Oskar Kokoschka

Oskar Kokoschka (Pöchlarn, 1 maart 1886 - Montreux, 22 februari 1980) was een Tsjechische kunstenaar.

Kokoschka werd geboren in Pöchlarn aan de Donau. Hij stamde uit een Praagse Tsjechische familie, als tweede van vier kinderen. Zijn vader was goudsmid.

In Wenen kreeg hij na zijn middelbare school, een beurs voor de Kunstgewerbeschule en schreef zich onder andere in voor de vakken tekenen, grafiek en kunstgeschiedenis. Vanaf 1905 begon hij zonder formele lessen te schilderen met olieverf. Ook begon hij aan een expressionistisch schilderij. Zijn leraar Gustav Klimt noemde hem na een tentoonstelling in Wenen het grootste talent van de jongere generatie.

Kokoschka was schilder, graficus en schrijver. Aan de Kunstgewerbeschule waar hij van 1905 tot 1908 studeerde, leerde hij onder meer de architect Adolf Loos kennen, die hem introduceerde bij Karl Kraus, uitgever van het satirische blad Die Fackel. In 1908 schilderde Kokoschka zijn eerste portretten.

In 1909 kwam hij onder de indruk van George Minne, Edward Munch en Vincent van Gogh. Ook beëindigde hij zijn studietijd aan de Kunstschool en verliet hij tevens het kunstenaarscollectief de Wiener Werkstätte. Hij hield zich toen vooral bezig met portretten, theaterstukken en gedichten.

In 1910 kwam Kokoschka in contact met de uitgever van het tijdschrift Der Sturm, dat in de komende jaren het belangrijkste avant-gardetijdschrift in Duitsland op het gebied van kunst en literatuur was. Ook Kokoschka kreeg door het plaatsen van werken hierin meer bekendheid. Iets later organiseerde men de eerste éénmanstentoonstelling van deze schilder.

In 1911 kwam Kokoschka in contact met Der Blaue Reiter, een avant-gardegroep in Mûnchen. Hij leerde er de dichter Albert Ehrenstein kennen, met wie hij zijn leven lang bevriend bleef. In 1912 nam hij deel aan de tweede tentoonstelling van de 'Blaue Reiter' in München.

Kokoschka had een onstuimige verhouding met Alma Mahler-Schindler, de weduwe van de componist Gustav Mahler. Hij schilderde haar portret en trok met haar door Italië. Hij maakte voor Alma van 1912 tot 1914 serie van zeven waaiers, waarop symbolisch het verloop van hun verhouding was weergegeven. Omdat hun relatie steeds moeilijker werd, verliet zij hem in 1915 voor de architect Walter Gropius.

In zijn vroege werken keerde Kokoschka zich snel van de Jugendstil af en boog die vormen om in een expressionistische taal. Naast illustratief werk ontstonden als vroege hoofdwerken psychologisch-visionaire portretten in een dramatisch-nerveuze schildertrant. De figuur en het psychologische portret bleven altijd het middelpunt vormen van zijn scheppen, zowel in schilderijen als in zijn omvangrijke grafische oeuvre. Het is een feit dat de schilderijen en vooral de portretten van Kokoschka de meer verborgen instincten van de mens niet verhullen maar juist ontmaskeren, en daardoor een begrijpelijke beweging van verzet oproepen. Het belangrijkste vroegste werk was De bruid van de wind, een reflectie op zijn uiteindelijke onbeantwoord gebleven liefde voor Alma Mahler.

Na herstel van zijn oorlogsverwondingen leerde Kokoschka in Dresden de vriendenkring kennen van Kathe Richter en portretteerde hen.

In 1918 maakte hij kennis met Hermine Moos, die poppen sneed en bij wie hij een levensgrote pop met de trekken van Alma Mahler bestelde. Hij maakte verscheidene werken naar deze pop. Door een reis naar Florence raakte hij gefascineerd door het werk van Michelangelo. Zo ontstonden vele aquarellen.

Onder invloed van het fauvisme, de Duitse expressionisten en de Blaue Reiter werd de kleuromgeving helderder, de verf pasteuzer en de penseelvoering rustiger, maar zijn werk bleef onderhevig aan stilistische fluctuaties.

In 1924 vestigde Kokoschka zich in Parijs, waar hij tussen zijn vele reizen regelmatig zou terugkeren. Hij reisde onder meer naar Zuid-Frankrijk, Spanje, Portugal, Nederland en Engeland, en ook naar Istanbul, Jeruzalem en Noord-Afrika, Schotland, Ierland en Italië. Deze reizen inspireerden hem tot landschappen en nieuwe portretten. Hij raakte ook erg geboeid door de oude meesters Breughel en Altdorfer.

Na 1924 begon de lange reeks landschappen en stadsgezichten, die deels sterk gecomprimeerde overzichten van plaatsen tonen en deels slechts representatieve pronkstukken zijn. Op het nationaal-socialisme en oorlog antwoordde Kokoschka met allegorische beelden en met het Zelfportret van een ontaard kunstenaar.

In 1931 gaf hij zijn woning in Parijs op en keerde hij terug naar Wenen, maar verliet de stad weer na de Starhemberg-putsch van 1934 en verhuisde zoals vele Tsjechische emigranten naar Praag, waar hij o.m. een portret van president Masaryk schilderde. In de winter van 1934 leerde hij zijn latere vrouw kennen, Olda Palkovska. 417 van zijn werken werden in 1937 in beslag genomen door de regering.

Tijdens de Tweede Wereldoorlog onderhield hij in zijn Engelse ballingschap nauwe banden met Tsjechische emigranten. Na de oorlog werd hij lid van de vluchtelingenorganisatie 'Společnost pro vědy A umění' (Maatschappij voor Wetenschap en Kunst).

Na de oorlog volgden nog meer stadsgezichten en als grote opdracht ettelijke decorontwerpen. Belangrijk zijn de grote mythologische schilderijen als de Prometheussage en Thermoplylae. In deze werken en in zijn gehele latere oeuvre komt Kokoschka tot een zeer persoonlijke variant van het expressionisme: de kleurgeving is krachtig en de losjes gevoerde composities stroken met de onrustige, effectvolle penseelvoering. Grote humanistische thema's namen ook in zijn grafiek steeds meer plaats in.

Vóór de annexatie van Tsjechoslowakijke vluchtte hij op een door de Tsjechische politicus Jan Masaryk verstrekt paspoort naar Londen, waar hij landschappen schilderde en natuurstudies maakte.

In Amerika kreeg hij steeds meer respons, onder meer met een tentoonstelling in New York (1940). In de oorlogsperiode ontstonden werken met politiek-allegorische thema's, naast landschappen, bloemaquarellen en portretten. Hij is actief betrokken bij anti-naziorganisaties. Vanaf 1947 volgden er bijna elk jaar tentoonstellingen in Europa en de Verenigde Staten.

In 1953 verhuisde hij naar Villeneuve aan het Meer van Genève. Naar aanleiding van zijn 77ste verjaardag in 1956 werd in Salzburg de Oskar Kokoschka-prijs ingesteld. De laatste twintig jaar van zijn leven was Kokoschka een succesrijk en gevierd kunstenaar. Voor zijn veelzijdige oeuvre ontving hij verschillende onderscheidingen, met name de Erasmusprijs in 1960, samen met Marc Chagall en een eredoctoraat aan de universiteit van Oxford. Hij stierf in 1980 in een ziekenhuis in Montreux.