Þýskaland

Úr Wikipediu, frjálsa alfræðiritinu

**Bundesrepublik Deutschland**

Þýski fáninn	Skjaldarmerki Þýskalands

Einigkeit und Recht und Freiheit (Þýska: Eining, réttlæti og frelsi)

Opinbert tungumál	Þýska¹
Höfuðborg	Berlín
Forseti	Horst Köhler
Kanslari	Angela Merkel
Flatarmál - Samtals - % vatn	61. sæti 357.022 km² 2,18%
Fólksfjöldi - Samtals (2003) - Þéttleiki byggðar	13. sæti 82.544.000 231/km²
Upphaf/sameining	Verdun-samningurinn (843) 18. janúar 1871 23. maí 1949 3. október 1990
Gjaldmiðill	Evra € ²
Tímabelti	UTC+1 (UTC+2 á sumrin)
Þjóðsöngur	Das Lied der Deutschen (aðeins þriðja erindi)
Þjóðarlén	.de
Landsnúmer	+49

(¹) danska, lágþýska, sorbínska, rómaní og frísneska eru viðurkennd tungumál minnihlutahópa innan Þýskalands (²) Fyrir 2002: Þýskt mark.

Sambandslýðveldið Þýskaland (þýska: Bundesrepublik Deutschland; framburður .) er fjölmennasta land Evrópu utan Rússlands og mikið iðnaðarveldi. Landið er í miðju Evrópusambandinu og er aðili að NATO. Lönd sem liggja að Þýskalandi eru í réttsælis röð: Danmörk, Pólland, Tékkland, Austurríki, Sviss, Frakkland, Lúxemborg, Belgía og Holland.

[breyta] Saga Þýskalands

Þýska tungumálið og samkennd meðal Þjóðverja er yfir þúsund ára gömul en sameinað þýskt þjóðríki varð þó ekki til fyrr en með stofnun Þýska keisaradæmisins árið 1871.

Þýskaland rekur uppruna sinn til Verdun-samningsins frá 843 en með honum var Frankaveldi skipt upp í vesturhluta sem varð að Frakklandi nútímans, miðhluta sem tók yfir Norður-Ítalíu, Niðurlöndin og fleiri svæði og austurhluta sem myndaði hið Heilaga rómverska ríki sem einnig hefur verið kallað Fyrsta ríkið. Það var til í ýmsum myndum allt til 1806 en var þó aldrei meira en mjög laustengt bandalag smá konungsríkja og hafði auk þess fleiri þjóðir en þá þýsku innan sinna vébanda.

Á þessum þúsund árum juku Þjóðverjar mjög við áhrif sín í gegnum kaþólsku kirkjuna, Norður-krossferðirnar og Hansasambandið. Árið 1530, eftir að umbótatilraunir mótmælenda innan kaþólsku kirkjunnar mistókust, var ný kirkja mótmælenda stofnuð í mörgum af þýsku ríkjunum. Þetta leiddi til innbyrðis deilna Þjóðverja, 30 ára stríðið sem háð var frá 1618 til 1648 og lauk með Vestfalska friði. Eftir þessi átök reyndust Þjóðverjar illa undirbúnir til að takast á við Napóleon sem réðst inn í lönd Þjóðverja og leysti upp hið Heilaga rómverska ríki. Upp frá því varð Frakkland að erkióvini Þjóðverja fram yfir síðari heimsstyrjöld.

Mestu varanlegu áhrifin af upplausn Fyrsta ríkisins voru þau að Austurríki sem hafði þá lengi verið öflugasta þýska ríkið fjarlægðist þau norð og vestlægari. Á árunum 1815 til 1871 samanstóð Þýskaland af tugum sjálfstæðra ríkja en 39 þeirra mynduðu laustengt bandalag sem kallað var Þýska sambandið og entist til 1866 þegar Prússar og Austurríkismenn fóru í stríð.

Árið 1871 var lýst yfir stofnun Þýska keisaraveldisins (Annað ríkið) í Versölum eftir ósigur Frakka í Fransk-prússneska stríðinu, Otto von Bismarck átti stóran þátt í þessu. Öll þau ríki sem áður höfðu myndað Þýska sambandið fyrir utan Austurríki, Liechtenstein og Lúxemborg voru með í keisaraveldinu. Keisaraveldið leið undir lok eftir ósigur Þjóðverja í Fyrri heimsstyrjöld og keisaranum var gert að segja af sér.

Hið lýðræðislega Weimar lýðveldi var svo stofnað 1919 en Þjóðverjar voru ekki sérlega hrifnir af því. Heimskreppan og harðir friðarskilmálar frá Fyrri heimsstyrjöld lögðust þungt á Þýskaland og stjórnmálamenn gátu lítið gert, fylgi and-lýðræðislegra stjórnmálaafla á bæði vinstri og hægri væng stjórnmálanna jókst mjög. Í tvennum þingkosningum árið 1932 fékk Nasistaflokkurinn 37,2% og 33,0% atkvæða og þann 30. janúar 1933 var Adolf Hitler skipaður Kanslari Þýskalands. Eitt af fyrstu verkum Hitlers í embætti var að leggja frumvarp fyrir þingið sem færði honum alræðisvöld og nam stjórnarskrá Weimar lýðveldisins úr gildi í raun.

Nasistar kölluðu veldi sitt Þriðja ríkið og það var við lýði í 12 ár, 1933 – 1945, Hitler hafði öll völd yfir ríkisstjórninni frá því að hann tók einni við embætti forseta Þýskalands. Sú stefna nasista að komast yfir landsvæði í nágrannalöndum (Lebensraum) var ein af mörgum ástæðum fyrir upphafi síðari heimsstyrjaldar þann 1. september 1939. Þýskaland og bandamenn þess unnu stóra sigra í fyrrihluta stríðsins og lögðu undir sig stóran hluta Evrópu. Eftir innrásina inn í Sovétríkin 22. júní 1941 og stríðsyfirlýsingu gegn Bandaríkjunum 11. desember fór að halla undan fæti fyrir Þjóðverja, þeir gáfust upp 8. maí 1945 eftir að Hitler framdi sjálfsmorð í neðanjarðarbyrgi sínu í Berlín þegar her Sovétmanna var að ná borginni á sitt vald. Helförin, skipulögð útrýming gyðinga í Evrópu, var alræmdur partur af stjórnarháttum nasista.

Eftir Heimsstyrjöldina síðari misstu Þjóðverjar mikil landsvæði í austri þar sem nú er Pólland og þurftu milljónir Þjóðverja að flytja sig frá þessum svæðum. Því svæði sem eftir var var skipt í hernámssvæði Bandaríkjamanna, Breta, Frakka og Sovétmanna. Þegar kalda stríðið hófst var Þýskalandi skipt í tvennt þar sem hernámssvæði Sovétmanna myndaði Þýska alþýðulýðveldið (Deutsche Demokratische Republik) eða Austur-Þýskaland og hernámssvæði hinna þjóðanna myndaði Sambandslýðveldið Þýskaland (Bundesrepublik Deutschland) eða Vestur-Þýskaland. Berlín hafði einnig verið skipt í fjögur hernámssvæði þrátt fyrir að borgin væri öll innan Austur-Þýskalands. Austur-Berlín var gerð að höfuðborg Austur-Þýskalands en Vestur-Berlín varð að eyju sem vesturveldin héldu gangandi. Austur-Þjóðverjar höfðu áhyggjur af því að fólkið í austurhlutanum myndi flýja vestur og byrjuðu því að reisa Berlínarmúrinn og var hann fullreistur 1963 og stóð fram á árið 1989.

Í lok kalda stríðsins voru þýsku ríkin sameinuð á ný 3. október 1990 og höfuðborg Þýskalands á ný flutt til Berlínar. Sameinað Þýskaland er fjölmennasta ríki Vestur-Evrópu og iðnaðarveldi á heimsmælikvarða, það er lykilmeðlimur í Evrópusambandinu og sækist nú eftir föstu sæti í Öryggisráði Sameinuðu þjóðanna.

Markverð fljót í Þýskalandi eru Saxelfur, Rín og Dóná.

[breyta] Stjórnmál

Þýskaland er samband 16 ríkja sem kallast á þýsku Länder (eintala: Land) eða óformlega Bundesländer (eintala: Bundesland). Hvert ríki á fulltrúa í efri deild þýska þingsins, Bundesrat.

Ríkin eru:

Baden-Württemberg
Bæjaraland (Bayern)
Berlín (Berlin) (borgríki)
Brandenborg (Brandenburg)
Brimar (Bremen) (borgríki)
Hamborg (Hamburg) (borgríki)
Hessen
Mecklenborg-Vestur Pommern (Mecklenburg-Vorpommern)
Neðra-Saxland (Niedersachsen)
Norður Rín-Vestfalía (Nordrhein-Westfalen)
Rínarland-Pfalz (Rheinland-Pfalz)
Saarland
Saxland (Sachsen)
Saxland-Anhalt (Sachsen-Anhalt)
Slésvík-Holtsetaland (Schleswig-Holstein)
Þýringaland (Thüringen)

[breyta] Lýðfræði

Opinbert tungumál landsins er þýska en nokkrar málýskur eru til af henni, háþýska(Hochdeutsch) og lágþýska(Niederdeutsch/Plattdüütsch) eru algengastar í Þýskalandi. Auk opinbera málsins eru nokkur vernduð tungumál í Þýskalandi, þar á meðal danska.

s·r·b

Lönd í Evrópu