Niels Bohr

Niels Bohr als jonge man

Niels Henrik David Bohr (Kopenhagen, 7 oktober 1885 – aldaar, 18 november 1962) was een Deense theoretisch natuur- en scheikundige. In 1922 ontving hij de Nobelprijs voor de Natuurkunde.

Niels Bohr was een zoon van Christian Bohr, leraar fysiologie aan de Universiteit van Kopenhagen en Ellen Adler. Zij hadden drie kinderen: Jenny, Niels en Harald. Jenny studeerde geschiedenis en pedagogiek en werkte in het onderwijs. Harald Bohr was een internationaal bekend wiskundige.

Niels Bohr wordt algemeen gezien als één van de grondleggers van de atoomfysica. Waar Ernest Rutherford als groot experimentator veel over de interne opbouw van het atoom ontdekte, was het de grote verdienste van Bohr om een theoretische grondslag voor dit nieuwe atoommodel te formuleren. Hiermee legde Bohr tevens de grondslag voor de meest spraakmakende tak van fysica in de 20e eeuw: de kwantummechanica.

Hij bevorderde de formulering van een nieuwe filosofische en wiskundige benadering en beschrijving van de structuur van het atoom en de atoomkern en andere gerelateerde gebieden van de kwantum fysica. Dit noemt men de zgn Copenhaagse Interpretatie (CHI) van de kwantummechanica. Kort samengevat: de waarnemer van een experiment vormt samen met dit experiment een enkel systeem. De waarnemer oefent een vreemd soort non-lokale invloed uit op de kwantumwereld. En elementaire deeltjes kunnen spontaan verschijnen en verdwijnen, sneller dan de lichtsnelheid informatie uitwisselen en nog meer vreemd gedrag vertonen. Samen met o.a. de jonge Werner Heisenberg die bij hem studeerde stelde hij in de jaren 20 deze theorie op. Bohrs collega Albert Einstein had ernstige bezwaren tegen deze 'zweverige' theorie en met Bohr voerde hij de rest van zijn leven verhitte debatten over deze kwestie. Tegenwoordig wordt de CHI echter als bewezen beschouwd en heeft Bohr volgens de meeste natuurkundigen het gelijk aan zijn kant.

Bohr had in september 1941 in het door Duitsland bezette Kopenhagen een ontmoeting met zijn voormalige student en tevens persoonlijke vriend Werner Heisenberg. Over de inhoud van die ontmoeting bestaan twee lezingen. De ene is die van Bohr, die geschokt was dat Heisenberg geen morele bezwaren had tegen diens meewerken aan een Duitse atoombom. Volgens Heisenberg deed hij er alles aan om dat project juist te vertragen.

In 1943 lekte uit dat alle Joden in Kopenhagen opgepakt zouden worden. Bohr die van joodse origine was, wist net als de meeste joden in Denemarken, naar Zweden te ontsnappen, waarna hij zich in de Verenigde Staten aansloot bij het Manhattanproject waar hij de rest van de oorlog aan meewerkte.

In de jaren 50 engageerde hij zich in politiek opzicht en sprak hij zich uit voor meer openheid tussen 'Oost' en 'West', gezien de ruimte- en atoomwapenwedloop die in zijn tijd plaatsvond. Op 24 oktober 1957 ontving hij hiervoor de allereerste 'Atoms for Peace Award'.

Bohr stond tevens aan de wieg van de nucleaire geneeskunde.

Bohr stichtte het Instituut voor Theoretische Fysica in Kopenhagen.

Op 7 oktober 1985 werd officieel het Niels Bohr Instituut in Kopenhagen geopend, dat onder meer het Niels Bohr Archief beheert.

Bohrs zoon Aage is eveneens natuurkundige en ontving in 1975 de Nobelprijs voor de Natuurkunde.

Het element Bohrium is naar Niels Bohr vernoemd als eerbetoon. Niels Bohr werd door de Deense Koning onderscheiden met de exclusieve Orde van de Olifant en koos als wapenschild, de wapenborden van de ridders worden in de kapel van de orde opgehangen, een aziatisch thema: Yin en Yang. Men ziet hierin wel een verwijzing naar de quantummechanica.

[bewerk] Trivia

Niels Bohr vroeg eens aan Pauli, toen deze een nieuwe theorie presenteerde: "We zijn het er allemaal over eens dat uw theorie gek is. Maar is ze gek genoeg om waar te kunnen zijn?"