Wulkan
Z Wikipedii
| Wulkan to również nazwa hipotetycznej planety w Układzie Słonecznym o orbicie położonej wewnątrz orbity Wenus, oraz jednej z niedużych planetoid krążących bardzo blisko Słońca. |
Wulkan (z łac. Vulcanus – imię rzymskiego boga ognia) – miejsce na powierzchni Ziemi, z którego wydobywa się lawa, gazy wulkaniczne i materiał piroklastyczny. Terminu tego również używa się jako określenie form terenu powstałych wskutek działalności wulkanu, choć bardziej poprawne są takie terminy jak: góra wulkaniczna, stożek wulkaniczny, kopuła wulkaniczna czy wulkan tarczowy.
Spis treści |
[edytuj] Wulkany
[edytuj] Rodzaje wulkanów
1. Komora wulkaniczna
2. Skała macierzysta
3. Kanał lawowy
4. Podnóże
5. Sill
6. Przewód boczny
7. Warstwy popiołu emitowanego przez wulkan
8. Zbocze
9. Warstwy lawy emitowanej prze wulkan
10. Gardziel
11. Stożek pasożytniczy
12. Potok lawowy
13. Komin
14. Krater
15. Chmura popiołu
Aktywność wulkaniczna zmienia się wraz z czasem. Obserwowana aktywność wulkanów umożliwiła wprowadzenie ich podziału na wulkany:
- czynne – stale lub sporadycznie objawiające swoją działalność (np. Wezuwiusz, Etna, Stromboli),
- drzemiące – ich działalność obserwowano w czasach historycznych (np. Fuji, Tambora),
- wygasłe – ich działalność nie została zaobserwowana w czasach historycznych (np. stożki wulkaniczne w Niemczech i Polsce).
Szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 tys. lat na kuli ziemskiej czynnych było 1500 wulkanów. W tym okresie miało miejsce około 7900 erupcji. Obecnie liczbę czynnych wulkanów szacuje się na około 600. Ponadto można spotkać kilka tysięcy nieczynnych wulkanów na lądzie oraz kilkadziesiąt tysięcy pod wodą.
Inny podział bierze pod uwagę miejsce, z którego wypływa magma. Wyróżnia się wówczas wulkany:
Wulkany różnią się dominującym rodzajem materiału, jaki się z nich wydobywa:
- lawowe (efuzywne) – wypływa tylko lawa, ich erupcja ma łagodny przebieg. Dzielą się na:
- stratowulkany (mieszane) – oprócz lawy wyrzucane są też inne materiały, należą do najbardziej eksplozywnych. Stratowulkany posiadają wysokie stożki (kąt nachylenia ok 30 stopni) (np. Wezuwiusz).
- eksplozywne – wyrzucają tzw. materiał piroklastyczny
- maary
- wulkany błotne – z których wydobywa się na powierzchnię błotnista mieszanina wody, iłu, piasku itp. Proces ten związany jest z przejawami wygasającego już wulkanizmu – wydobywaniem się gorącej wody lub pary wodnej.
[edytuj] Rozmieszczenie wulkanów
[edytuj] Europa
W Europie jest kilka działających wulkanów, głównie we Włoszech i na Islandii:
- Etna (Włochy) – 3323 m n.p.m.
- Beerenberg (Norwegia) – 2277 m n.p.m.
- Grimsvötn (Islandia) – 1719 m n.p.m.
- Hekla (Islandia) – 1491 m n.p.m.
- Katla (Islandia) – 1363 m n.p.m.
- Wezuwiusz "Vesùvio" (Włochy) – 1277 m n.p.m.
- Stromboli (Włochy) – 926 m n.p.m.
- Vulcano (Włochy) – 500 m n.p.m.
- Santoryn (Grecja) – 131 m n.p.m.
- Amiata (Włochy) - 1734 m n.p.m.
W Polsce odnaleźć można ślady dawnego wulkanizmu w Pieninach (Wdżar) oraz w Sudetach.
[edytuj] Afryka
- Kilimandżaro (Tanzania) - 5895 m n.p.m
- Meru (Tanzania) – 4570 m n.p.m.
- Kamerun (Kamerun) – 4094 m n.p.m.
- Pico del Teide (Wyspy Kanaryjskie) – 3718 m n.p.m.
[edytuj] Ameryka Północna
- Orizaba (Meksyk) – 5700 m n.p.m.
- Popocatépetl (Meksyk) – 5452 m n.p.m.
- Rainier (USA) – 4390 m n.p.m
- Wrangell (USA) – 4270 m n.p.m.
- Colima (Meksyk) – 4265 m n.p.m.
- St. Helen (USA) – 3000 m n.p.m.
- Kilauea (USA) -1250 m n.p.m.
[edytuj] Ameryka Południowa
- Llullaillaco (Argentyna/Chile) 6723 m n.p.m.
- Antafalla (Argentyna) – 6450 m n.p.m..
- Guallatira (Chile) – 6060 m n.p.m.
- Lascar (Chile) – 5990 m n.p.m.
- Cotopaxi (Ekwador) – 5896 m n.p.m.
- Tupungatito (Chile) – 5640 m n.p.m.
- Sangay (Kolumbia) – 5325 m n.p.m.
- Maipo (Chile) – 5323 m n.p.m.
- Purace (Kolumbia) – 4700 m n.p.m.
- Villarica (Chile) – 2840 m n.p.m.
[edytuj] Antarktyda
- Erebus (Wyspa Rossa) – 3794 m n.p.m.
[edytuj] Australia i Oceania
- Mauna Kea (Hawaje) – 4205 m n.p.m.
- Mauna Loa (Hawaje) – 4170 m n.p.m.
- Ruapehu (Nowa Zelandia) – 2800 m n.p.m.
[edytuj] Azja
- Demavend (Iran) – 5671 m n.p.m.
- Kluczewska Sopka (Rosja) – 4957 m n.p.m.
- Fuji (czyt.Fudżi) (Japonia) – 3776 m n.p.m.
- Semeru (Indonezja) – 3680 m n.p.m.
- Apo (Filipiny) - 2965 m n.p.m.
- Marapi (Indonezja) – 2890 m n.p.m.
- Asama (Japonia) – 2540 m n.p.m.
- Pinatubo (Filipiny) – 1600 m n.p.m.
- Krakatau (Indonezja) – 813 m n.p.m.
[edytuj] Wulkany we wszechświecie
Wulkany można znaleźć także na innych obiektach Układu Słonecznego, m.in. na Marsie (Olympus Mons), Io (księżycu Jowisza) czy Trytonie (księżycu Neptuna).
[edytuj] Wielkie erupcje wulkaniczne
- Toba - 73.000 ± 4.000 lat temu
- Santorini (Thira) – ok. 1450 r. p.n.e.
- Wezuwiusz – 24 sierpnia 79 r.
- Huaynaputina (Peru) - 19 lutego 1600 r.
- Tambora - 11 kwietnia 1815 r.
- Krakatau – 27 sierpnia 1883 r.
- Mount St. Helens – 18 maja 1980 r.
- Pinatubo - czerwiec 1991 r.
[edytuj] Wulkanologia
[edytuj] Powstawanie wulkanów
Występowanie wulkanów na Ziemi jest ściśle związane ze strefą młodej górotwórczości i z obszarami aktywnych trzęsień ziemi. Związek tych zjawisk tłumaczy teoria tektoniki płyt litosfery. W miejscach, gdzie jedna płyta litosfery zagłębia się pod drugą, wulkany powstają wzdłuż ich krawędzi – na kontynencie oraz wzdłuż rowów oceanicznych, np. wybrzeże Pacyfiku, Europa Południowa, Japonia, Filipin. Wulkany powstają także w miejscach rozsuwania się płyt litosfery od siebie, czyli w grzbietach śródoceanicznych i w dolinach ryftowych, np. w Grzbiecie Śródtlantyckim, na Islandii, w Wielkich Rowach Afrykańskich. Unikalną w czasach historycznych okazją do obserwacji narodzin wulkanu było powstanie wulkanu Paricutín w Meksyku oraz wysepki Surtsey u brzegów Islandii.
[edytuj] Zobacz też
[edytuj] Linki zewnętrzne
