Expressionisme
Het expressionisme (van Latijn: expressio, uitdrukking) is een stroming in de Europese kunst en de literatuur van de twintigste eeuw, die zich vooral manifesterde in de jaren 1905 tot 1940. In het expressionisme tracht de kunstenaar zijn gevoelens, zijn ervaringen, voor de waarnemer uit te drukken door een zekere vervorming van de werkelijkheid.
Belangrijk is daarbij vooral de gevoelswaarde, het onderbewuste, dat de kunstenaar ervaart naar aanleiding van het onderwerp, de boventoon voert. Dit in tegenstelling tot het impressionisme waarbij vooral het uiten van de werkelijkheid, zoals men die ervaart, voorop staat. In latere tijden is het een verzamelnaam voor schilderijen die aan die criteria voldoen, onafhankelijk van de stroming.
Expressionisme als stijl is vooral bekend in de schilderkunst, maar komt ook in de muziek, architectuur, toneel en in de film als stijl voor.
Het abstract expressionisme behoort ook tot het expressionisme.
Inhoud |
[bewerk] Schilderkunst
[bewerk] Geschiedenis
Het expressionisme is begonnen in Duitsland, vooral in kunstenaars bewegingen, zoals Die Brücke, Der Blaue Reiter, Die Neue Sachlichkeit en het Bauhaus. In 1911 gebruikte Herwald Walden voor het eerst de term "expressionisme" in zijn polemisch tijdschrift "Der Sturm". In diezelfde tijd ontstond in Frankrijk het fauvisme, een vergelijkbare stroming.
Het expressionisme kende een bloeitijd in het eerste kwart van de 20ste eeuw.
Vooral in de schilderkunst wordt, bijvoorbeeld bij het gebruik van kleuren, vaak afgeweken van de werkelijkheid. De kleur wordt gebruikt om gevoelens te accentueren. Vaak worden ook voorbeelden uit de natuur vervormd, juist ook hier weer, om de expressiekracht te verhevigen.
Daarbij wordt soms het perspectief opzettelijk niet meer juist toegepast. Ook andere academische vorm- en beeldtaal wordt opzettelijk vermeden, zoals het toepassen van een gulden snede. Friedrich Nietzsche was feitelijk de geestelijke voorwerker van het expressionisme.
In "Die Geburt der Tragödie" ontwikkelde Nietzsche de theorie van een absolute tweespalt in de esthetische beleving, waarbij hij een onderscheid maakte tussen een apollinisch en een dionysisch aspect, een wereld van de geest, orde, regelmaat en gepolijst en een van de roes, chaos, het uit je dak gaan. Het apollinische vertegenwoordigde het "rationeel geconcipieerde" ideaal, terwijl het dionysische stond voor de "eigenlijke artistieke conceptie", voortkomend uit het onderbewuste van de mens. De parallel met de Griekse godenwereld gaf tevens de verhouding tussen deze twee uitersten aan, twee godenzonen, onverenigbaar en onscheidbaar. Volgens Nietzsche zijn beide elementen in meer of mindere mate in een kunstwerk vertegenwoordigd.
In 1948 verenigde een aantal fauvisten en expressionisten zich in de Cobra groep, aangezien zij gelijkwaardige gedachten hadden. Deze op het expressionisme voortbordurende stroming is verantwoordelijk voor het opleven van de moderne kunst in vooral Nederland, maar ook België en Denemarken.
Cobra-Kunstenaars zijn onder andere:Karel Appel, Corneille, Jan Nieuwenhuys, Christaan Dotremont, Pierre Alechinski, Carl-Hennig Pedersen, Asger Jorn, Constant Nieuwenhuys, Anton Rooskens, Henry Heerup.
Een goed voorbeeld van hedendaags expressionisme zijn de Nieuwe Wilden, een Duitse naoorlogse kunststroming die afrekent met het traumatische oorlogsverleden van Nederland.
Ook in eerdere en latere periodes zijn echter expressionistische werken geschilderd. Het expressionisme als uitdrukkingsstijl bestaat in het begin van de 21ste eeuw nog steeds. Ook in de periode ver voor de bloeitijd zijn schilders te vinden die een expressionistische stijl gebruikten.
[bewerk] Kenmerken
De basiskenmerken van het expressionisme zijn dionysisch, felle kleuren, grillige beelden, slordig geschilderd, plat vlak, geen perspectief en er wordt meer geschilderd vanuit het gevoel (het kind) dan vanuit de ratio (de volwassene). De schilders van Der Blaue Reiter wilden om die reden absoluut geen opleiding aan een kunstacademie volgen.
[bewerk] Verwante stromingen
Verwante stromingen aan het Expressionisme zijn:
- Fauvisme
- Abstract-expressionisme
- Primitivisme
- Postimpressionisme
- Romantiek
- Oriëntalisme
- Neo-plasticisme
- Neo-expressionisme
[bewerk] Expressionistische kunstschilders
Vanaf periode waren de belangrijkste expressionistische kunstschilders:
- Duitsland: Heinrich Campendonk, Emil Nolde, Franz Marc, Ernst Barlach, Wilhelm Lehmbruck, Karl Schmidt-Rottluff, Ernst Ludwig Kirchner, Max Beckmann , Fritz Bleyl en Paula Modersohn-Becker
- Oostenrijk: Egon Schiele, Oskar Kokoschka
- Italië: Amedeo Modiglani
- Rusland: Wassily Kandinsky, Alexei Jawlensky
- Nederland: Charles Eyck, Willem Hofhuizen, Jaap Min, Jan Sluyters, Jan Wiegers en Hendrik Werkman
- België: het bekende Vlaamse expressionisme wordt ons voornamelijk gebracht door de 2de kunstenaarsgroep van de Latemse Scholen, in de 1ste helft van de 20ste eeuw, met Constant Permeke, Gustaaf De Smet en Frits Van den Berghe. Ook James Ensor, Floris Jespers, Felix de Boeck en Albert Droesbeke worden tot de expressionisten gerekend.
- Noorwegen Edvard Munch
- Engeland/Ierland: Francis Bacon
[bewerk] Schilderijen
Voorbeelden van schilderijen uit het eind van de 19e eeuw die expressionistisch aandoen zijn:
- De schitterend vlammende cipressen van Vincent Van Gogh, of de schilderijen van zijn kamer, waarin hij de laatste dagen van zijn leven doorbracht.
- De schilderijen van Edvard Munch die op de Berlijnse exposite van 1892 een schandaal veroorzaakten. Het meest typische is "De schreeuw" waarop de angstkreet van een jonge man op een brug het hele omgevende landschap vervormt.
Ook in nog veel vroeger tijd komen expressionistische schilderijen voor, waarbij het weergeven van gevoelens de boventoon voert. Voorbeelden zijn:
- De expressieve gotiek van de "Gekruisigde Christus" van Mathias Grünewald (ca. 1512).
- De gepassioneerde bewogenheid van de gebaren bij El Greco (ca. 1590)
Onder het Duitse naziregime werd het expressionisme aangeklaagd als Ontaarde Kunst.
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Expressionist paintings van Wikimedia Commons. |
[bewerk] Muziek
In de muziek is Arnold Schönberg een voorbeeld van een expressionistische componist. Zijn muziek is mathematisch opgebouwd vanuit het idee van de twaalf-toons techniek. Dit houdt in dat alle twaalf tonen van de chromatische toonladder moeten zijn gepasseerd, voordat de tonen weer gebruikt mogen worden. Daarbij zijn echter uitzonderingen, in de vorm van patronen. Het eerste patroon is het omkeren van de eerste cadens (de retrogarde), het tweede het om en om inverteren van de voorste en de achterste toon van de cadens (de inverse). De derde is de inverse retrogarde. Zie ook:dodecafonie
[bewerk] Toneel
De belangrijkste vertegenwoordiger is Herman Teirlinck die de mens probeert af te beelden als enkeling in de grote wereld met zijn gevoelens. In "De vertraagde film" plegen 2 mensen zelfmoord. Ze zien heel hun leven voor hun ogen terug in flashbacks maar ook komen er allegoriefiguren in voor (zoals De Pest,...). Het zou geen expressionistisch toneel zijn als er geen hevige muziek, belichting en geluid in voorkomt. Zo probeert Teirlinck de toeschouwer te betrekken bij het spel.
[bewerk] Film
Met name zijn in Duitsland rond de jaren 20 van de 20e eeuw expressionistische films gemaakt. Het bekendste voorbeeld is "Das Kabinett des Dr. Caligari" (1920) van R. Wiene. In deze film is gebruikgemaakt van niet realistische decorstukken. Vooral het lijnenspel en de schaduwen zorgden voor het expressionisme binnen de film. Het decor is beïnvloed door de expressionistische schilder kunst.
[bewerk] Architectuur
Voornamelijk in Duitsland: Große Schauspielhaus met een fantastisch 'druipsteenplafond' in de zaal in Berlijn (Hans Poelzig) en Einsteintoren in Potsdam (Erich Mendelsohn).
Een aan het Expressionisme verwante stroming in Nederland is de Amsterdamse School.
[bewerk] Zie ook
Op expressionisme voortbouwende kunstenaars en stromingen:
[bewerk] Externe links
- www.artcyclopedia.com/history/expressionism.html Chronologische lijst van Expressionisten op Artcyclopedia met veel links
- Expressionisme
| Schilderstijlen |
|---|
|
Classicisme · Realisme · Impressionisme · Postimpressionisme · Neo-impressionisme · Symbolisme · Jugendstil · Expressionisme · Fauvisme · Abstracte kunst · Kubisme · Dadaïsme · Surrealisme · Art Deco |
