Rasisme
Frå Wikipedia – det frie oppslagsverket
Rasisme er ei nemning som vanlegvis blir bruka om eit syn som hevdar at somme «rasar» av menneske er mindreverdige andre. Konsekvensen av eit slikt syn blir diskriminering, åtskiljing, fordriving og i verste fall folkemord.
Blant historiske døme på samfunn med institusjonalisert rasisme kan nemnast:
- Sørstatane i USA, der dei først hadde slaveri (til 1865) og sidan segregasjon (åtskiljing) og systematisk diskriminering av afro-amerikanarane i hundre år til.
- Nazi-Tyskland, der jødar og sigøynarar vart utsette for systematisk diskriminering, åtskiljing, fordriving og til slutt folkemord (Holocaust).
- Apartheid-regimet i Sør-Afrika, som vara heilt til 1994. Apartheid tyder åtskiljing, men folkegruppene var ikkje berre åtskilde, men òg sterkt ulikebehandla, med dei svarte på botnen.
Den reine rasismen hevdar at liksom kollektive ytre eigenskapar som hudfarge er ulike og arvelege, gjeld det same for indre eigenskapar som intelligens, ærlegdom og anna. Dei svarte vart såleis sedde på som mindre intelligente og meir styrlause enn kvite, og jødane som sluare og vondare enn "ariske" folkegrupper.
Når slike indre eigenskapar blir sedde på som kollektive for heile folkegrupper og arvelege gjennom genane, er det tale om rein rasisme, og ofte det ein kan kalle eit biologisk samfunnssyn. Desse irrasjonelle holdningane kan òg bli freista "prova" kvasi-vitskapleg.
Det blir diskutert om eit sterkt negativt syn på andre kollektiv, som til dømes folkegrupper definert kulturelt eller religiøst, kan kallast rasisme eller ikkje. Var til dømes den kristne, religiøst grunngitte anti-semittismen (eller kanskje rettare, anti-judaismen) òg ei form for rasisme? Eller var han annleis fordi jøden da i prinsippet kunne fri seg frå tyninga ved å konvertere? Var den etniske reinsinga i det tidlegare Jugoslavia ei form for rasisme? Folk vart definerte kulturelt og religiøst, men det vart dei anten dei ville eller ei, små som store, og dei kunne ikkje unnseie seg opphavet sitt, og såleis sleppe forfølginga. Kva med det generelle hatet mot muslimar, som kan ramme alle, anten dei er verkeleg religiøse eller ikkje, anten dei er politiske islamistar eller ikkje, anten dei har gjort noko valdeleg eller ikkje?
Det er to syn her. Det eine er at omgrepet «rasisme» berre bør brukast om det klart biologisk grunngitte synet omskrive ovanfor. Andre former for diskriminering og underkuing av menneske kan til tider ha mesta like grufulle konsekvensar, men kan likevel ikkje kallast rasisme. Dei som meiner dette, legg altså vekt på grunngivinga for dei negative generaliseringane av andre menneske.
Det andre synet er at iallfall nokre tilfelle av kulturelt-religiøst grunngitt hat er så altomfattande at det i praksis fungerer som rasisme, og at dette etter nazismen fall er den einaste moglege forma for rasisme i mange land. Dersom ein definerer rasisme så snevert som til ein kvasi-vitskapleg biologisme, definerer ein bort den rasismen som faktisk finst den dag i dag, også i Noreg.
