Aleuci

Z Wikipedii

Aleuci ogólna nazwa nadana tubylczym mieszkańcom Alaski z Archipelagu Aleutów (nazwa własna Unangax, l.poj. Unangan) a także półwyspów Lower Alaska i Kodiak oraz Cieśniny Księcia Williama (nazwa własna Sugpiat, l.poj. Sugpiaq). Ludy te posługują się trzema dialektami języka aleuckiego. Prawdopodobnie są blisko spokrewnieni z Inuitami z kanadyjskiej Arktyki i Grenlandii, Jupikami z zachodniej Alaski i wchodniej Syberii oraz Inupiatami, czyli Inuitami z alaskańskiej Arktyki. Zasiedlili wyspy Archipelagu Aleutów i sąsiednie wybrzeża Alaski mniej więcej 4 tysiące lat temu, w różnych okresach rywalizując ze sobą lub handlując. Utrzymywali się głównie z polowania na zwierzęta morskie, w tym wieloryby i inne duże ssaki morskie.

Przed przybyciem Rosjan do zachodniej Alaski w XVIII w. liczyli ok. 25 000 ludzi, ale nieznane wcześniej choroby zakaźne, wojny i polowania na niewolników prowadzone przez kolonizatorów (najpierw przez blisko sto lat przez Rosjan, a od 1867 przez Amerykanów, którzy kupili Alaskę od Rosji) zdziesiątkowały ich szybko i spis z 1910 roku wykazał zaledwie 1491 Aleutów. Od tamtej pory ich liczba powoli rośnie, mimo wysiedleń prowadzonych podczas II wojny światowej zarówno przez Japończyków, jak i Amerykanów.

Okres kolonizacji rosyjskiej zmienił zasadniczo wcześniejszą myśliwsko-rybacką kulturę Aleutów, którzy przejęli zwyczaje Rosjan, a także ich religię. Do dziś wielu z nich to wyznawcy prawosławia a cerkiew stanowi główny ośrodek życia społecznego wielu wiosek. Badania antropologiczne XX w. potwierdziły językowe i kulturowe pokrewieństwo tubylczych ludów tego regionu oraz jego odrębność w stosunku do tubylczych sąsiadów. Dominująca w antropologii tendencja do nazywania Aleutami jedynie mieszkańców Archipelagu Aleutów powoduje protesty grupy Sugpiat (zwanej też czasem Alutiiq), która mimo swej odrębności nigdy nie uważała się za Inuitów. Wielu Unangax i Sugpiat opowiada się też za pierwszeństwem nazw własnych w stosunku do narzuconej im z zewnętrz i nieprezycyjnej nazwy "Aleuci" (podobnie jak źle widziane obecnie nazwy "Indianie" i "Eskimosi").

Istotną zmianą w życiu współczesnych Aleutów i innych tubylczych ludów Alaski było uchwalenie w 1971 roku przez Kongres USA tzw. ustawy o zaspokojeniu roszczeń tubylców Alaski (Alaska Native Claims Settlement Act). Ustawa powołała do życia regionalne korporacje tubylcze, które stały się współwłaścicielami ziemi i bogactw tubylczych społeczności, w tym - dla grup Unangax i Sugpiat - Aleut Corporation, Koniag, Inc., Chugach Alaska Corporation i Bristol Bay Native Corporation. Każdy z odpowiadających im obszarów geograficznych ma też własną korporację zarządającą lokalną służbą zdrowia, opieką społeczną, oświatą i obrona praw tubylczych.

Regionalne grupy Aleutów podzielone są z kolei na wioski, których nazwy kończą się na miut (co oznacza ludzie, którzy żyją w danym miejscu). Ostatnią istotną próbą naprawienia części historycznych krzywd Aleutów była ustawa Kongresu USA z 1988 roku (tzw. Aleut Restitution Act), wspierająca rozwój lokalnej samorządności oraz starania grup Aleutów o zachowanie własnych języków i tradycji kulturowych.

W 2000 ludność Aleutów (tubylcza, nie-tubylcza i mieszanego pochodzenia łącznie) wynosiła 8162, w tym 4283 w osadzie Unalaska.

Zobacz też: Native Alaskan Tribal Entities