Lijst van middeleeuwse universiteiten
De eerste Europese middeleeuwse universiteiten werden opgericht in Italië, Frankrijk en Engeland op het einde van de 11de en begin van de 12de eeuw, voor de studie van kunsten, recht, geneeskunde en theologie. Aangenomen wordt dat ze naar het model van de al langer bestaande universiteiten in de islamitische wereld werden opgezet.
[bewerk] Oorsprong
Voorafgaand aan de 12de eeuw, was het intellectuele leven van Europa verbonden aan de kloosters, die meestal bezig waren met de studie van de liturgie en het gebed; zeer weinige kloosters konden ware intellectuelen voortbrengen. Veel priesters waren zelfs grotendeels analfabeet en putten voornamelijk uit hun geheugen om hun parochianen te onderrichten over het evangelie. Dat was toen geen schande omdat eveneens de aristocratie bijna geheel analfabeet was en zeker het 'gewone volk'. Bovendien zag men het geheugen als de zetel van de intelligentie en creativiteit. Als men iets op schrift moest stellen, wendde men zich tot een ingehuurde beroepsschrijver. Na de Gregoriaanse hervorming van de canonwet en de verplicht gestelde studie van de sacramenten in de vroege middeleeuwen, vormden de bischoppen kathedraalscholen om de geestelijkheid in deze canonwet, maar ook in de meer seculaire aspecten van kerkbeleid, met inbegrip van logica en retorica op te leiden voor gebruik bij het preken en theologische besprekingen, en om de financiën van hun bisdom effectiever te controleren. In het begin kwam dit alleen de geestelijkheid tengoede en waren er nauwelijks 'leken' op deze scholen te vinden. Seculiere intellectuelen hadden weinig aanzien en er waren dan ook weinig studiemogelijkheden voor hen. Als men serieus bv. de Griekse filosofie wilde bestuderen, was men aangewezen op leerscholen in Constantinopel of islamitische universiteiten, zoals die in Córdoba en Granada. Met de stijgende professionalisering van de maatschappij tijdens de 12de en 13de eeuw, groeide echter naast de vraag voor een beter opgeleide geestelijkheid ook de vraag naar beter opgeleide mensen die het ingewikkelder wordende overheidsapparaat moesten bemannen. Ook de toenemende handel vereistte opleidingen in administratieve vaardigheden als rekenkunde en boekhouden. Leren werd een essentiele voorwaarde om vooruit te komen in de geestelijke en wereldlijke hiërarchie, en leraren kregen hierdoor langzamerhand steeds meer prestige. Al snel overtrof de vraag naar onderwijs de capaciteit van de kathedraalscholen, die hoofdzakelijk door één leraar, de scholaster, werden geleid. Bovendien namen de spanningen tussen de studenten van kathedraalscholen en de burgers in kleinere steden toe. Zo migreerden veel kathedraalscholen naar grote steden, zoals Parijs en Bologna en ontwikkelden zich tot de eerste universiteiten die niet meer specifiek op de opleiding van de geestelijkheid waren ingesteld, maar ook op de opleiding van andere geinteresseerden. Het instituut van de universiteit verspreidde zich snel door heel Europa door de steeds toenemende vraag naar goed opgeleiden. Een sterke stimulans was ook dat de aristocratie en rijke kooplieden de universiteiten inmiddels financieel ondersteunden. De Universiteit van Leuven (1425) was de eerste in de Nederlanden.
[bewerk] Lijst van universiteiten
Lijst van nog bestaande middeleeuwse universiteiten (gesticht voor 1600) in volgorde van hun stichting. Veel van deze instellingen waren scholen voorafgaand aan hun hieronder vermelde stichtingsdatum.
- Universiteit van Bologna, Italië gesticht in 1088
- Universiteit van Parijs, Frankrijk – gesticht in 1150
- Universiteit van Oxford, Engeland – gesticht vòòr 1167
- Universiteit van Modena en Reggio Emilia, Italië – gesticht in 1175
- Universiteit van Vicenza, Italië – gesticht in 1204
- Universiteit van Cambridge, Engeland – gesticht in 1209
- Universiteit van Palencia, Spanje – gesticht in 1212
- Universiteit van Arezzo, Italië – gesticht in 1215
- Universiteit van Salamanca, Spanje – gesticht in 1218
- Universiteit van Padua, Italië – gesticht in 1222
- Universiteit van Napels, Italië – gesticht in 1224 door Frederik II van het Heilige Roomse Rijk
- Universiteit van Toulouse, Frankrijk – gesticht in 1229
- Universiteit van Siena, Italië – gesticht in 1240
- Universiteit van Valencia, Spanje – gesticht in 1245
- Universiteit van Piacenza, Italië – gesticht in 1248
- Universiteit van Valladolid, Spanje – gesticht in 1250
- Sorbonne, Frankrijk (Universiteit van Parijs) – gesticht in 1257
- Universiteit van Northampton, Engeland – gesticht in 1261 – (tot 1264)
- Universiteit van Montpellier, Frankrijk – gesticht in 1289
- Universiteit van Coimbra, Italië – gesticht in 1290 (in Lissabon)
- Universiteit van Rome La Sapienza, Italië – gesticht in 1303
- Universiteit van Macerata, Italië – gesticht in 1290
- Universiteit van Lissabon, Portugal – gesticht in 1290
- Universiteit van Lérida – gesticht in 1300
- Universiteit van Avignon, Frankrijk – gesticht in 1303
- Universiteit van Orléans, Frankrijk – gesticht in 1306
- Universiteit van Perugia, Italië – gesticht in 1308
- Universiteit van Coimbra, Italië – gesticht in 1308
- Universiteit van Treviso, Italië – gesticht in 1318
- Universiteit van Cahors – gesticht in 1332
- Universiteit van Angers, Frankrijk – gesticht in 1337
- Universiteit van Pisa, Italië – gesticht in 1338
- Universiteit van Grenoble – gesticht in 1339
- Karelsuniversiteit, Praag, Tsjechië – gesticht in 1348
- Universiteit van Florence, Italië – gesticht in 1349
- Universiteit van Perpignan – gesticht in 1350
- Jagiellonische Universiteit, Krakau, Polen – gesticht in 1364
- Universiteit van Wenen, Oostenrijk – gesticht in 1365
- Universiteit van Pécs, Hongarije – gesticht in 1367 met pauselijke bul
- Universiteit van Erfurt, Duitsland – gesticht in 1379
- Universiteit van Heidelberg, Duitsland – gesticht in 1385
- Universiteit van Keulen, Duitsland – gesticht in 1388
- Universiteit van Ferrara, Italië – gesticht in 1391 met pauselijke bul
- Universiteit van Zadar, Kroatië – gesticht in 1396
- Universiteit van Fermo, Italië – gesticht in 1398 met pauselijke bul
- Universiteit van Leipzig, Duitsland – gesticht in 1409
- Universiteit van St Andrews, Schotland – gesticht in 1413 met pauselijke bul
- Universiteit van Rostock, Duitsland – gesticht in 1419
- Universiteit van Leuven, België – gesticht in 1425
- Universiteit van Barcelona, Spanje – gesticht in 1450
- Universiteit van Glasgow, Schotland – gesticht in 1451 met pauselijke bul
- Universiteit van Istanbul, Turkije – gesticht in 1453
- Universiteit van Greifswald, Duitsland – gesticht in 1456
- Universiteit van Bazel, Zwitserland – gesticht in 1460
- Universiteit van Bratislava (Universitas Istropolitana), Slowakije – gesticht in 1465
- Universiteit van Tübingen (Eberhard-Karls-Universität Tübingen), Duitsland – gesticht in 1476
- Universiteit van Uppsala, Zweden – gesticht in 1477
- Universiteit van Kopenhagen, Denemarken – gesticht in 1479
- Universiteit van Aberdeen, Schotland – gesticht in 1494
- Universiteit van Santiago de Compostela, Spanje – gesticht in 1495
- Universiteit van Alcalà de Henares, Spanje – gesticht in 1499
- Universiteit van Wittenberg, Duitsland – gesticht in 1502
- Universiteit van Sevilla, Spanje – gesticht in 1505 met pauselijke bul
- Universidad Autonoma de Santo Domingo, Dominicaanse Republiek – gesticht in 1538
- Nationale Autonome Universiteit van Mexico, Mexico – gesticht in 1551
- Nationale Universiteit van San Marcos, Peru – gesticht in 1551
- Université de Genève, Zwitserland – gesticht in 1559
- Universiteit Leiden, Nederland – gesticht in 1575
- Universiteit van Vilnius, Litouwen – gesticht in 1579 door koning Stefan Báthory
- Universiteit van Zaragoza, Spanje – gesticht in 1583
- Universiteit van Edinburgh, Schotland – gesticht in 1583
- Universiteit van Dublin, Ierland – gesticht in 1592
- Universiteit van San Carlos, Filipijnen – gesticht in 1595
