Noordzee
 |
Werk in uitvoering. Aan dit artikel wordt vandaag en morgen nog (druk) gewerkt. |
| Noordzee | |
 |
|
| Locatie | tussen het Europese continent, het Scandinavisch schiereiland en Groot-Brittannië |
| Zee | randzee van de Atlantische Oceaan |
| Coördinaten | |
| Oppervlakte | 575.000 km² |
| Diepte (max.) | m |
| Diepte (gem.) | 94 m |
| Breedte | {{{breedtemin}}} |
| Max. breedte | {{{breedtemax}}} |
| Lengte | {{{lengte}}} |
| Overig | |
 NASA-satellietfoto van de Noordzee  Het Noordzeestrand |
|
De Noordzee is een binnenzee van de Atlantische Oceaan in Noordwest-Europa, met een gemiddelde diepte van 94m. Ten zuiden van de Doggersbank, bedraagt de diepte doorgaans minder dan 50 meter. De zee wordt aan drie zijden door land begrensd en opent zich trechtervormig naar de Noordoostelijke Atlantische Oceaan. In een straal van 150 kilometer van de kusten leven 80 Miljoen mensen. De Noordzee is een belangrijke schakel in scheepsroutes en dient als verbinding tussen Europa en de andere wereldmarkten. Daarnaast zijn er nog vele veerverbindingen tussen de landen rond de Noordzee. De zuidelijke Noordzee is, samen met het aangrenzende Kanaal, de drukst bevaren scheepsvaartregio ter wereld. In de zeebodem bevinden zich grote aardolie- en aardgasreserves, die sinds de jaren 70 grootschalig geëxploiteerd worden. Commerciële visserij heeft het visbestand van de zee in de laatste decennia verminderd. Milieuproblemen zijn ontstaan door de zeevaart en doordat de vervuilde rivieren van Europa uitmonden net onder de Oostzee.
Inhoud |
[bewerk] Ligging
De Noordzee ligt grotendeels op het Europees Continentaal plat. Alleen een smal gebied van de Noordelijke Noordzee voor Noorwegen ligt niet op deze plaat en is veel dieper (zo’n 700 meter). De Noordzee wordt in het Westen begrensd door Engeland en Schotland op het eiland Groot-Brittannië. In het Noordoosten grenst de zee aan het Scandinavische schiereiland (Noorwegen) en in het Oosten en Zuidoosten aan de op het Europese continent liggende landen Denemarken, Duitsland, Nederland, België en Frankrijk.
In het Zuidwesten gaat de Noordzee via de Straat van Dover (ook Nauw van Calais genoemd) in het Kanaal over. In het Oosten is er via het Skagerrak en het Kattegat contact met de Oostzee en naar het Noorden is er een trechtervormige opening richting de Noordelijke IJszee, die het Oosten van de Noordelijke Atlantische Oceaan vormt.
Naast de duidelijke grenzen van de kusten der verschillende omliggende landen, wordt de Noordzee begrensd door een denkbeeldige lijn van het Noorse Lindesnes naar het Deense Hanstholm. De Noordelijke grens ligt minder duidelijk vast. Traditioneel wordt een gedachte grenslijn van Noord Schotland over de Shetland eilanden naar het Noorse Ålesund verondersteld; volgens het Oslo-Parijs verdrag van 1962, loopt de grens iets Westelijker en Noordelijker (ter hoogte van het Noorse Geirangerfjord).
De belangrijkste rivieren die de Noordzee van water voorzien vanuit het vasteland zijn de Elbe, de Weser, de Ems, de Rijn, de Maas en de Schelde. Vanuit Groot-Brittannië stromen de Theems en de Humber in de Noordzee uit.
De oppervlakte van de Noordzee bedraagt ongeveer 575.000 km² bij een watermassa van 54.000 km³.
[bewerk] Naam
De naam „Noordzee“ stamt uit het Middelhoogduits. Men vermoedt dat de Noordzee zijn naam heeft gekregen van de Friezen die destijds aan de zuidelijke kust woonden. Ten zuiden van Friesland lag destijds de Zuiderzee, maar ook gezien vanuit de Duitse Hanzesteden lag de zee in het Noorden (zoals de Oostzee ten Oosten van de Hanzesteden lag). Via de verspreiding van de door de Hanzekooplieden gebruikte kaartmaterialen, verspreidde de naam zich door heel Europa. Oude, nog lang gebruikte namen van de Noordzee waren Mare Frisicum en Mare Germanicum. In Denemarken wordt (naast de naam Nordsøen) nog steeds de naam Vesterhavet (Westzee) gebruikt.
[bewerk] Geologie en Hydrologie
[bewerk] Geologie
De Noordzee is geologisch gezien een oude zee. Zowel het ontstaan als de veranderingen in grootte en vorm zijn over een tijdsverloop van ongeveer 350 miljoen jaar terug te vinden. In het Tertiair vormde het Noordzeebassin zich definitief. De huidige vorm ontstond met het einde van de laatste IJstijd, ongeveer 11.000 jaar geleden. Ook de huidige toestand is slechts een stadium in de dynamische ontwikkeling van de Noordzee: langzamerhand stijgt de zeespiegel; over de laatste 7.500 Jaar gerekend, ongeveer 33 centimeter per eeuw. De laatste eeuw is het water ongeveer 20 tot 25 centimeter gestegen.
Gedurende de IJstijden was de Noordzee meerdere malen met ijs bedekt. In de warmere perioden waren grote delen van de huidige kusten overstroomd. In het Weichselien vormde, zoals in de andere ijstijden, grote watermassa’s gletscherijs. De zeespiegel lag tijdens het hoogtepunt van het Weichselien tot 120 Meter onder de huidige stand, de kustlijn liep ongeveer 600 kilometer noordelijker. Grote delen van de Noordzee lagen toen droog. Aan het einde van het Weichselien lag de zeespiegel ongeveer 60 meter onder het huidige zeeniveau, waarbij de kustlijn noordelijk van de huidige Doggersbank liep. De gehele zuidelijke Noordzee was land, de Britse eilanden en het Europese vasteland vormde één landmassa. In de daaropvolgende millennia steeg het water; de stijging nam in de loop van de tijd af.
Gedurende 9850 a 7100 jaar werden delen van het stroomdag van de Elbe overstroomd. Iets later begonnen het Kanaal en de Waddenzee zich te vormen. In de daaropvolgende tijd waren er afwisselend fases waarin de zee verder uitdijde (Transgressie) en fases waarin de kustlijn zich weer terugtrok (Regressie). Gedurende ongeveer 5.000 jaar (tot 3000 v. Chr.) lag de zeespiegel ongeveer vier meter onder het huidige niveau, rond het "jaar 0" was dat nog maar twee meter. Na zo’n 1000 jaar verder te stijgen, zakte de zeespiegel weer tot het niveau van het begin van onze jaartelling, om vervolgens weer langzamerhand te stijgen.
[bewerk] Doggers- en Klaverbank
Ongeveer midden in de Noordzee ligt de Doggersbank, een grote zandbank met een gemiddelde diepte van 15 tot 20 meter. Vanwege de vele beenderen van Mammoeten die daar zijn gevonden, vermoedt men dat deze dieren daar zijn omgekomen toen de Noordzee na de laatste ijstijd onderliep ten gevolge van het smelten van de ijskap en het stijgen van de zeespiegel, waardoor de Doggersbank een soort laatste toevluchtsoord werd. Ten zuiden van de Doggersbank ligt de Klaverbank, een grindbank die een overblijfsel is van een oude rivierbedding.
[bewerk] Hydrologie
[bewerk] Basisgegevens
Het zoutgehalte van het zeewater is afhankelijk van de plaats en het jaargetijde en ligt tussen 15-25 promille in de buurt van de riviermondingen, tot 32-35 promille in de Noordelijke Noordzee.
De temperatuur ligt gemiddeld tussen 18 °C ‘s zomers en 1 °C ‘s winters. De temperatuur varieert daarbij sterk, afhankelijk van de waterdiepte en de stroming vanuit de Atlantische Oceaan. In de diepere noordelijke Noordzee, in een gebied zuidelijk en oostelijk van de Shetland eilanden, ligt de watertemperatuur door het binnenstromende Atlantische water het hele jaar door bijna constant rond 10 °C. Aan de zeer ondiepe Waddenzeekust komen de grootste temperatuurschommelingen voor en kan in zeer koude winters ook ijsvorming optreden.
[bewerk] Watercirculatie
Het zoutwater stroomt de Noordzee binnen vanuit de Atlantische Oceaan, door Het Kanaal en langs de Schotse kusten. De direct in de Noordzee uitmondende rivieren leveren jaarlijks ongeveer 296 tot 354 km³ vers water. De grootste zoetwater leveranciers zijn de in de Oostzee uitmondende rivieren, die via het Skagerrak uiteindelijk naar de Noordzee stromen. Deze rivieren zorgen per jaar voor 470 km³ vers water.
Langs de Deense en Noorse kusten stroomt het water via de Noorse Stroom terug de Atlantische Oceaan in. Deze beweegt zich vooral in een waterdiepte van 50-100 meter. Het brakwater van de Oostzee en het uit de fjorden voortkomende zoete water, zorgen hier voor een relatief laag zoutgehalte (minder dan 34,8 promille). Een deel van het warmere binnenkomende oceaanwater buigt langs de Stroom weer noordwaarts af en zorgt voor een warme kern met in de winter een temperatuur van 2-5 °C.
In ongeveer één tot twee jaar is het water in de zee geheel vervangen door vers water. Binnen de zee vallen aan de hand van de temperatuur, het zoutgehalte, organische stoffen en vervuiling, duidelijke wateroppervlaktes te herkennen. Deze zijn in de zomer meer zichtbaar dan in de winter. Grote fronten zijn het "Friese Front", welke het water uit de Atlantische Oceaan scheidt van het water uit Het Kanaal en het "Deense Front", die het kustwater van het water van de centrale Noorzee scheidt.
De mondingen van de grote rivieren gaan slechts langzaam in het Noordzeewater op. Water uit de Rijn en de Elbe laat zich bijvoorbeeld nog tot aan de Noordwest kust van Denemarken duidelijk van zeewater onderscheiden.
De grootste wateren met directe mondingen in de Noordzee zijn:
- Rijn-Maasdelta (België/Nederland) 2650 m³ per seconde
- Elbe (Duitsland) 856 m³ per seconde
- Glomma (Noorwegen) 603 m³ per seconde
- IJsselmeer (Nederland) 555 m³ per seconde
- Weser (Duitsland) 358 m³ per seconde
- Skjern Å (Denemarken) 206 m³ per seconde
- Firth of Tay (Schotland) 203 m³ per seconde
- Moray Firth (diverse rivieren onder andere de Spey; Schotland) 168 m³ per seconde
- Humber (Engeland) 125 m³ per seconde
- Firth of Forth (Schotland) 112 m³ per seconde
[bewerk] Getijden
De getijden komen voort uit de getijgolf in de Noordelijke Atlantische oceaan; de Noordzee zelf is te klein en te vlak om een noemenswaardige invloed te hebben. Eb en vloed wisselen zich af in een ritme van 12,5 uur. De getijgolf loopt, op grond van het Corioliseffect, om Schotland heen tegen de klok in langs de Engelse kust. Ongeveer 12 uur later is de Duitse bocht bereikt. De golf loopt daarbij rondom drie amfidromieën (getijloze gebieden). Eén middelpunt ligt vlak voor het Nauw van Calais. Deze vormt zich door de getijgolven die via Het Kanaal getransporteerd worden. Het gebied beïnvloed het smalle deel van de Noordzee tussen het zuiden van Engeland en Nederland. Het andere amfidromische systeem bestaat uit twee bij elkaar gelegen punten voor de kust van zuidelijk Noorwegen. Deze vormen gezamenlijk één getijgolf.
[bewerk] Flora en Fauna en Milieubescherming
Sterke getijden, grote algen- en kelpwoudrijke watergebieden en de grote voedselvoorraad in de zee, zorgen voor een grote diversiteit van levensvormen.
[bewerk] Biotopen
De Noordzee biedt een reeks zeer uiteenlopende biotopen. Zo zijn verschillende kusttypen te onderscheiden, zoals steile kusten, rotskusten en zandkusten, welke feitelijk het aquatiele leven bepalen. Belangrijke overgangsgebieden worden in de Noordzee onder andere gevormd door de kwelders en de wadden, waarin eb en vloed van grote invloed zijn op het leven. In de Noordzee ligt het grootste en soortenrijkste waddengebied ter wereld. Ook de bereiken van de grote riviermondingen, de estuaria, die zich onderscheiden door een doormenging van instromend zoetwater en het zoute zeewater, vormen een eigen biotoop.
Verder zijn er biotopen te onderscheiden in het water van de volle zee (pelagisch leven) en op de zeebodem (benthisch levensvormen). De benthische biotopen zijn verder te onderscheiden op grond van de diepte van de bodem of op grond van de bodemsamenstelling.
[bewerk] Milieubescherming
Milieuproblemen zijn ontstaan door diverse oorzaken. Er worden direct schadelijke stoffen in de Noordzee geloosd en rivieren voeren schadelijke stoffen met zich mee. Vooral langs de kusten lijdt het Noordzeemilieu onder de belasting ten gevolgen van menselijke exploitatie. De kustbescherming heeft aan de hele zuidelijke Noordzeekust het landschap sterk beïnvloed. Toerisme en recreatie spelen een ambivalente rol: aan de ene kant vormen deze activiteiten een grote belasting voor het kustgebied, aan de andere kant geven ze een directe economische prikkel het landschap niet verder aan te tasten. Vanwege overbevissing kromp in de 70er Jaren vooral de Noordzeeharing populatie. Het kabeljauwbestand is, ondanks een EG-maatregel uit 1983, in de laatste jaren extreem teruggelopen.
In het kader van milieubescherming troffen de aanliggende landen verschillende overeenkomsten. De Bonner overeenkomst van 1969 was de eerste internationale overeenkomst en betrof uitsluitend de mogelijke negatieve gevolgen van de oliewinning.
De overeenkomsten van Oslo (1972) en Paris (1974) hielden zich voor het eerst grondig bezig met vervuiling door schadelijke stoffen. In het vervolg van deze verdragen, sloten de aanliggende landen in 1992 een verdrag tijdens Oslo-Paris-conventie. De milieubescherming langs de kusten bleef een aangelegenheid van de verschillende landen zelf. Daartoe zijn verschillende nationale regelingen getroffen.
[bewerk] Kusten en eilanden
De Noordzeekust is nog niet in een eindtoestand, maar is voortdurend in beweging. Oorspronkelijk veranderde de kustlijn alleen door natuurfenomenen, zoals stormvloeden. De laatste 500 jaar hebben daarnaast ook menselijke activiteiten gericht op landaanwinning de Kustlijn verlegd.
[bewerk] Noordelijke en Westelijke Noordzee
De Noordzee wordt westelijk begrensd door het eiland Groot-Brittannië. Tot de grootste eilandgroepen, die helemaal in de Noordzee liggen, behoren de Orkney- en de Shetlandeilanden.
De noordelijke Noordzeekusten zijn glaciaal gevormd door de grote gletsjers, die gedurende de verschillende ijstijden op deze plaats lag. Daardoor ontstond een sterk geaccidenteerd en ruig kustlandschap. De fjorden ontstonden door gletsjers. Deze schrapten in de bodem diepe geulen. Gedurende de volgende stijging van de zeespiegel vulden de geulen zich met water. De steile en voor de Noordzee relatief diepe fjorden komen vooral aan de Noorse kust voor.
[bewerk] Zuidelijke Noordzee
De vlakke zuidelijke en oostelijke kust tot aan Denemarken, is qua eigenschappen eveneens in de ijstijden gevormd, maar de vorm wordt vooral door de zee en sedimentafzetting bepaald. Het kustverloop is vlak; de getijden overstromen vaak grote stroken land en geven deze dan vervolgens weer vrij. Het water kalft sediment af. Er worden strandwallen en duinen gevormd.
De Waddeneilanden zijn barrière-eilanden. Ze ontstonden waarschijnlijk op brandingsruggen: hoge zandbanken die onder andere werden gevormd door de branding en die uiteindelijk alleen nog door stormvloeden overstroomd werden. Met het uitzaaien van de eerste planten, vormde zich vervolgens land.
Hoewel het tegenwoordig vaste eilanden zijn, zijn waddeneilanden nog steeds in beweging (wandelen). Op het Oostfriese Juist zijn bijvoorbeeld sinds 1650 vijf verschillende Kerkpleinen geweest, aangezien de kerk steeds verplaatst moest worden in verband met de veranderende vorm van het eiland. Juist bestond vroeger ook uit 2 verschillende eilanden, maar deze groeiden uiteindelijk aan elkaar.
In 2005 moet in Nederland de grens van Friesland met Groningen worden gecorrigeerd in verband met de verplaatsing van Schiermonnikoog over de provinciegrens.
[bewerk] Afzonderlijke Eilanden
[bewerk] Kustbescherming
De kusten van Nederland, België, Duitsland en Denemarken zijn zeer vatbaar voor stormvloeden. Deze kusten zijn relatief vlak en een geringe steiging in het waterpeil zal voldoende zijn om grote stukken land onder water te zetten. Daarnaast zijn westelijke stormen over de Noordzee vaak erg heftig, waarbij de zuid-oostelijke kusten het meest gevaar lopen.
Tot in de beginjaren van de Nieuwe Tijd lagen de slachtoffers aantallen tussen de tien- tot soms wel honderdduizend slachtoffers per vloed. Hoe betrouwbaar deze getallen echter zijn, is echter moeilijk vast te stellen.
De vroegst bekende stormvloed in Nederland, is die van 838, waarbij een groot deel van noord-west Nederland onderliep. De bekendste overstroming is de Watersnoodramp van 1953, waarbij door een combinatie van noord-wester storm en springvloed grote stukken land in Zeeland, West-Vlaanderen en Zuid-Holland onder water kwamen te staan. 1835 mensen kwamen hierbij om het leven.
Waar vroeger de kusten gekenmerkt werden door een moeras-achtig leven met stroompjes, beken en rivieren die het land opdeelden in allerlei kleine eilandjes, begonnen enkele Nederlandse notabelen eind 17e eeuw met het ontwerpen van onze hedendaagse dijken en het inpolderen van stukken land. Na de grote ramp van 1953 werden deze dijken nogmaals verhoogd.
Eén van de meest omvangrijke projecten was de bouw van de Zuiderzeewerken, bedacht door Ingenieur Lely.
[bewerk] Scheepvaart
De Noordzee is van groot belang voor de scheepvaart. Enkele van de drukst bevaren scheepvaartroutes lopen door de Noordzee. Ook liggen er veel havens van internationale allure rond de Noordzee waarvan een deel tot de grootste havens ter wereld behoort.
Ondanks hevige concurrentie van nieuwe vaste oeververbindingen, met name van de in 1994 geopende Kanaaltunnel tussen het Franse Calais en het Engelse Dover, bestaan er nog steeds veel veerbootverbindingen tussen de landen aan de Noordzee.
[bewerk] Havens rond de Noordzee
- Noorwegen: Bergen, Stavanger, Kristiansand.
- Denemarken: Esbjerg.
- Duitsland: Hamburg, Bremerhaven, Wilhelmshaven, Emden.
- Nederland: Lauwersoog, Delfzijl, Eemshaven, Harlingen, Den Helder, Amsterdam, Scheveningen, Hoek van Holland, Rotterdam (Europoort), Vlissingen, Terneuzen.
- België: Antwerpen, Gent, Zeebrugge, Oostende, Nieuwpoort.
- Frankrijk: Duinkerke.
- Engeland: Londen, Harwich, Felixstowe, Kingston upon Hull, Tyneside.
- Schotland: Edinburgh, Aberdeen.
[bewerk] Northsea Cycle Route
Sinds 5 mei 2001 kan de hele Noordzeekust gevolgd worden via de bewegwijzerde fietsroute Northsea Cycle Route. Het gedeelte in Nederland loopt van Nieuwersluis via Callantsoog (Waddenzeeroute/LF 10), naar Hoek van Holland (Noordzeeroute/LF 1).
[bewerk] Externe links
- Kustgids
- Stichting de Noordzee
- Ecomare
- NIOZ
- Radioprogramma OVT over de geschiedenis van activiteiten op de Noordzee
- (en) North Sea continental shelf cases
- (de) Nordsee aus geologischer Sicht
- (en) Large Marine Ecosystems
- (en) Geografie, Hydrografie en Klimaat van de Nordzee. Herausgegeben von OSPAR
(PDF)
Categorieën: Noordzee | Zee | Europa
