyle memleket sathındaki üniversiteler belirlenerek yeni bir düzene sokuldu.

[değiştir] Üniversitelerin idâresi

Üniversitelerin idâresi rektör, senato ve yönetim kurulu tarafından sağlanır. Senato rektörün başkanlığında fakülte dekanları ve her fakülteden bir temsilci profesörden meydana gelir. Senatonun görevi üniversiteyle ilgili kanun, tüzük tasarılarını ve yönetmelikleri hazırlar. Bütçe, seçim, yeni kürsü, enstitü açılması veya kaldırılmasıyla ilgili kararları, teklifleri inceler ve yürürlüğe koyar. Üniversite yönetim kurulu yine rektör başkanlığında, dekanlar ve seçimli üç profesörden meydana gelir. Rektörler, beş yılda bir üniversite öğretim üyelerinin seçtiği 6 adaydan, YÖK’ün seçtiği üç adaydan biri. YÖK, Cumhurbaşkanı tarafından atanır. Genel Sekreterse üniversitenin idârî işlerine bakar. Yazı işleri, personel, kütüphâne, hizmetçiler buna bağlıdır.

[değiştir] Türkiye'deki Üniversiteler

Yeni Kurulan Devlet Üniversiteleri

1. Adıyaman Üniversitesi (Adıyaman),
   
2. Aksaray Üniversitesi (Aksaray),
   
3. Amasya Üniversitesi (Amasya),
   
4. Bozok Üniversitesi (Yozgat),
   
5. Burdur Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi (Burdur),
   
6. Çorum Üniversitesi (Çorum),
   
7. Düzce Üniversitesi (Düzce),
   
8. Erzincan Üniversitesi (Erzincan),
   
9. Giresun Üniversitesi (Giresun),
   
10. Kastamonu Üniversitesi (Kastamonu),
    
11. Kırşehir Ahi Evran Üniversitesi (Kırşehir),
    
12. Namık Kemal Üniversitesi (Tekirdağ),
    
13. Ordu Araştırma Üniversitesi (Ordu),
    
14. Rize Üniversitesi (Rize),
    
15. Uşak Üniversitesi (Uşak),
    
16. İstanbul Aydın Üniversitesi (İstanbul),
    

Mevcut Olan Devlet Üniversiteleri

1. Abant İzzet Baysal Üniversitesi (Bolu),
   
2. Adnan Menderes Üniversitesi (Aydın),
   
3. Afyon Kocatepe Üniversitesi (Afyon),
   
4. Akdeniz Üniversitesi (Antalya),
   
5. Anadolu Üniversitesi (Eskişehir),
   
6. Ankara Üniversitesi (Ankara),
   
7. Atatürk Üniversitesi (Erzurum),
   
8. Balıkesir Üniversitesi (Balıkesir),
   
9. Boğaziçi Üniversitesi (İstanbul),
   
10. Celal Bayar Üniversitesi (Manisa),
    
11. Cumhuriyet Üniversitesi (Sivas),
    
12. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi (Çanakkale),
    
13. Çukurova Üniversitesi (Adana),
    
14. Dicle Üniversitesi (Diyarbakır),
    
15. Dokuz Eylül Üniversitesi (İzmir),
    
16. Dumlupınar Üniversitesi (Kütahya),
    
17. Ege Üniversitesi (İzmir),
    
18. Erciyes Üniversitesi (Kayseri),
    
19. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi (Eskişehir),
    
20. Fırat Üniversitesi (Elazığ),
    
21. Galatasaray Üniversitesi (İstanbul),
    
22. Gazi Üniversitesi (Ankara),
    
23. Gaziantep Üniversitesi (Gaziantep),
    
24. Gaziosmanpaşa Üniversitesi (Tokat),
    
25. Gebze Yüksek Teknoloji Enstitüsü (Sakarya),
    
26. Gülhane Askeri Tıp Akademisi (Ankara),
    
27. Hacettepe Üniversitesi (Ankara),
    
28. Harran Üniversitesi (Şanlıurfa),
    
29. İnönü Üniversitesi (Malatya),
    
30. İstanbul Üniversitesi (İstanbul),
    
31. İstanbul Teknik Üniversitesi (İstanbul),
    
32. İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İzmir),
    
33. Kafkas Üniversitesi (Kars),
    
34. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi (Kahramanmaraş),
    
35. Karadeniz Teknik Üniversitesi (Trabzon),
    
36. Kırıkkale Üniversitesi (Kırıkkale),
    
37. Kocaeli Üniversitesi (Kocaeli),
    
38. Marmara Üniversitesi (İstanbul),
    
39. Mersin Üniversitesi (Mersin),
    
40. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi (İstanbul),
    
41. Muğla Üniversitesi (Muğla),
    
42. Mustafa Kemal Üniversitesi (Hatay),
    
43. Niğde Üniversitesi (Niğde),
    
44. Ondokuz Mayıs Üniversitesi (Samsun),
    
45. Orta Doğu Teknik Üniversitesi (Ankara),
    
46. Pamukkale Üniversitesi (Denizli),
    
47. Polis Akademisi (Ankara),
    
48. Sakarya Üniversitesi (Sakarya),
    
49. Selçuk Üniversitesi (Konya),
    
50. Süleyman Demirel Üniversitesi (Isparta),
    
51. Trakya Üniversitesi (Edirne),
    
52. Uludağ Üniversitesi (Bursa),
    
53. Yıldız Teknik Üniversitesi (İstanbul),
    
54. Yüzüncü Yıl Üniversitesi (Van),
    
55. Zonguldak Karaelmas Üniversitesi (Zonguldak),
    

Vakıf Üniversiteleri

1. Anadolu Bil Meslek Yüksek Okulu (İstanbul),
   
2. Atılım Üniversitesi (Ankara),
   
3. Bahçeşehir Üniversitesi (İstanbul),
   
4. Başkent Üniversitesi (Ankara),
   
5. Beykent Üniversitesi (İstanbul),
   
6. Bilkent Üniversitesi (Ankara),
   
7. Çağ Üniversitesi (Mersin),
   
8. Çankaya Üniversitesi (Ankara),
   
9. Doğuş Üniversitesi (İstanbul),
   
10. Haliç Üniversitesi (İstanbul),
    
11. Fatih Üniversitesi (İstanbul),
    
12. Işık Üniversitesi (İstanbul),
    
13. İstanbul Bilgi Üniversitesi (İstanbul),
    
14. İstanbul Kültür Üniversitesi (İstanbul),
    
15. İstanbul Ticaret Üniversitesi (İstanbul),
    
16. İstanbul Bilim Üniversitesi (İstanbul),
    
17. İzmir Ekonomi Üniversitesi (İzmir),
    
18. İzmir Yüksek Teknoloji Enstitüsü (İzmir),
    
19. Kadir Has Üniversitesi (İstanbul),
    
20. Koç Üniversitesi (İstanbul),
    
21. Maltepe Üniversitesi (İstanbul),
    
22. Okan Üniversitesi (İstanbul),
    
23. Sabancı Üniversitesi (İstanbul),
    
24. TOBB Ekonomi ve Teknoloji Üniversitesi (Ankara),
    
25. Ufuk Üniversitesi (Ankara),
    
26. Yaşar Üniversitesi (İzmir),
    
27. Yeditepe Üniversitesi (İstanbul),
    

Açıkta kalan öğrencilere yüksek öğrenim fırsatı sağlamak için kurulan Açık Öğretim Fakültesi, Eskişehir’deki Anadolu Üniversitesinin bir fakültesi olmasına rağmen çalışma sistemindeki farklılık ona ayrı bir statü vermektedir. Dersler radyo, televizyon, mektup ve broşürlerle yapılmaktadır.

[değiştir] KKTC'deki Üniversiteler

1. Uluslararası Kıbrıs Üniversitesi (Lefkoşa),
   
2. Doğu Akdeniz Üniversitesi (Gazi Magosa),
   
3. Girne Amerikan Üniversitesi (Girne),
   
4. Yakındoğu Üniversitesi (Lefkoşa),
   
5. Lefke Avrupa Üniversitesi (Lefke),
   
6. ODTÜ Kuzey Kıbrıs Kampüsü (Güzelyurt),