Stany Zjednoczone

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

United States of America


Flaga Stanów Zjednoczonych	Godło Stanów Zjednoczonych

Dewiza: (ang.) In God We Trust
(Bogu ufamy¹)

Język urzędowy

oficjalnie brak, faktycznie angielski

prezydent George W. Bush
(wiceprezydent Dick Cheney)

Szef rządu

prezydent George W. Bush

Powierzchnia
• całkowita
• wody śródlądowe

3. na świecie
9 631 418 km²
4,9%

Liczba ludności
• całkowita (2006)
• gęstość zaludnienia

3. na świecie
300 000 000
31 osób/km²

Niepodległość

od Wielkiej Brytanii
4 lipca 1776

Jednostka monetarna

dolar amerykański (USD, $)

Strefa czasowa

UTC -5 do -11 - zima
UTC-4 do -10 - lato

Hymn państwowy

The Star-Spangled Banner (Gwiaździsty Sztandar)

USA

^[1] w latach 1776-1956 E pluribus unum (Z wielości jedność)

Kapitol w Waszyngtonie

Stany Zjednoczone Ameryki (ang. United States of America, United States, w skrócie: USA, US) – państwo położone w Ameryce Północnej. Graniczy z Kanadą od północy i Meksykiem od południa; od wschodu granicę kraju stanowi Ocean Atlantycki, a od zachodu Ocean Spokojny. Trzecie państwo świata pod względem terytorium (po Rosji i Kanadzie) oraz trzecie pod względem liczby ludności (po Chinach i Indiach). Stany Zjednoczone są współczesnym supermocarstwem światowym, nazywanym niekiedy hipermocarstwem.

[edytuj] Geografia

[edytuj] Informacje ogólne

Obszar:
- całkowity: 9,6 mln km²
- lądu: 9,2 mln km²
- wodny: 470 tys. km²

Uwaga: dane dotyczą jedynie 50 stanów i okręgu stołecznego

Porównanie: obszar ten odpowiada mniej więcej: 1/2 powierzchni Rosji, 3/10 powierzchni Afryki; 1/2 powierzchni Ameryki Południowej; jest nieco większy od Chin, około dwa i pół razy większy od Europy Zachodniej i prawie 31 razy większy od Polski.
Granice lądowe:
- długość całkowita: 12248 km
- granica z Kanadą: 8893 km (w tym 2477 km z Alaską), z Meksykiem: 3326 km
- Linia brzegowa: 19924 km

[edytuj] Klimat

Klimat: w większości umiarkowany, ale tropikalny na Hawajach i Florydzie, arktyczny na Alasce, półsuchy na Wielkich Wyżynach na północ od Mississippi oraz suchy na południowym zachodzie.

[edytuj] Ukształtowanie powierzchni

Ukształtowanie powierzchni: równiny centralne, góry na zachodzie, wzgórza i niskie góry na wschodzie; krajobraz wulkaniczny na Hawajach.

najniższy punkt: Death Valley (Dolina Śmierci) 86 m p.p.m.
najwyższy punkt: (Alaska) Mount McKinley 6194 m n.p.m.

[edytuj] Zasoby naturalne

Zasoby naturalne: węgiel, miedź, ołów, molibden, fosforany, uran, złoto, rtęć, nikiel, potas, srebro, wolfram, cynk, ropa naftowa, gaz ziemny, drewno

[edytuj] Naturalne zagrożenia

Naturalne zagrożenia: tsunami, wulkany, trzęsienia ziemi, huragany wzdłuż wybrzeża Atlantyku i w Zatoce Meksykańskiej, tornada na obszarach centralnych i południowo-wschodnich, lawiny błotne i pożary w Kalifornii, powodzie.

[edytuj] Ustrój polityczny

Podział władzy: Konstytucja USA (przyjęta 17 września 1787, weszła w życie 4 marca 1789) wprowadziła trójpodział władzy oraz system "hamulców i równowagi", polegający na wzajemnym równoważeniu się różnych rodzajów władz. Władzę wykonawczą sprawuje prezydent (obecnie George W. Bush), który jest jednocześnie głową państwa i szefem rządu (administracji). Prezydent (i wiceprezydent) wybierany jest w pośrednich wyborach na czteroletnią kadencję, może powtórnie sprawować urząd tylko raz. Prezydenta wybierają elektorzy przysługujący każdemu stanowi w liczbie równej członkom Kongresu z danego stanu. Choć dziś we wszystkich stanach elektorzy są wybierani w głosowaniu powszechnym, to stany nie mają obowiązku organizowania wyborów. Zgodnie z art. II Konstytucji Stanów Zjednoczonych o sposobie wyboru elektorów decyduje stanowa legislatywa i jeśliby uznała to za stosowne może np. wybrać elektorów samemu (taki sposób zresztą funkcjonował w wielu stanach przez wiele lat). System ten powoduje, że zdarza się, że kandydat, który uzyskał mniejszość w głosowaniu powszechnym uzyskuje przewagę w kolegium elektorskim i zostaje prezydentem. Taka sytuacja miała miejsce w latach: 1824, 1876, 1888, 1960 i niedawno w 2000.

Rząd jest powoływany przez prezydenta po uzyskaniu aprobaty Senatu. Władzę ustawodawczą sprawuje Kongres, składający się z dwóch izb: Izby Reprezentantów (izba niższa) i Senatu (izba wyższa). Izba Reprezentantów ma kadencję 2-letnią, liczy 435 członków, jest wyłaniana w wyborach powszechnych i bezpośrednich; liczba reprezentantów poszczególnych stanów jest proporcjonalna do liczby ich mieszkańców (każdy stan musi mieć co najmniej 1 przedstawiciela). Senat ma kadencję 6-letnią, liczy 100 członków, wszystkie stany mają równą reprezentację — po 2 senatorów (co 2 lata odnawia się 1/3 składu w wyborach częściowych); stołeczny Dystrykt Kolumbii również ma reprezentacje w Kongresie, ale mniejszą. Na czele władzy sądowniczej stoi Sąd Najwyższy Stanów Zjednoczonych (nie mylić z Sądami Najwyższymi poszczególnych stanów i wspólnot).

[edytuj] Partie polityczne

W Stanach Zjednoczonych istnieje system wielopartyjny, ale faktycznie politykę kontrolują jedynie dwie partie: Demokraci (Partia Demokratyczna) i Republikanie (Partia Republikańska). Ponadto w kraju istnieje kilkanaście partii politycznych, ale ich dostęp do życia publicznego jest znikomy. Zazwyczaj jedna partia kontroluje przez dekady konkretny powiat. W przypadku przejęcia władzy w legislaturze stanowej, wszystkie kluczowe stanowiska są obsadzane przez współpracowników jednej partii.

Lista partii politycznych w USA:

Republican Party - Partia Republikańska
Democratic party - Partia Demokratyczna
Libertarian Party - Partia Libertariańska
Constiution Party - Partia Konstytucyjna
Green Party of the USA - Amerykańska Partia Zielonych

**Podział mandatów w Kongresie USA**
Nazwa	Liczba deputowanych	Procent deputowanych
Izba Reprezentantów
Partia Republikańska	231	53,10 %
Partia Demokratyczna	200	45,98 %
Niezależni	4	0,92 %
Senat
Partia Republikańska	55	55 %
Partia Demokratyczna	44	44 %
Niezależni	1	1 %

Źródło: World Factbook

[edytuj] Przestrzeganie praw i swobód

[edytuj] Freedom in the World 2005

W raporcie "Freedom in the World 2005", ogłoszonym przez Freedom House, USA znalazły się w kategorii państw „Wolne” ze wskaźnikiem 1.0 w 7-stopniowej skali. Zobacz: Freedom in the World 2005 (s. 21).

Raport "Freedom in the World" jest efektem monitorowania przez organizację Freedom House zmian w zakresie respektowania i ochrony przez władze państwowe praw politycznych (swoboda działalności konkurencyjnych partii polit., wolne wybory) i wolności obywatelskich (religijnych, etnicznych, ekonomicznych, językowych, praw kobiet i rodziny, wolności osobistych, wolności prasy, przekonań i stowarzyszeń) w 192 krajach i 14 największych terytoriach zależnych i spornych. Raport ocenia państwa i terytoria w skali od "1" (najlepszy) do "7" (najgorszy) i kwalifikuje do jednej z 3 kategorii: "Wolne", "Częściowo wolne" i "Bez wolności" Raporty są opracowywane od 1972 r.

[edytuj] Wolność prasy i mediów

W raporcie "Freedom of the Press 2004" (Freedom House) USA znalazły się w kategorii państw "Wolne" na 17 miejscu na 193 ze wskaźnikiem 13 w 100-stopniowej skali. Źródło: "Freedom of the Press 2004" (od s. 18)
W rankingu "World Press Freedom Ranking 2004" organizacji Reporterzy bez Granic, USA są na 23 miejscu na 167. zobacz: raport 2004 (od s. 5).

[edytuj] System karny

W niektórych stanach wykonywana jest kara śmierci.

Według danych z czerwca 2003, amerykański system penitencjarny przetrzymuje 2 miliony 78 tysięcy 670 osób (ok. 1% dorosłej ludności kraju), co rocznie kosztuje 57 miliardów dolarów. Większość z nich to stosunkowo młodzi mężczyźni. W USA w dowolnej chwili około 20% mężczyzn - czarnych lub pochodzenia latynoskiego - przebywa w więzieniu. W miastach takich jak Waszyngton i Baltimore ponad połowa czarnych mężczyzn w wieku od 18 do 30 lat jest przetrzymywanych w więzieniach, na zwolnieniu warunkowym lub poddanych probacji.

W USA przebywa w więzieniach od 6 do 10 razy więcej ludzi niż w innych krajach demokratycznych. Średnio na 100 000 mieszkańców wypada 715 więźniów, gdy tymczasem w Australii na 100 tysięcy ludności przypada 114 skazanych, 116 w Kanadzie, 95 we Francji i 96 w Niemczech. Dla porównania, w Polsce współczynnik ten wynosi 215 (83 tysiące osadzonych na 38,6 miliona mieszkańców w roku 2005).

[edytuj] Podział terytorialny

Zobacz więcej w osobnym artykule: Podział terytorialny Stanów Zjednoczonych.

(W nawiasach podano oryginalną pisownię, jeśli różni się od polskiej)

50 stanów (poniżej) i 1 okręg (Okręg stołeczny - dystrykt Kolumbii (District of Columbia)) oraz terytoria zależne (poniżej). Uwaga: Niektóre jurysdykcje nazywają siebie "wspólnotami" (Commonwealth), a nie stanami (State).

Stany: Alabama, Alaska, Arizona, Arkansas, Connecticut, Dakota Południowa (South Dakota), Dakota Północna (North Dakota), Delaware, Floryda (Florida), Georgia, Hawaje (Hawaii), Idaho, Illinois, Indiana, Iowa, Kalifornia (California), Kansas, Karolina Południowa (South Carolina), Karolina Północna (North Carolina), Kentucky (wspólnota), Kolorado (Colorado), Luizjana (Louisiana), Maine, Maryland, Massachusetts (wspólnota), Michigan, Minnesota, Missisipi (Mississippi), Missouri, Montana, Nebraska, Nevada, New Hampshire, New Jersey, Nowy Jork (New York), Nowy Meksyk (New Mexico), Ohio, Oklahoma, Oregon, Pensylwania (Pennsylvania) (wspólnota), Rhode Island, Tennessee, Teksas (Texas), Utah, Vermont, Waszyngton (Washington), Wirginia (Virginia) (wspólnota), Wirginia Zachodnia (West Virginia), Wisconsin, Wyoming

Terytoria zależne: Samoa Amerykańskie (American Samoa), Baker (Baker Island), Guam, Howland (Howland Island), Jarvis (Jarvis Island), Johnston (Johnston Atoll), Kingman (Kingman Reef), Midway, Navassa (Navassa Island), Mariany Północne (Northern Mariana Islands), Palmyra (Palmyra Atoll), Portoryko (Puerto Rico), Wyspy Dziewicze Stanów Zjednoczonych (U.S. Virgin Islands), Wake (Wake Island)

[edytuj] Demografia

Populacja stanów (mln.)

(2005)
Liczba ludności	300 000 000
Ludność według wieku
0 - 14 lat	20,6%
15 - 64 lat	67%
ponad 64 lata	12,4%
Wiek (mediana)
W całej populacji	36,27 lat
Mężczyzn	34,94 lat
Kobiet	37,6 lat
Przyrost naturalny	0,92%
Współczynnik urodzeń	14,14 urodzin/1000 mieszkańców
Współczynnik zgonów	8,25 zgonów/1000 mieszkańców
Współczynnik migracji	3,31 migrantów/1000 mieszkańców
Ludność według płci
przy narodzeniu	1,05 mężczyzn/kobiet
poniżej 15 lat	1,05 mężczyzn/kobiet
15 - 64 lat	1 mężczyzn/kobiet
powyżej 64 lat	0,72 mężczyzn/kobiet
Umieralność noworodków
W całej populacji	6,5 śmiertelnych/1000 żywych
płci męskiej	7,17 śmiertelnych/1000 żywych
płci żeńskiej	5,8 śmiertelnych/1000 żywych
Oczekiwana długość życia
W całej populacji	77,71 lat
Mężczyzn	74,89 lat
Kobiet	80,67 lat
Rozrodczość	2,08 urodzin/kobietę

300 mln ludności (17.10.2006). Ponad połowę przyrostu ludności stanowią latynosi, gł. z Meksyku, wschodniej Azji i Europy. Ponad 77% ludności mieszka w miastach, wśród których wyróżniają się wielkie aglomeracje miejskie (ludność w mln): Nowy Jork 21,1, Los Angeles - San Diego 16,4, Chicago 9,3, San Francisco-Oakland (Bay Area) 7,1, Waszyngton - Baltimore 7,0, Filadelfia 6,1, Boston 5,7, Detroit 5,3, Dallas - Fort Worth 4,4, Houston 4,2. W 61 obszarach metropolitalnych, liczących w kwietniu 2000 roku co najmniej milion mieszkańców, żyło 138,4 mln mieszkańców, czyli połowa ludności. Średnia gęstość zaludnienia 30,2 os./km²

Grupy rasowe: ludność biała 77,1%, ludność czarna 12,9%, Azjaci 4,2%, Indianie i rdzenni mieszkańcy Alaski (Aleuci i Inuici) 1,5%, Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku 0,3%, inni 4% (2000).
Religie: protestancka 52%, rzymskokatolicka 24%, mormoni 2%, żydowska 1%, muzułmanie 1%, inne 10%, żadna 10% (2002).
Piśmienność: 97% populacji w wieku powyżej 15 lat jest piśmienna.

Gęstość zaludnienia

Wzrost liczby ludności w latach 1790 - 2005

[edytuj] Kultura

Święta państwowe
Data	Polska nazwa	Oryginalna nazwa
4 lipca	Dzień Niepodległości	Independence Day
ostatni czwartek listopada	Święto dziękczynienia	Thanksgiving Day

[edytuj] Gospodarka

Największa i najsilniejsza technologicznie gospodarka świata. Rozwinięty przemysł samochodowy (wielkie koncerny, m.in.: General Motors, Ford Motor Company, Chrysler), petrochemiczny (Exxon Mobil), elektroniczny (IBM), energetyczny (General Electric), lotniczy i kosmiczny (Lockheed, Douglas Aircraft Company, Boeing, maszynowy, metalurgiczny, włókienniczy, chemiczny, farmaceutyczny, kosmetyczny, spożywczy (mięsny, młynarski, mleczarski, owocowo-warzywny), drzewny, celulozowo-papierniczy.

Największy producent żywności na świecie. Użytki rolne stanowią 46% powierzchni. Uprawia się: kukurydzę, soję, jęczmień, sorgo, bawełnę, tytoń, drzewa owocowe, warzywa. Hodowla bydła, trzody chlewnej, drobiu.

Produkt krajowy brutto:
- 11,75 bln USD (2004, przy zachowaniu parytetu siły nabywczej, pzp)
- PKB na 1 mieszkańca (2004, pzp): 40,100 USD
- Realny wzrost PKB (2005): 3,2%
- W strukturze PKB (2004) udział rolnictwa wynosi 0,9%, przemysłu 19,7%, usług 79,4%.
Budżet:
- dochody: 1,862 bln USD.
- wydatki: 2,338 bln USD.
Dług publiczny: 65% PKB (2004).
Dług zagraniczny: 1,4 bln USD (2001).
Rezerwy w złocie i walutach : 85,94 mld USD (2003).
Struktura zatrudnienia (2004): usługi 76,6%, przemysł i transport 22,7%, rolnictwo, leśnictwo i rybołówstwo 0,7%.
Handel zagraniczny:
- Eksport: 795 mld USD. Eksportuje się głównie: dobra inwestycyjne, samochody, środki zaopatrzenia przemysłu, materiały surowe, dobra konsumpcyjne, produkty rolne, do: Kanady (23,4%), Meksyku (13,5%), Japonii (7,2%), Wielkiej Brytanii (4,7%).
- Import: 1,476 bln USD. Importuje się ropę i produkty petrochemiczne, maszyny, samochody, dobra konsumpcyjne, materiały surowe, żywność i napoje, z: Kanady 17,4%, Chin 12,5%, Meksyku 10,7%, Japonii (9,3%), Niemiec (5,3%).
Inflacja: 3,4% (2005).
Bezrobocie: 5,5% (2004).
Ludność poniżej granicy ubóstwa: 12%
Statystyka wymiany handlowej Raport Waszyngtonski