Papież

Z Wikipedii

Masz nowe wiadomości (różnica z poprzednią wersją).

Ten artykuł dotyczy głowy Kościoła katolickiego i państwa Watykan. Zobacz też: Papież - karta tarota.

Do XX wieku papieże nosili tiarę. Zwyczaj ten został zarzucony przez Pawła VI. Na tym rysunku na głowie papieża jest mitra.

Papież (łac. papa, gr. pappas, forma funkcjonująca w języku polskim pochodzi od czeskiego papež) to biskup i patriarcha Rzymu, obecnie głowa Kościoła rzymskokatolickiego, katolickich Kościołów wschodnich oraz państwa Watykan. Obecnym papieżem jest Benedykt XVI.

Tytułu papieża używa również patriarcha Aleksandrii – głowa Kościoła koptyjskiego. Tytułem czarnego papieża nazywa się generała zakonu jezuitów oraz głowę Kościoła Szatana.

Podstawy władzy

Poszczególni biskupi mieli bardzo dużą autonomię, ale od początku Rzym jako stolica Piotra (a także Pawła) miał szczególną pozycję. Już w pierwszym wieku w momencie konfliktu we wspólnocie w Koryncie (wspólnota odwołała biskupa) poproszono o rozstrzygnięcie sporu właśnie biskupa Rzymu. Zachowała się odpowiedź Klemensa, biskupa Rzymu (to jeden z najstarszych tekstów patrystycznych). Z kolei św. Ignacy Antiocheński, kiedy jechał do Rzymu, gdzie miał być sądzony i praktycznie pewne było, że poniesie śmierć, w liście do wspólnoty rzymskiej podkreślał jej prymat w Kościele.

W 1870 I sobór watykański przyjął dogmat o nieomylności papieża: Nauczanie nieomylne jest tylko wtedy, gdy Biskup Rzymski występuje jako Pasterz Całego Kościoła, do całego Kościoła, w sprawach wiary i moralności z intencją expressis verbis określenia danej kwestii w sposób ostateczny (por. KPK 1983, Kan 749 § 1).

Papież jest głową Kościoła rzymskokatolickiego i katolickich Kościołów wschodnich. Godność papieża jest dożywotnia, możliwe jest jednak dobrowolne zrzeczenie się jej, co zdarzyło się tylko raz: abdykował papież Celestyn V). Po śmierci papieża zwoływane jest konklawe – zgromadzenie kardynałów Świętego Kościoła Rzymskiego dla wybrania nowego papieża. Czas od śmierci papieża do wyboru następcy określany jest z łaciny sediswakancją.

Źródło władzy Biskupa Rzymu

Biskupi Rzymu oparli swój prymat na sukcesji apostolskiej. Twierdzą oni, że pierwszym biskupem Rzymu był apostoł Piotr, który miał tu zginąć śmiercią męczeńską (fakt ten bywa podawany w wątpliwość). W rzeczywistości Nowy Testament wspomina podróż Piotra ale nie do Rzymu a do Antiochii (Gal. 2, 11). Wątpliwość co do pobytu Piotra w Rzymie budzi zakończenie Listu do Rzymian Pawła Apostoła, w którym pośród licznych osób nie wymienia Piotra. W rzeczywistości, tradycja rzymskich losów ma swoje korzenie w usankcjonowaniu honorowego prymatu biskupa Rzymu, jako biskupa miasta stołecznego Cesarstwa poprzez upowszechnienie nieudokumentowanej tradycji - choć możliwej - rzekomego rzymskiego pobytu Piotra Apostoła.

Należy także podkreślić, że Paweł Apostoł w Liście do Galatów pisze: "Gdy zobaczyli, że została mi powierzona ewangelia między nieobrzezanymi, jak Piotrowi między obrzezanymi - bo Ten, który skutecznie działał przez Piotra w apostolstwie między obrzezanymi, skutecznie działał i przeze mnie między poganami - otóż, gdy poznali okazaną mi łaskę, Jakub i Kefas, i Jan, którzy są uważani za filary, podali mnie i Barnabie prawicę na dowód wspólnoty, abyśmy poszli do pogan, a oni do obrzezanych... A gdy przyszedł Kefas (Piotr) do Antiochii, przeciwstawiłem mu się otwarcie, bo też okazał się winnym. " - Gal. 2, 7b-9, 11.

Kościół rzymsko-katolicki naucza, że Piotr był uczniem Jezusa, od którego uzyskał szczególną władzę. Tej doktrynie szczególnie przeciwni byli patriarchowie i biskupi greccy, którzy godzili się tylko na honorowy prymat biskupa Rzymu. Spór o pierwszeństwo biskupów Rzymu doprowadził w 1054 roku do podziału chrześcijaństwa na katolicyzm i prawosławie (zobacz: schizma wschodnia). Władzę papieża zanegował też ksiądz Marcin Luter, dając początek protestantyzmowi.

Jako biblijne uzasadnienie szczególnej pozycji Biskupa Rzymu katoliccy teologowie przytaczają następujące teksty:
1. Zaprawdę powiadam: Ty jesteś Piotr [czyli Skała], i na tej Skale zbudujesz Kościół mój, a moce piekielne go nie przemogą. I tobie dam klucze królestwa niebieskiego; cokolwiek zwiążesz na ziemi, będzie związane w niebie, a co rozwiążesz na ziemi, będzie rozwiązane w niebie. - Mt. 16, 18-19. Według innych interpretacji, w kontekście zacytowany fragment odnosi się nie do nadania władzy, ale do mocy Boga, który działa poprzez człowieka wierzącego. Dlatego w kolejnych wierszach czytamy o Piotrze: "A Piotr, wziąwszy go na stronę, począł go upominać, mówiąc: Miej litość nad sobą, Panie! Nie przyjdzie to na ciebie. A On, obróciwszy się, rzekł Piotrowi: Idź precz ode mnie, szatanie! Jesteś mi zgorszeniem, bo nie myślisz o tym, co Boskie, lecz o tym, co ludzkie." - Mt. 16, 22-23. W tej samej Ewangelii czytamy także te same słowa w odniesieniu do wszystkich uczniów: "Zaprawdę powiadam wam: Cokolwiek byście związali na ziemi, będzie związane i w niebie; i cokolwiek byście rozwiązali na ziemi, będzie rozwiązane i w niebie." - Mt. 18, 18.

2. A gdy spożyli śniadanie, rzekł Jezus do Szymona Piotra: Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie więcej aniżeli ci? Odpowiedział Mu: Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham. Rzekł do niego: Paś baranki moje. I znowu, po raz drugi, powiedział do niego: Szymonie, synu Jana, czy miłujesz Mnie? Odparł Mu: Tak, Panie, Ty wiesz, że Cię kocham. Rzekł do niego: Paś owce moje. Powiedział mu po raz trzeci: Szymonie, synu Jana, czy kochasz Mnie? Zasmucił się Piotr, że mu po raz trzeci powiedział: Czy kochasz Mnie? I rzekł do Niego: Panie, Ty wszystko wiesz, Ty wiesz, że Cię kocham. Rzekł do niego Jezus: Paś owce moje. - Jan 21, 15-17.

Według niektórych tradycji chrześcijańskich potrójne zapytanie Jezusa odnosi się do potrójnego zaparcia się Piotra i jest próbą prawdziwości uprzedniego wyznania Piotra o Jezusie z Mt. 16, 16: "A odpowiadając Szymon Piotr rzekł: Tyś jest Chrystus, Syn Boga żywego."

Nadto, przeciwnicy władzy papieskiej zwracają uwagę na słowa Jezusa Chrystusa: "Nie tak ma być między wami; ale ktokolwiek by chciał między wami być wielki, niech będzie sługą waszym. I ktokolwiek by chciał być między wami pierwszy, niech będzie sługą waszym." - Mt. 20, 26-27. Z kolei zwolennicy biskupa Rzymu nie widzą tu analogii do sprawowanej przez papieża władzy, a jedynie do jego postawy wobec innych.

Władza papieża

W Kościele katolickim władza papieża ma charakter wyjątkowy. Słowami konstytucji Pastor aeternus z 1870 roku można określić ją następująco: "najwyższa i pełna władza jurysdykcji nad Kościołem rzymsko-katolickim zarówno w sprawach wiary i moralności, jak też w sprawach dyscypliny i rządzenia", a także władza "prawdziwie biskupia, zwykła i bezpośrednia nad każdym bez wyjątku Kościołem pozostającym w jedności z papiestwem i nad każdym bez wyjątku kapłanem i wiernym, niezależna od jakiejkolwiek władzy ludzkiej" (kanon 218, nr 1-2). Swoją władzę papieże sprawują za pośrednictwem kurii rzymskiej, mającej delegowane prawo do rozstrzygania szczególnych spraw.

Władza papieża ogniskuje się w prawie do nominacji biskupów – żaden biskup w Kościele katolickim nie może być konsekrowany bez zgody rzymskiej Kongregacji Biskupów.

Papież jest najwyższą władzą prawodawczą – dokonuje zmian w prawie kanonicznym – oraz w zakresie Magisterium, które wyraża się najpełniej w wydawaniu nieomylnych w zakresie wiary i moralności dogmatów, a także w formie nauczania zwykłego (encykliki). Papieżowi przysługuje też najwyższa władza sądownicza: rozstrzyga spory dotyczące ważności małżeństwa oraz innych sakramentów, ślubów zakonnych, prawa do nauczania teologii katolickiej w szkołach kościelnych etc. W tym charakterze ma prawo nakładania kar kościelnych, aż do ekskomuniki włącznie. W obecnym czasie jednak na pierwszy plan wyłania się nie prawna ale charyzmatyczna podstawa władzy papieskiej: jest on dla wielu katolików najwyższym autorytetem moralnym.

Jan Paweł II podczas audiencji generalnej, 29 września 2004 r., na Placu Św. Piotra w Watykanie

Tytuły

Obowiązujący dziś pełny tytuł włoski papieża brzmi wg Annuario Pontificio (2006): Vescovo di Roma (Biskup Rzymu), Vicario di Gesú Christo (Wikariusz Jezusa Chrystusa), Succesore del Principe Degli Apostoli (Następca Księcia Apostołów), Sommo Pontifice Della Chiesa Universale (Najwyższy Kapłan Kościoła Powszechnego), Primate d'Italia (Prymas Italii), Arcivescovo e Metropolita Della Provincia Romana (Arcybiskup i Metropolita Prowincji Rzymskiej), Sovrano dello Stato Della Cittā del Vaticano (Głowa Państwa Watykan), Servo Dei Servi di Dio (Sługa Boży sług Bożych), Succesore del Sankti Pauli (Następca Świętego Pawła).

Tytuł Papa (od którego wzięła się nazwa "papież") w kościele wschodnim zwyczajowo przysługiwał każdemu duchownemu, natomiast w kościele zachodnim zarezerwowany był dla biskupów. Najprawdopodobniej od IV wieku zaczął on przysługiwać wyłącznie biskupowi Rzymu. Wydaje się, że używał go właśnie w obecnym znaczeniu papież św. Syrycjusz. Św. Grzegorz VII postanowił, iż tytuł Papa może być używany tylko w odniesieniu do biskupów Rzymu.

Łaciński tytuł Pontifex (dosłownie: "budowniczy mostów") to tytuł, które chrześcijanie zaczęli używać na wzór wyznawców judaizmu, dla określenia najwyższych kapłanów, zarządzających diecezjami. Sam tytuł Pontifex Maximus ma korzenie pogańskie – taki tytuł nosili kapłani rzymscy stojący na czele kolegium kapłańskiego (od ustanowienia cesarstwa tytuł ten nosili cesarze jako zwierzchnicy religijni). Tertulian użył go na określenie papieża św. Kaliksta I. Wskazuje to najprawdopodobniej – choć Tertulian ironizował, używając tego terminu – iż już wówczas był on przez chrześcijan używany. Termin Summus Pontifex nie od razu miał ustalone znaczenie. Znacznych biskupów określano mianem pontifex summus dla odróżnienia ich od biskupów mniej poważanych. Tak tytułowano na przykład biskupa Hilarego z Arles. Natomiast papież Mikołaj I jest nazywany przez swojego legata summus pontifex et universalis papa. Dopiero po XI wieku tytułu Summus Pontifex zaczęto używać tylko i wyłącznie w odniesieniu do papieża. Papieżom przysługuje też tradycyjny zwrot grzecznościowy Jego Świątobliwość (łac. Sanctitas Vestra).

Fraza Servus servorum Dei (wł. Servo Dei Servi di Dio) przechodziła podobną ewolucję, jak inne tytuły. Augustyn określał siebie jako servus Christi et per Ipsum servus servorum Ipsius (sługa Chrystusa i przez Niego sługa sług Jego). Podobnie czynił Dezyderiusz z Cahors i św. Bonifacy. Pierwszym papieżem, który w odniesieniu do siebie użył tego tytułu był najprawdopodobniej św. Grzegorz I, który w ten sposób odpowiedział na nadanie sobie przez patriarchów Konstantynopola tytułu uniwersalnego biskupa. Od IX wieku tytułu Servus servorum Dei używa się wyłącznie na określenie papieża. Warto dodać, że znaczył on początkowo najwyższego sługę, sługę nad sługami (podobnie jak w określeniu "król królów"), a dopiero później rozumiano go, jako symbol posługi wobec zwykłych

Tytuł patriarcha Zachodu (Patriarcha dell' Occidente) nie pojawił się w Annuario Pontificio, oficjalnym roczniku Stolicy Apostolskiej edycji na 2006 rok. Tytułu pierwszy raz użył Teodor I w 642 roku, był rzadko stosowany. W rocznikach watykańskich używany od 1863 roku. 22 marca 2006 jego brak uzasadniono "historyczną i teologiczną rzeczywistością" oraz "koniecznością prowadzenia dialogu ekumenicznego".

Insygnia

Tiara papieska (1888)

Od pozostałych biskupów papieża odróżnia tiara, czyli potrójna korona. Nie wiadomo od kiedy biskupi Rzymu używają tiary. Wiadomo jedynie, że nastąpiło to przed donacją Konstantyna. Tiara jest symbolem papiestwa, jednak nie jest już używana. Paweł VI sprzedał własną tiarę, a pieniądze oddał biednym. Jan Paweł I odmówił koronacji, Jan Paweł II też uchylił się od koronacji i nie nosił tiary. Benedykt XVI również nie zgodził się na koronację i jako pierwszy nie umieścił w swoim herbie papieskim tiary, lecz potrójną mitrę, jako symbol władzy duchowej.

Kolejnymi insygniami papieskimi są Pierścień Rybaka oraz ołowiana pieczęć z wizerunkiem św. Piotra i Pawła, którą Biskupi Rzymu pieczętują swoje najbardziej uroczyste dokumenty zwane bullami. Zarówno pierścień Rybaka jak i ołowianą pieczęć papieską kardynał kamerling łamie po stwierdzeniu zgonu papieża w obecności trzech innych kardynałów. Jest to znak, że pontyfikat danego papieża dobiegł końca.

Papież, w przeciwieństwie do pozostałych biskupów, nie używa zagiętego pastorału, lecz prostego krzyża. Zwyczaj ten został wprowadzony przed pontyfikatem Innocentego III. Zwyczaj całowania stóp papieża – charakterystyczny znak oddawania czci następcy Jezusa – znany był już w VIII wieku. Wiadomo, że w ten sposób cesarz Justynian oddawał cześć papieżowi Konstantynowi. Zwyczaj ten został zarzucony za pontyfikatu Jana XXIII.