Kara śmierci
Z Wikipedii
całkowita abolicja
kara zachowana tylko na wypadek specjalnych okoliczności (np. stan wojny)
nie wykonano żadnego wyroku od przynajmniej 10 lat
kara śmierci tylko dla pełnoletnich
także dla niepełnoletnich
Kara śmierci (kara główna, kara ostateczna) – kara polegająca na pozbawieniu życia sprawcy przestępstwa. Stosowana w przypadku ciężkich zbrodni, takich jak zabójstwo czy przestępstwo przeciwko państwu (np. zdrada). Kara śmierci była też, bądź jest zapisana w prawach religijnych różnych wyznań.
Historia kary śmierci
Kara śmierci była stosowana na całym świecie jeszcze za czasów, gdy prawo opierało się na zwyczajach i regułach kultury (prawo zwyczajowe). Stosowana w przypadku zabójstwa lub morderstwa często była wykonywana przez rodzinę osoby zabitej.
Kara śmierci znajdowała się w obowiązujących prawach ludzkości na przestrzeni całej znanej historii – dopiero w XX wieku zaczęto ją znosić. Prawo Drakona (621 p.n.e.) przewidywało karę śmierci za większość – nawet drobnych – wykroczeń.
W 1977 Amnesty International rozpoczęła kampanię przeciwko karze śmierci. Do końca XX wieku większość państw demokratycznych zniosła karę śmierci. Obecnie kara śmierci stosowana jest głównie przez niedemokratyczne reżimy oraz USA, Japonię, Koreę Południową, Singapur, Tajwan, Malezję i Indie.
Kara śmierci a demokracja
Nie można wykazać związku pomiędzy systemem politycznym państwa a stosowaniem kary śmieci. Jakkolwiek w większości państw niedemokratycznych istnieje kara śmierci, istnieją także niedemokratyczne, a czasem wręcz zbrodnicze reżimy, które z przyczyn wizerunkowych zniosły ten rodzaj sankcji (państwem takim była m.in. Serbia, pod rządami Slobodana Miloševicia, zaś zniesienie kary śmierci nastąpiło w 1995 r. – tym samym, co masakra w Srebrenicy). Podobnie autorytarne reżimy, np. Turmenbaszy w Turkmenistanie, który w 1999 oficjalnie zniósł karę śmierci, czy wojskowa junta w Birmie, gdzie od kilkunastu lat nie wykonuje się egzekucji.
Z drugiej zaś strony wśród państw stosujących karę śmierci jest uznawana za demokratyczną i przestrzegającą prawa człowieka Japonia, a także demokratyczne Indie czy Korea Południowa. Niejednolita jest sytuacja kary śmierci w USA. Prawo federalne oraz większości stanów zezwala na stosowanie kary śmierci. Niemniej jednak w 9 stanach nie stosuje się takiej kary, w dwóch uznano ją za niekonstytucyjną, a w trzech zawieszono jej wykonywanie w 1976 roku. W pozostałych stanach kara śmierci jest orzekana i wykonywana.
Kara śmierci w systemach religijnych
Kara śmierci w Starym Testamencie
W Starym Testamencie wymienione zostały liczne przestępstwa, których popełnienie ma być karane śmiercią, i tak są nimi m.in. pobicie rodziców (Ks. Wyjścia, roz. 21, wers 15), a nawet złorzeczenie im (tamże, wers 17), czary (Ks. Liczb, roz. 22, wers 18), sodomia (tamże, wers 19), cudzołóstwo (Ks. Kapł., roz. 20, wers 10), nieprzestrzeganie szabatu (Ks. Wyjścia, roz. 35, wers 2) oraz liczne inne przestępstwa i wykroczenia.
Jednak jedynie za zabójstwo stosownie kary śmierci jest nakazane w Biblii wielokrotnie; nakaz taki pojawia się w każdej z ksiąg Pięcioksiągu Mojżeszowego, co jest rozwinięciem pojawiającej się na początku Biblii zasady, iż: kto przelewa krew człowieka, przez człowieka zostanie przelana jego własna krew (Ks. Rodz., roz. 9, wers 6), Jakkolwiek sformułowanie takie nakazuje karanie śmiercią każdego przypadku zabicia człowieka, w dalszej części Biblii pojawia się wyraźne rozróżnienie pomiędzy zabójstwem nieumyślnym, a umyślnym, i stosownie do tego nakazane są odmienne postępowania. Zabójstwo nieumyślne miało także być karane śmiercią (aczkolwiek z licznymi wyjątkami, jak np. zabicie złodzieja kradnącego przed wschodem słońca [ Ks. Wyjścia, roz. 22, wers 2] ), jednak sprawca zabójstwa nieumyślnego zawsze mógł uniknąć kary śmierci udając się na określony czas na wygnanie jednego do kilku wyznaczonych w tym celu miast, a gdy zdecydował się na taką banicję krewni ofiary nie mogli go zabić. W odniesieniu do rozmyślnego zabójstwa istnieje bezwzględny nakaz pozbawienia sprawcy życia, przy czym mordercy nie przysługuje nawet prawo azylu świątynnego: jeśliby kto umyślnie przeciw bliźniemu swemu zasadziwszy się zdradą zabił go, i od ołtarza mego weźmiesz go i zabijesz! (Ks. Wyjścia, roz. 21, wers 14). Biblia zakazując stosowania wobec rozmyślnych zabójców kar innych niż kara śmierci zawiera także groźbę w stosunku do społeczności, która zaniecha obowiązku stosownego ukarania mordercy: nie wolno wam plugawić ziemi, w której jesteście; krew bowiem plugawi ziemię, a za ziemię nie można dokonać przebłagania w związku z krwią, którą na niej przelano, jak tylko krwią tego, który ją przelał. (Ks. Liczb, roz. 35, wers 33).
Kara śmierci wykonywana miała być przez krewnych ofiary (w sposób dość dowolny), lub przez całą społeczność (przez ukamienowanie), jednak jeszcze w Biblii znajdują się fragmenty wskazujące, iż nie ona była stosowana tak rygorystycznie, jak tego chciała Biblia (dotyczyło to zwłaszcza nieegzekwowania przez królów Izraela i Judy karania śmiercią za przestępstwa inne niż zabójstwo, np. za bałwochwalstwo).
Kara śmierci w judaizmie
Do II w. n.e kara śmierci na terenie Palestyny wykonywana była w różny sposób, w zależności od rodzaju przestępstwa, za które została orzeczona. Jeżeli nie było nakazane zastosowanie innego rodzaju kary śmierci skazany był pozbawiany życia przez uduszenie. Kara ta stosowana była za m.in. cudzołóstwa i porwanie (ale tylko Żyda). Ścięcie było karą za morderstwo a także bałwochwalstwo, spalenie - za większość przestępstw związanych z kazirodztwem zaś ukamienowanie - m.in. za sodomię.
W okresie istnienia państwa żydowskiego częstotliwość orzekania i wykonywania kary śmierci prawdopodobnie nie odbiegała od przeciętnej w innych krajach. Po zniszczeniu państwowości żydowskiej sytuacja zaczęła się zmieniać.
Stopniowo nasilała się tendencja do traktowania kary śmierci w sposób wyjątkowy. Uzyskiwano to za sprawą licznych wymogów proceduralnych, jak np. wymóg zeznań dwu naocznych świadków czynu, wymóg, by potwierdzono, iż przestępca miał świadomość, iż popełnia zbrodnię, za którą grozi mu kara śmierci, a także konieczność uzyskania odpowiedniej większości głosów w sądzie. W praktyce orzeczniczej oznaczało to, że do skazania na śmierć trzeba było popełnić przestępstwo w obecności co najmniej dwu świadków, zaś sąd musiał udowodnić, iż przestępca przed popełnieniem czynu został ostrzeżony i poinformowany o grożących mu konsekwencjach, co w sposób oczywisty powodowało, że spełnienie tych wymogów było trudne, a kara śmierci orzekana sporadycznie, wraz z upływem czasu coraz rzadziej. Od ok. II w. p.n.e., gdy orzekanie kary śmierci rozpoczął Sanhedryn, wyroki śmierci zapadały początkowo raz na kilka miesięcy, a w okresie późniejszym - co kilka - kilkanaście lat.
Kara śmierci w chrześcijańskiej Europie
Kara śmierci stosowana była we wszystkich krajach Europy starożytnej, stąd jej przyjęcie przez chrystianizujące się państwa było z jednej strony kontynuacją dawnego prawodawstwa, a z drugiej - realizacją zasad prawa biblijnego (ten aspekt wyrażał się w wyrokach za przestępstwa związane z religią).
Stanowisko kościołów chrześcijańskich wobec kary śmierci przed XX w.
Kościół katolicki (oraz inne kościoły chrześcijańskie) w minionych wiekach nie sprzeciwiały się karze śmierci, a od średniowiecza aprobowały ją, i to zarówno za przestępstwa przeciw religii (herezja, czary), jak i inne czyny, za które prawo danego kraju przewidywało egzekucję. Trudno jednoznacznie określić w jakim stopniu dostosowywanie się do litery prawa zawartego w Biblii zaważyło o zgodzie na karę śmierci, a w jakim stopniu było to przyjęciem starych norm prawnych zawartych w prawie rzymskim i prawach plemiennych poprzedzających istnienie prawa krajowego.
Dla Kościoła śmierć jako wcześniej czy później nieunikniona, a będąca przejściem do innego świata, nie stanowiła problemu; istotniejsze było, by osoba mająca zostać stracona przed egzekucją wyspowiadała się i przyjęła sakramenty, co miało jej umożliwić zbawienie. Zapewnienie tego skazańcowi powodowało, iż Kościół nie był przeciwny egzekucjom nawet za drobne przestępstwa, o ile prawo przewidywało za nie karę śmierci. Takie podejście znalazło się w pismach Św. Tomasza z Akwinu, który ujmując w ramy naukę kościoła z owego okresu i uzupełniając ją o własne przemyślenia (przyjęte przez kościół) pisał m.in. (...) jednostka ma się do społeczeństwa tak, jak część do całości: tej całości służy i jest jej podporządkowana. Jeżeli jednak przez swoje czyny staje się zagrożeniem dla jej dobra, może być jak organ objęty gangreną - usunięta z grona żyjących.
Takie stanowisko kościoła katolickiego obowiązywało aż do XVIII w. W latach następnych, pod wpływem prądów humanitarnych, jakkolwiek nadal aprobując karę śmierci, kładziono nacisk, by była ona orzekana tylko za ciężkie przestępstwa, gdyż, jak pisał Św. Tomasza z Akwinu, (...) człowiek, który dopuszcza się ciężkich wykroczeń, pozbawia się swojej godności i jest gorszy od bestii. Takiego człowieka można pozbawić życia.
Kolejne wieki to czas dalszego zawężania możliwości stosowania kary śmierci, która, jakkolwiek nadal dopuszczalna w społecznej nauce Kościoła, traktowana jest jako kara wyjątkowa, możliwa do stosowania tylko w ostateczności.
Stanowisko takie obowiązuje do dnia dzisiejszego, a jego dokładniejsze omówienie znajduje się w dalszej części artykułu.
Kara śmierci za przestępstwa kryminalne
Kara śmierci była bardzo szeroko stosowana w czasach średniowiecza w sprawach o przestępstwa niezwiązane z religią, zaś stosowanie z rego środka karnego nie opierało się na zasadach wyłożonych w Biblii, lecz było dostosowane do lokalnych potrzeb. I tak nawet rozmyślne zabójstwo tylko niekiedy karane było śmiercią, często była za nie tylko kara grzywny (w Polsce pod nazwą główszczyzna); zależało to od pozycji społecznej ofiary i sprawcy, w mniejszym stopniu od okoliczności zdarzenia. Poza tym kara śmierci orzekana była za szereg innych, drobnych czynów przestępczych. Głównym powodem tego był fakt, iż był przy braku więzień była ona jedynym sposobem na usunięcie ze społeczności jednostek w jakikolwiek sposób zagrażających innym. Drugim powodem była chęć przeciwdziałania przestępczości, i zadaniu temu służyć miało publiczne wykonywanie egzekucji. Kryterium doboru czynów, za które groziła kara śmierci zależało jedynie od tego, w jakim stopniu dany czyn był uciążliwy społecznie i jak bardzo rozpowszechnione było jego popełnianie (np. w XVI w. król Anglii Henryk VIII, wobec plagi drobnych kradzieży kieszonkowych wprowadził karę śmierci za kradzież kwoty większej niż 13 pensów, lub przedmiotów tej wartości).
Kara śmierci wobec osób, które popełniały przestępstwa niezagrażające w sposób istotny państwu, wykonywana była w sposób, który nie miał zadać im nadmiernego bólu. Wobec osób, których czyny w sposób istotny zagrażały interesom panującego, wykonanie kary śmierci odbywało się w sposób, który miał dostarczyć maksimum cierpienia, a publiczny charakter egzekucji miał być przestrogą dla widzów.
Stopniowo lista czynów zagrożonych egzekucją stawała się krótsza. Początkowo powodami tego były m.in. odkrycia geograficzne, które umożliwiły pozbywanie się jednostek aspołecznych (w szerokim rozumieniu tego słowa) w sposób inny niż ich zabicie, tj. poprzez zesłanie do kolonii karnej, skąd po odbyciu kary nie było możliwości powrotu. W następnych wiekach, wraz z rozwojem gospodarczym większe wpływy do skarbca państwowego umożliwiły otwieranie więzień, w których winni drobnych przestępstw mogli odbywać karę. Równolegle postępował rozwój moralności w kierunku, który postulował ograniczanie egzekucji tylko do przypadków najcięższych przestępstw.
Kara śmierci za przestępstwa związane z religią
(Jako kategoria związanych z religią została tutaj wyodrębniona grupa przestępstw, obecnie nie traktowanych jako czyny zabronione, których karalność wynikała z przyjęcia chrześcijaństwa jako religii panującej, m.in. herezji czy czarów)
Kara śmierci za herezję pojawiła się jeszcze w starożytnym Rzymie. Wkrótce po uznaniu chrześcijaństwa za religię panującą został wprowadzony przepis, skazujący przywódców sekty manichejczyków na śmierć na stosie 387 r. Także w 453 r. cesarz Teodozjusz uznał herezję za przestępstwo równe zdradzie stanu i przewidział za nie karę śmierci przez spalenie żywcem. Podobne postanowienia zawierał kodeks Justyniana z 534 r. (Corpus Iuris Civilis).
W wiekach następnych wpływ Kościoła, uznającego, iż heretyków należy przede wszystkim nawracać i karać za pomocą kar kościelnych spowodował, iż herezja nie była karana śmiercią, zaś zdarzające się incydentalnie wypadki takich działań ze strony władz świeckich (np. palenie heretyków przez król Francji Roberta II Pobożnego w Orleanie w 1022 r.) spotykały się z potępieniem Kościoła.
Zmiana tego stanowiska nastąpiła na początku XIII w., kiedy to jeden z liderów heretyckiej sekty katarów zamordował kaznodzieję Piotra de Castelnau (kanonizowanego i znanego obecnie jako Św. Piotr z Werony). Rozpoczęta wówczas krucjata przeciw katarom i masowe stosowanie kary śmierci spotkało się z aprobatą Kościoła.
W okresie tym zaczęła działać Inkwizycja, której głównym zadaniem była walka z herezją, jednak sama Inkwizycja nie stosowała kary śmierci, a osądzonego przekazywała do ukarania "ramieniu świeckiemu". Liczba wyroków śmierci wykonanych z inspiracji inkwizytorów jest trudna do określenia, zaś liczby wahają się od kilkunastu do kilkuset tysięcy.
W okresie reformacji dość powszechne było prześladowanie, a czasem karanie śmiercią wyznawców innego odłamu chrześcijaństwa, niż dominujący na danym terytorium. Działania takie podejmowały jednak zawsze władze świeckie, z inspiracji duchownych, i zjawisko to występowało zarówno w krajach katolickich, jak i protestanckich.
Do gorliwego tępienia herezji za pomocą wszelkich dostępnych środków przez władze państwowe, poza względami religijnymi przyczyniło się traktowanie herezji jako przestępstwa zagrażającego stabilności państwa.
Często pojęcie herezji, używane jako główny zarzut i umożliwiające wydanie wyroku śmierci nie wiązało się z negowaniem nauki Kościoła, a było wykorzystywane przez władze świeckie do zapewniania porządku społecznego (stąd karanie za herezję uczestników różnego rodzaju ruchów kontestujących feudalny porządek społeczny). Takie podejście występowało zarówno w krajach katolickich jak i protestanckich
Pod zarzutami herezji zostali straceni przez spalenie na stosie m.in. Joanna d'Arc, Jan Hus i Giordano Bruno. Galileusz (Galileo Galilei) został pod groźbą kary śmierci zmuszony do odwołania swoich twierdzeń i dożywotnio uwięziony.
Kara śmierci w procesach o czary wynika z zawartego w Biblii nakazu zabijania czarownic. Stosowana była głównie w krajach protestanckich (także poza Europą np. w angielskich koloniach w Ameryce [ Salem ]), zaś największe nasilenie egzekucji skazanych za ten czyn wbrew obiegowym opiniom miało miejsce nie w średniowieczu, a w epoce nowożytnej (XVI i XVII w.). Ostatni wyrok śmierci (przez spalenie na stosie, poprzedzone uduszeniem) wykonano w Prusach, w 1811 r. (wyrok ten obejmował karę nie tylko za czary, ale i podpalenie). Ogólna liczba ofiar w procesach o czary liczy prawdopodobnie ponad 140 tysięcy, jednak istnieją bardzo duże rozbieżności w szacunkach tej liczby.
Obecne stanowisko Kościoła katolickiego
Od oficjalnego stanowiska Kościoła na karę śmierci należy odróżnić osobiste poglądy poszczególnych hierarchów, także wysoko postawionych, np. biskupów, czy nawet papieży. Jakkolwiek poglądy te mogą mieć w przyszłości wpływ na późniejsze zmiany prawa kanonicznego, nie są one obecnie w żaden sposób wiążące dla katolików.
Obecnie oficjalnie Kościół katolicki jest niechętny orzekaniu kary śmierci, choć dopuszcza jej stosowanie w wyjątkowych przypadkach. W Katechizmie Kościoła katolickiego czytamy:
- Uprawniona obrona może być nie tylko prawem, ale poważnym obowiązkiem tego, kto jest odpowiedzialny za życie drugiej osoby. Obrona dobra wspólnego wymaga, aby niesprawiedliwy napastnik został pozbawiony możliwości wyrządzania szkody. Z tej racji prawowita władza ma obowiązek uciec się nawet do broni, aby odeprzeć napadających na wspólnotę cywilną powierzoną jej odpowiedzialności. (KKK 2265)
- Wysiłek państwa, aby nie dopuścić do rozprzestrzeniania się zachowań, które łamią prawa człowieka i podstawowe zasady obywatelskiego życia wspólnego, odpowiada wymaganiu ochrony dobra wspólnego. Prawowita władza publiczna ma prawo i obowiązek wymierzania kar proporcjonalnych do wagi przestępstwa (...) (KKK 2266)
- Kiedy tożsamość i odpowiedzialność winowajcy są w pełni udowodnione, tradycyjne nauczanie Kościoła nie wyklucza zastosowania kary śmierci, jeśli jest ona jedynym dostępnym sposobem skutecznej ochrony ludzkiego życia przed niesprawiedliwym napastnikiem.
- Jeżeli jednak środki bezkrwawe wystarczą do obrony i zachowania bezpieczeństwa osób przed napastnikiem, władza powinna ograniczyć się do tych środków, ponieważ są bardziej zgodne z konkretnymi uwarunkowaniami dobra wspólnego i bardziej odpowiadają godności osoby ludzkiej.
- Istotnie dzisiaj, biorąc pod uwagę możliwości, jakimi dysponuje państwo, aby skutecznie ukarać zbrodnię i unieszkodliwić tego, kto ją popełnił, nie odbierając mu ostatecznie możliwości skruchy, przypadki absolutnej konieczności usunięcia winowajcy "są bardzo rzadkie, a być może już nie zdarzają się wcale". (KKK 2267).
Można więc stwierdzić, że Kościół katolicki w przypadkach najwyższej wagi dopuszcza karę śmierci nakładając na władzę publiczną obowiązek wymierzania kar odpowiednich do ciężaru przestępstwa. Jednocześnie podkreśla, że tam gdzie to możliwe władza powinna ograniczać się do stosowania bezkrwawych środków obrony obywateli.
Kara śmierci w islamie
Podobnie wyznawcy islamu dość szeroko stosowali karę śmierci nie tylko za zbrodnie, ale też za przestępstwa przeciwko wierze. Zapłatą dla tych, którzy zwalczają Boga, i Jego Posłańca, i starają się szerzyć zepsucie na ziemi, będzie tylko to, iż będą oni zabici lub ukrzyżowani albo też obetnie im się, rękę i nogę naprzemianległe albo też zostaną wypędzeni z kraju (Koran, sura 5, wers 33).
Zasadniczo w czasach obecnych należy odróżnić 2 kategorie pojęciowe: kara śmierci w islamie i kara śmierci w krajach islamskich, które pod wpływem wzorców zachodnich orzekają i wykonują takie wyroki znacznie rzadziej niż nakazuje koran
Śmiercią wg najważniejszych szkół koranicznych (obejmujących ok. 98% muzułmanów) karana jest też odstępstwo od wiary (ridda), obejmująca zarówno zmianę wyznania, jak też poważne błędy doktrynalne w wyznawanym islamie (np. kwestionowanie prawdziwości Koranu). Niegdyś niemal wszystkie kraje islamskie stosowały się do tej zasady. Obecnie (2004 r.) wyroki śmierci za apostazję wydawane są przez państwowe sądy w ośmiu krajach islamskich: Arabii Saudyjskiej, Jemenie, Afganistanie, Komorach, Iranie, Mauretanii, Pakistanie i Sudanie.
Kara śmierci zgodnie z Koranem może też być za orzeczona za poważne zbrodnie, jak zabójstwo, zdrada, itd., jak też za czyny mniej groźne dla społeczności, jak zdrada małżeńska (wg niektórych interpretacji szariatu tylko jeśli było na to 4 świadków), homoseksualizm czy czary (kategoria ta często bywa stosowana do wszelkiej działalności sprzecznej z polityką władz, np. do działalności związkowej wśród zagranicznych pracowników zatrudnionych w Arabii Saudyjskiej).
Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Kara śmierci w innych systemach religijnych i cywilizacyjnych
Jakkolwiek zarówno buddyzm, jak i hinduizm zasadniczo zakazują zabijania, to zakaz ten nie był szczególnie gorliwie przestrzegany, czego wyrazem było m.in. prowadzenie wojen, i skoro zatem dopuszczono zabijanie wroga, tym bardziej dopuszczalne stało się karanie śmiercią zbrodniarzy. W hinduistycznych i buddyjskich państwach Azji Południowej do wymierzania kary śmierci stosowano często słonie (tzw. łamanie słoniem), trudno jednak powiedzieć, na ile ich użycie związane było z niechęcią do zabijania człowieka przez człowieka, a na ile miało było podyktowane przez wymiar praktyczny: tak wykonana kara śmierci miała dość widowiskowy przebieg i mogła pełnić funkcję odstraszającą.
Systemy moralno-prawne pozostających pod wpływem buddyzmu Japonii i Chin nie miały nic przeciw egzekucjom.
W na terenach prekolumbijskiej Ameryki stosowanie kary śmierci było praktykowane; w państwach Ameryki Środkowej było nawet bardzo powszechne i połączone z rytualnym charakterem egzekucji.
Również w Afryce wszędzie tam, gdzie powstawały pierwsze organizmy państwowe kara śmierci była stosowana (ciekawostką jest fakt, iż XIX-wieczny władca Zulusów, Czaka, szafujący karą śmierci z dużą, nawet jak na afrykańskie warunki, swobodą, był wielce zdziwiony okrucieństwem białych, gdy dowiedział się o istnieniu więzień; w ówczesnej mentalności mieszkańców tego kontynentu pozbawienie człowieka wolności, zamknięcie jak zwierzęcia w klatce było znacznie bardziej nieludzkie, niż zabicie go).
- Ta sekcja jest zalążkiem. Jeśli możesz, rozbuduj ją.
Kara śmierci na świecie
W 2005 roku, wg danych Amnesty International, wykonano na świecie co najmniej 2148 wyroków śmierci w 22 krajach. Najwięcej egzekucji (1770) wykonano w Chinach, następny był Iran - 94 wyroki, Arabia Saudyjska - 86 i w USA - 60 egzekucji. W niektórych krajach (w Iranie, Arabii Saudyjskiej egzekucje często wykonywane są publicznie.
Kara śmierci została zniesiona całkowicie w 88 krajach, 11 krajów zniosło ją za wyjątkiem szczególnych przestępstw takich jak zbrodnie wojenne, a kolejne 30 wprowadziły politykę niewykonywania jej (moratorium) lub nie wykonały żadnego wyroku od co najmniej 10 lat. Kara śmierci obowiązuje wciąż w 68 krajach świata, ale wiele z nich nie przeprowadza egzekucji. W 2004 roku 5 państw usunęło karę śmierci z prawodawstwa: Bhutan, Grecja, Samoa, Senegal i Turcja. W 2006 roku karę śmierci zniesiono na Filipinach.
Unia Europejska sprzeciwia się stosowaniu kary śmierci w każdej sytuacji, dotyczy to również stanu wojny. Pomimo to - jedno z państw członkowskich - Łotwa zachowała karę śmierci za morderstwa dokonane podczas konfliktu zbrojnego. Dalsze cztery kraje członkowskie zachowały teoretyczną możliwość wprowadzenia kary śmierci na wypadek wojny: Francja, Włochy, Polska i Hiszpania (nie ratyfikowały one protokołu 13 do Europejskiej Konwencji Praw Człowieka).
Kara śmierci w Polsce
W Polsce kary śmierci nie wykonuje się od roku 1988 (ostatni wykonany wyrok kwiecień 1988), a 1 września 1998 roku została zniesiona nowowprowadzonym kodeksem karnym z 1997 roku i zastąpiona przez dożywotnie pozbawienie wolności. Ostatnim skazanym na karę śmierci w Polsce był Stanisław Moruś. Przewidziana była w kodeksie karnym Makarewicza i kodeksie karnym wojskowym z 1932 roku, kodeksie karnym Wojska Polskiego z 1944 roku oraz kodeksie karnym PRL z 1969 roku. Środkiem pozbawienia życia było powieszenie, w wypadku żołnierzy – rozstrzelanie. Kara śmierci w PRL była stosowana nie tylko wobec zbrodniarzy – karę śmierci zasądzono i wykonano w przypadku gospodarczej afery mięsnej; w przypadku afery skórzanej kara została zasądzona, ale nie została wykonana. Ostatnia publiczna egzekucja w Polsce miała natomiast miejce 14 lipca 1946 w Poznaniu gdzie na stokach cytadeli powieszono nazistowskiego zbrodniarza, Reichstatthaltera Kraju Warty Arthura Greisera.
W czasach średniowiecza kara śmierci była częścią prawa zwyczajowego. Śmiercią karane były zabójstwa, gwałty, rabunki, podpalenia, zdrada władcy bądź państwa, również fałszowanie monet. Karano poprzez łamanie kołem, ścięcie głowy, ukrzyżowanie, ukamienowanie, ćwiartowanie, spalenie na stosie bądź powieszenie.
Statuty Kazimierza Wielkiego zasądzały karę śmierci również za wyłudzanie nienależnych świadczeń z żup królewskich, zagarnięcie podatków bądź obracanie obcą monetą. Konstytucja z 1586 roku przewidywała karę śmierci za czyny przeciwko moralności i dobrym obyczajom (sodomia, homoseksualizm), czyny przeciwko porządkowi publicznemu (gwałtowne najście na dom, napad na drodze), spiski przeciwko władzom miejskim, porwanie oraz za zabójstwo umyślne.
Postulat przywrócenia kary śmierci podnoszony jest przez niektóre partie polityczne. Konsekwentnie od początku istnienia postulat utrzymania i – później – przywrócenia kary śmierci podnosi Unia Polityki Realnej, która prowadzi Witrynę Kary Śmierci. W październiku 2004 roku Prawo i Sprawiedliwość zgłosiło projekt nowelizacji kodeksu karnego, przewidujący m.in. przywrócenie kary śmierci; projekt został odrzucony przez sejm większością głosów. Wprowadzenie kary śmierci prawdopodobnie wiązałoby się z koniecznością opuszczenia przez Polskę Rady Europy, która wymaga od swych członków ratyfikacji Europejskiej Konwencji Praw Człowieka wraz z dodatkowym protokołem szóstym (zakazującym stosowania kary śmierci w okresie pokoju).
Metody wykonywania kary śmierci
Istnieje bardzo duża liczba sposobów na wykonywanie kary śmierci. Metody wykonywania tej kary dzielą się na dwie zasadnicze grupy, zaś głównym kryterium tego podziału jest to, czy kara śmierci ma być karą, której jedynym celem jest zabicie skazanego (kara śmierci zwykła), czy też śmierć jest tylko jednym z elementów wyroku, zaś równie ważnym zadaniem egzekucji jest zadanie skazanemu cierpienia (kara śmierci kwalifikowana). Niekiedy granica pomiędzy tymi typami przebiega płynnie (np. w przypadku ukamienowania), a czasem drobne elementy w sposobie wykonania egzekucji decydują, czy kara taka wiązała się z cierpieniem, czy przebiegała w sposób względnie bezbolesny (np. w przypadku kary spalenia na stosie często duszono skazanego zanim podpalono stos).
- Najbardziej rozpowszechnione metody wykonywania kary śmierci (w sposób zwykły):
- ukamienowanie
- powieszenie (niektóre sposoby wykonywania tej kary wiązały się z zadawaniem rozmyślnego cierpienia [np. powieszenie głową w dół]).
- uduszenie (zwykle za pomocą garoty).
- ścięcie (wykonywane na kilka sposobów, zwykle za pomocą miecza, topora lub gilotyny)
- rozstrzelanie
- porażenie prądem (w zasadzie wyłącznie na krześle elektrycznym)
- zagazowanie (w komorze gazowej)
- zastrzyk z trucizny
- utopienie
- otrucie
- zrzucenie z wysokości (np. ze skały)
- złożenie w ofierze bogom (na różnie sposoby, przy czym niektóre formy wykonania tej kary związane były z zadawaniem cierpienia)
- Najbardziej rozpowszechnione metody wykonywania kwalifikowanej kary śmierci:
- ukrzyżowanie
- spalenie na stosie
- łamanie słoniem
- ćwiartowanie
- nabicie na pal
- rozerwanie końmi
- powieszenie na haku (za żebro)
- ugotowanie (zwykle w oleju)
- obdarcie ze skóry
- zagłodzenie
- rozszarpanie i pożarcie przez zwierzęta (np. lwy, psy)
- zmiażdżenie
- łamanie kołem (niektóre formy wykonania tej kary nie powodowały specjalnego bólu)
- niektóre formy powieszenia (za ręce, za nogi)
Często wykonywanie kwalifikowanie kary śmierci odbywało się poprzez łączenie wielu metod torturowania, także z wykorzystaniem tych, które do śmierci nie prowadziły; przykładem takiej kombinowanej egzekucji było wykonanie wyroku na Michale Piekarskim, w której wykorzystano m.in. elementy amputacji, palenia żywcem, obdzierania ze skóry itd., by na koniec rozerwać skazanego końmi.
Niekiedy kwalifikowana kara śmierci mogła być wykonana w sposób, będący zasadniczą sposobem wykonania kary cierpienia cielesnego, które nie musiało prowadzić do zgonu, i jedynie jego nasilenie decydowało, czy skazany ma egzekucję przeżyć, czy ma być ona prowadzona do jego śmierci. Sposobami takimi mogło być m.in.
- -zachłostanie na śmierć
- -rozciąganie na tzw. madejowym łożu
Niezależnie od bólu, jaki sprawiała egzekucja, pewne metody wykonania wyroku uchodziły za "honorowe", inne zaś za hańbiące. Do tych pierwszych powszechnie zaliczano ścięcie, stąd długo w kręgu cywilizacji zachodniej przysługiwało ono jedynie osobom wywodzącym się z warstw uprzywilejowanych, i dopiero po rewolucji francuskiej (1789) zaczęto "demokratyzować" wykonywanie wyroków, stosując zgilotynowanie niezależnie od społecznego pochodzenia skazańca. Karą honorową było także rozstrzelanie.
Za karę niehonorową powszechnie uchodziło powieszenie i stosowanie jej wobec arystokracji było sporadyczne; czyniono to jedynie wówczas, gdy chciano dodatkowo pohańbić skazańca.
Powyższe podziały form wykonania na kary śmierci na honorowe i niehonorowe obowiązywały w zasadzie tylko w mentalności elit społecznych; wśród ogółu populacji, a zwłaszcza przestępców i osób, które mogły podlegać egzekucji wykształcały się niekiedy całkiem odmienne wzorce i inne rodzaje egzekucji uważane za honorowe, i tak np. wśród Kozaków zaporoskich nabicie na pal uchodziło za godny sposób zakończenia życia, zaś wśród zbójników tatrzańskich za swego rodzaju honor uchodziła kara śmierci przez powieszenie na haku za ostatnie żebro.
Metody wykonywania kary śmierci w starożytnym Rzymie
W starożytnym Rzymie kara śmierci była wykonywana przez:
-
- nabicie na pal
- powieszenie (w tym głową w dół)
- zmuszenie do samobójstwa (wykonywanego zwykle za pomocą trucizny lub przez przecięcie żył
- spalenie (w tym po zakopaniu do połowy ciała)
- ścięcie mieczem
- śmierć na arenie
- rozerwanie końmi
- zaszycie ze zwierzętami w worku i zatopienie (dla ojcobójców)
- zrzucenie ze skały Tarpejskiej (dla zdrajców)
Argumenty za i przeciw stosowaniu kary śmierci
W dyskusjach nad karą śmierci między jej zwolennikami i przeciwnikami często przewijają się następujące argumenty:
Za
- odstrasza potencjalnych przestępców
- uniemożliwia ucieczkę lub zwolnienie przez nowy reżim państwowy
- uniemożliwia popełnianie dalszych przestępstw
- uniemożliwia szantaż (najczęściej porwania lub zamachy terrorystyczne) przez wspólników będących na wolności
- jest dopuszczana przez Katechizm Kościoła Katolickiego, Biblię i Koran
- państwo nie musi płacić za utrzymanie przestępcy skazanego na karę śmierci
- w odczuciu wielu ludzi jest to sprawiedliwa forma odpłaty za pozbawienie życia (zasada talionu)
- powoduje równoprawność ofiary i mordercy
- w krajach demokratycznych zwolennicy kary śmierci często wytykają jej przeciwnikom, że chociaż na ogół są zwolennikami demokracji, w tym przypadku sprzeciwiają się woli większości, która opowiada się za jej przywróceniem
- obecne metody wykonywania są humanitarne - ograniczają cierpienie do minimum
- "bezwzględne dożywocie", proponowane jako alternatywa dla KŚ sprawia, że skazany na nie człowiek staje się "nietykalny", tj. kolejne popełniane przez niego przestępstwa, także zabójstwa współwięźniów lub strażników więziennych nie mają żadnego wpływu na jego sytuację prawną (argument o całkowitym izolowaniu takiej osoby jest niemożliwy do zrealizowania, np. z uwagi na konieczność zapewnienia skazanemu dostępu do pomocy medycznej czy stomatologicznej)
- kara śmierci była stosowana w siłach zbrojnych wobec dezerterów, szpiegów i zdrajców co najmniej od czasów antycznych. W dzisiejszych czasach członkowie niektórych elitarne oddziały wojskowe np. francuskiej Legia cudzoziemska, mimo formalnego zakazu nadal nieoficjalnie deklarują, że w sytuacjach skrajnych zamierzają stosować karę śmierci.
- "człowiek potrafi się przyzwyczaić do wszystkiego" po paru latach kara dożywotniego więzienia przestaje być tak dolegliwa jak na początku odbywania kary, zwłaszcza gdy więzień nie ma perspektyw na wyjście z więzienia.
Przeciw
- brak przekonujących dowodów, że kara śmierci odstrasza, m. in. badania ONZ aktualizowane w roku 2001 wykazały, że kara śmierci nie odstrasza potencjalnych przestępców[dodaj źródło]
- sądy nie są nieomylne – w wypadku pomyłki nie można wypuścić człowieka z powrotem na wolność
- może się stać narzędziem popełniania morderstwa (poprzez wprowadzenie sądu w błąd, bądź poprzez celowe, niesprawiedliwe działanie sądu) – mord sądowy
- wiele religii zakazuje odbierania życia, podobnie kilka teorii filozoficznych, moralnych i etycznych; zakazują jej międzynarodowe konwencje praw człowieka
- jest uważana przez część ludzi za niehumanitarną
- przekreśla możliwość poprawienia się sprawcy w przyszłości
- dożywotnie pozbawienie wolności wystarcza do odizolowania sprawcy od społeczeństwa
- w Polsce kara stosowana głównie do przeciwników politycznych i żołnierzy podziemia przez zaborców, okupantów i SB. Np. w okresie stalinizmu na ok. 1500 wykonanych wyroków tylko jeden dotyczył przestępcy pospolitego
- Katechizm Kościoła Katolickiego nie zaleca jej stosowania
- godność człowieka w cywilizacji zachodniej opartej na demokracji odnosi się do każdego człowieka bez wyjątku (przestępca pozostaje człowiekiem mimo swoich nieludzkich czynów)
Wymienione zostały jedynie najczęściej stosowane argumenty. Należy jednak pamiętać, iż na każdy z wymienionych argumentów oponenci odpowiadają kontragrumentami i tak np. na argument o odstraszającym charakterze kary śmierci jej przeciwnicy mówią o braku takiego związku, zaś na argument o nieskuteczności kary śmierci jej zwolennicy odpowiadają, iż kara więzienia jest nieskuteczna wobec recydywistów i w tym przypadku nieskuteczność nie jest argumentem za zniesieniem kary pozbawienia wolności.
Znani zwolennicy i przeciwnicy
W tym miejscu nie sposób nie wspomnieć o tym, iż od XVIII w. znane osobistości zabierały głos w debacie na temat kary śmierci. Lista poniższa zawiera rozmaite nazwiska osób znanych we współczesnym świecie z różnej działalności, od naukowej, przez polityczną, religijną do artystycznej, i nie należy przy jej czytaniu zapominać, iż istnieje zasadnicza różnica pomiędzy np. Immanuelem Kantem, jednym z największych filozofów, zwolennikiem kary śmierci, a Doda - gwiazdką popkultury, przeciwniczką.
Zwolennicy
- USA
- John F. Kennedy
(za jego kadencji wykonano ostatnią federalną egzekucję przed abolicją) - Ronald Reagan
- Hillary Clinton
- Al Gore
- Joe Lieberman
- Howard Dean
- George H. W. Bush
- George W. Bush
- Antonin Scalia
- Clarence Thomas
- Fred M. Vinson
- William H. Rehnquist
- Warren Burger
- Samuel Alito
- John Glover Roberts
- Arnold Schwarzenegger
- Rick Perry
- Tom Ridge
- Brad Henry
- Rod Blagojevich
(próbował odwołać wszystkie ułaskawienia poprzedniego gubernatora Ryana) - Don Siegelman
- Bob Graham
- John F. Kennedy
- Francja
- Monteskiusz
- Jean-Jacques Rousseau
- Benjamin Constant
- Auguste Comte
- Charles de Gaulle
- Valéry Giscard d'Estaing
(za jego prezydentury wykonano ostatni wyrok) - Jean-Marie Le Pen
- Alain Madelin
- Philippe de Villiers
- Polska
- Wojciech Cejrowski
- Joanna Chmielewska
- Lech Kaczyński
- Jarosław Kaczyński
- Stefan Kisielewski
- Janusz Kochanowski
- Janusz Korwin-Mikke
- Ryszard Legutko
- Stanisław Lem
- Waldemar Łysiak
- Stanisław Michalkiewicz
- Kazik Staszewski
- Donald Tusk
- Jan Winiecki
- Bogusław Wolniewicz
- Rafał A. Ziemkiewicz
- Zbigniew Ziobro
- Leszek Miller
- RPA
- Frederik de Klerk
(Aczkolwiek jego decyzją wprowadzono moratorium)
- Frederik de Klerk
Przeciwnicy
- USA
- Siostra Helen Prejean
- Lyndon B. Johnson
(za jego kadencji rząd wprowadził moratorium na wykonywanie federalnych wyroków śmierci, 1967) - George Ryan
(Jako gubernator Illinois wprowadził najpierw moratorium a następnie ułaskawił wszystkich skazańców) - John Kerry
- Michael Dukakis
- Ruth Bader Ginsburg
- Stephen Breyer
- David Souter
- Thurgood Marshall
- William J. Brennan
- Arthur Goldberg
- Clarence Darrow
- Susan Sarandon
- Susan Collins
- Dick Gephardt
- raper Snoop Dogg
- Francja
- Wolter
- Jean Condorcet
- Alphonse de Lamartine
- Armand Fallières
- Markiz de Sade
- Robert Badinter
- Albert Camus
- Jean Ferrat
- Victor Hugo
- Jean Jaurès
- Aristide Briand
- Gaston Leroux
- François Mitterrand
(za jego prezydentury zniesiono NWK) - Maximilien de Robespierre
(proponował jej zniesienie) - Philippe Séguin
- Jacques Chirac
- Victor Schoelcher
- Georges Brassens
Wcześniejsi zwolennicy, którzy stali się przeciwnikami
- Jimmy Carter
- John Paul Stevens
- Harry Blackmun
- Byron White
Wcześniejsi przeciwnicy, którzy stali się zwolennikami
- Bill Clinton
(zobacz też: Ricky Ray Rector)
Stanowisko Jana Pawła II
W encyklice „Evangelium vitae” papież Jan Paweł II wyraził stanowisko, że kara śmierci nie powinna być stosowana poza przypadkami absolutnej konieczności, gdy nie ma innych sposobów obrony społeczeństwa, które przypadki są dzisiaj bardzo rzadkie, a być może już nie zdarzają się wcale. Wyraził ponadto, że środki bezkrwawe bardziej odpowiadają godności osoby ludzkiej (punkt 56). W bożonarodzeniowym orędziu Urbi et Orbi w 1998 wyraził się:
- Niech dzięki Bożemu Narodzeniu umocni się na całym świecie poparcie dla stosownych i pilnie potrzebnych działań, które położą kres produkcji zbrojeniowej i handlowi bronią, pozwolą strzec ludzkiego życia, znieść karę śmierci (...).
Apelował ponadto o niewykonywanie orzeczonych już wyroków.
Zobacz też
Linki zewnętrzne
- Kara śmierci - czy Bóg zmienił zdanie?
- Strona zwolenników kary śmierci
- Stowarzyszenie 614-tego Przykazania, (judaizm wobec kary śmierci)
- In Favor of Capital Punishment (en) - Quotes supporting Capital Punishment
- Katolicy przeciwko karze śmierci (en)
- Milena Tabor: Czy przywrócenie kary śmierci jest możliwe?
- Wojciech Makowski: Śmiertelna kara czy zemsta?
