Vrijdenkerij
Vrijdenkerij (in België: Vrijzinnigheid) of vrijdenken, is de opvatting dat men zich in zijn denken uitsluitend door zakelijke evidenties en niet door autoriteitsgeloof of traditie moet laten leiden. Vrijdenkers keren zich daarbij sterk tegen elke vorm van dogma. De meeste vrijdenkers zijn atheïst of agnost. Vrijdenkerij heeft ook een sterke band met scepticisme.
Inhoud |
[bewerk] Ontstaan
"Sapere aude!" ("Durf te denken! ") (Immanuel Kant).
De term freethinker ontstond in Engeland kort voor 1700. Aanvankelijk werden er diegenen mee aangeduid die zich op het terrein van de godsdienst vrijer opstelden. Geleidelijk kreeg het begrip een radicalere inhoud en zo werd ten slotte in de 19e eeuw vrijdenker synoniem met atheïst.
[bewerk] Nederland
In Nederland ontstond in 1856 te Amsterdam een eerste vereniging van vrijdenkers: 'De Dageraad' [sinds 1957 'De Vrije Gedachte' geheten]. Haar grootste bloeiperiode kende zij in de tijd tussen de twee wereldoorlogen. Belangrijk leider was toen de filosoof Leo Polak.
'De Vrije Gedachte' (Vereniging tot bevordering van zelfstandig denken). Belangrijke figuren van het begin waren J. van Vloten en Multatuli. Een band met de opkomende arbeidersbeweging werd gelegd via mensen als Domela Nieuwenhuis en A.H. Gerhard. De vereniging stelt zich ten doel het bevorderen van het vrijdenken, dat wil zeggen een humanistisch-atheïstische levenshouding die gebaseerd is op redelijk – door de rede geleid leren kennen van de werkelijkheid – en zedelijk handelen naar normen die onder meer voortkomen uit solidariteit met de medemens. Het orgaan van de vereniging heet sinds 1969 eveneens De Vrije Gedachte. In 1978 werd de naam van de vereniging veranderd in 'Vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte' .
[bewerk] Literatuur
- Div. auteurs, o.a. A.H. Gerhard: "De Dageraad - Geschiedenis, Herinneringen en Beschouwingen 1856-1906", Uitg. Vereeniging De Dageraad / L.J. Vermeer, Amsterdam, 1906
- Dr. A.L. Constandse: "120 Jaar Vrijdenkers Beweging - De Dageraad - De Vrije Gedachte", (brochure), Uitg. De Vrije Gedachte, oktober 1976
- Div. auteurs, o.a. J.T. Baars: "125 Jaar vrijdenken", Uitg. De Vrije Gedachte, oktober 1981
- Div. auteurs, o.a. J. Gerh. Rausch: "Vrijdenken - In niets neutraal - Een keuze uit vijftien jaargangen van het maandblad De Vrije Gedachte", Uitg. Vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte, 1987
[bewerk] België
In België, waar in plaats van vrijdenkerij vaker de term vrijzinnigheid wordt gebruikt, ontstond in 1854 de eerste organisatie van vrijzinnigen: 'L'Affranchissement' . In 1856 volgde de vereniging 'Les Solidaires' , in 1860 'L'Association de la Démocratie militante Le Peuple' en in 1863 'La Libre Pensée' . De belangrijkste figuren uit deze kringen van vrijzinnigen waren César de Paepe, Victor Arnould en Jan Pellering.
In 1969 kwam een overkoepelend organisme tot stand: de 'Unie van Vrijzinnige Verenigingen' (UVV).
[bewerk] Bekende vrijdenkers
- John Adams, tweede president van de VS
- Leo Apostel, Vlaams filosoof
- Isaac Asimov, Amerikaans biochemicus en SF-schrijver
- Sir Alfred Ayer, Engels filosoof
- Lord Francis Bacon, Engels filosoof
- Sir Isaiah Berlin, Engels filosoof
- Brand Blanshard, Amerikaans filosoof
- Paul Pierre Broca, Frans wetenschapper en antropoloog
- Ludwig Büchner, Duits filosoof
- William Kingdon Clifford, Engels filosoof en wiskundige
- Anthony Collins, Engels filosoof
- Anton Constandse, Nederlands schrijver, journalist en anarchist.
- Francis Crick, Engels geneticus
- Marie Curie, Frans/Pools scheikundige
- Charles Darwin, Engels bioloog
- César De Paepe, Vlaams politicus
- Denis Diderot, Frans filosoof en schrijver (van de eerste Encyclopedie!)
- Ferdinand Domela Nieuwenhuis, Nederlands filosoof
- Earl of Rochester, Engels edelman en dichter
- Thomas Edison, Amerikaanse uitvinder
- Albert Einstein, Zwitsers/Duits/Amerikaans fysicus
- Francisco Ferrer Guardia, Spaans anarchist
- Benjamin Franklin, Amerikaans politicus en uitvinder
- Nat Hentoff, Amerikaans journalist en columnist
- Sir Fred Hoyle, Engels astronoom en wiskundige
- David Hume, Schots filosoof (empirisme)
- Thomas Huxley, Engels bioloog
- Sir Julian Huxley, Engels bioloog
- Robert G. Ingersoll, Amerikaans politicus
- John Maynard Keynes, Engels econoom
- Paul Kurtz, Amerikaans filosoof
- Richard Leakey, Engels antropoloog
- John Lennon, Engels singer-songwriter, popmusicus
- Lucretius, Romeins dichter
- John Stuart Mill, Engels filosoof
- Multatuli, Nederlands schrijver
- Friedrich Nietzsche, Duits filosoof
- Thomas Paine, Engels filosoof
- Leo Polak, Nederlands filosoof
- Sir Karl Popper, Engels filosoof
- Gene Roddenberry, Amerikaans televisieproducent (Star Trek)
- Sir Bertrand Russell, Engels filosoof en wiskundige
- Jean-Paul Sartre, Frans filosoof
- Adam Smith, Schots econoom en filosoof
- Robert Stout, premier van Nieuw-Zeeland
- Benjamin Tucker, Amerikaans anarchist
- Matthew Turner, Engels schrijver
- Mark Twain, Amerikaans schrijver
- Etienne Vermeersch, Vlaams ethicus, wetenschapsfilosoof en skepticus
- Voltaire, Frans schrijver en filosoof
- George Washington, eerste president van de VS
- Angus Wilson, Engels schrijver
- Mary Wollstonecraft, Iers feministe en schrijfster
