Moralność
Z Wikipedii
Moralność - zbiór zasad (norm), które określają co jest dobre, a co złe, którymi zgodnie z danym światopoglądem religijnym bądź filozoficznym powinni kierować się ludzie.
Spis treści |
[edytuj] Systemy normatywne
Moralność jest jednym z systemów normatywnych. Zwykle jednocześnie istnieje kilka konkurencyjnych i po części zgodnych, po części różnych systemów normatywnych funkcjonujących w obrębie jednej kultury, na przykład:
- prawo państwowe
- moralność religijna przyjęta przez teologów danej religii
- moralność religijna werbalnie deklarowana przez większość wyznawców danej religii
- normy moralne faktycznie przyjmowane w codziennym życiu
W polskiej kulturze rozdźwięk pomiędzy tymi systemami widać najlepiej na przykładzie kontrowersyjnego problemu aborcji. Odpowiednio:
- Polskie prawo zakazuje aborcji, jednak z pewnymi wyjątkami (gwałt, zagrożenie dla życia, uszkodzenie płodu).
- Teologowie katoliccy opowiadają się w większości przeciwko aborcji w jakiejkolwiek formie. Taka jest też oficjalna wykładnia kościoła katolickiego.
- Wśród Polaków, także wśród katolików panuje jednakże w tej kwestii zgoła przeciwna opinia. Zgodnie z badaniami opinii publicznej (CBOS, listopad 2002) 83% Polaków uważa, że przerywanie ciąży powinno być dozwolone, a tylko 11% uważa, że powinno być całkowicie zakazane. (źródło)
- Dopóki człowiek nie zetknie się z danym problemem w praktyce, nie musi zastanawiać się nad nim zbyt głęboko, działają więc psychologiczne automatyzmy myślenia, w tym poleganie na autorytecie. Kiedy jednak występuje konflikt między daną zasadą moralną a koniecznościami życiowymi, ludzie często wolą zrelatywizować swoje zasady, a następnie zracjonalizować po fakcie swoje zachowanie. W kontekście aborcji oznacza to największe poparcie dla aborcji wśród grup potencjalnie najbardziej zainteresowanych (młode kobiety) a największy sprzeciw wśród grup, których aborcja najmniej dotyczy (bezżenni księża).
[edytuj] Moralność a etyka
Źródłami pochodzenia zasad moralnych i ich sensem zajmuje się nauka filozoficzna zwana etyką. Etyki z moralnością nie należy jednak mylić.
Zasady moralne przyjmują często formę zdań rozkazujących lub zakazujących. Przykładem zasady moralnej jest np. zakaz "nie zabijaj". Większość ludzi ma zasady moralne głęboko zinternalizowane (wpojone w podświadomość) w trakcie procesu wychowawczego i często w ogóle nie zastanawia się nad ich genezą. Naruszenie tych zasad powoduje zwykle wewnętrzny konflikt psychiczny, zwany poczuciem winy.
Zasady etyczne w odróżnieniu od moralnych są ogólnymi filozoficznymi twierdzeniami, wynikającymi z danego światopoglądu lub religii. Na ich bazie można tworzyć konkretne nakazy i zakazy moralne. Często zdarza się tak, że różne zasady etyczne prowadzą do tych samych zasad moralnych.
Na przykład z trzech zasad etycznych:
- Życie ludzkie jest święte, gdyż jest ono darem Boga. (chrześcijaństwo)
- Odbieranie życia ludzkiego jest zadawaniem największego cierpienia. (buddyzm)
- Życie ludzkie jest podstawową wartością, gdyż wszyscy jesteśmy równoprawnymi członkami ludzkiej wspólnoty. (humanizm)
można bez trudu wyprowadzić nakaz moralny "nie zabijaj", chociaż podstawy światopoglądowe tych zasad są diametralnie różne.
Nie wszystkie systemy etyczne prowadzą jednak zawsze do tego samego zbioru zasad moralnych, dlatego nie ma czegoś takiego jak moralność uniwersalna, choć analizując zbiory nakazów moralnych obowiązujących w różnych kulturach i epokach, daje się wyróżnić pewien zbiór zasad, które obowiązują w olbrzymiej większości z nich, takich jak generalny zakaz kłamania, zabijania, kradzieży, czy cudzołóstwa.
Zdarzają się też pewne sprzeczności w samych podstawach światopoglądowych. Klasycznym jest tu często podkreślany przez etyków konflikt pomiędzy zasadą wolności ("człowiek jest wolny") a zasadą równości ("wszyscy ludzie są równi"). Obydwie te zasady są głęboko zakorzenione w kulturze europejskiej, jednak w skrajnej interpretacji są one sprzeczne, gdyż absolutna wolność prowadzi do powstania nierówności społecznych, a narzucenie absolutnej równości do totalitaryzmu, czyli przeciwieństwa wolności. Stąd konieczność uporządkowania zasad i nadania im różnych wag. Takie uporządkowanie nazywane jest hierarchią wartości.
[edytuj] Moralność a obyczajowość
Moralności nie należy mylić z obyczajami. Normy obyczajowe są takimi sami zdaniami rozkazującymi jak normy moralne i część norm moralnych obowiązujących w danej społeczności jest zazwyczaj również normami obyczajowymi. Normy obyczajowe odpowiadają jednak na pytanie "Co wypada robić/nie robić" a normy moralne "Co jest źle robić/nie robić".
Przy łamaniu normy obyczajowej ma się poczucie wstydu, zaś przy łamaniu normy moralnej poczucie winy.
[edytuj] Moralność a psychologia ewolucyjna
Psychologowie ewolucyjni twierdzą, iż moralność pomagała rasie ludzkiej w przetrwaniu. Wewnętrzne przekonanie o tym, co jest dobre, a co złe pomagało ludziom jako grupie działać bardziej spójnie i dzięki temu skuteczniej walczyć o przetrwanie.
[edytuj] Teoria rozwoju moralnego Kohlberga
Lawrence Kohlberg stworzył klasyfikację poziomów ludzkiego rozwoju moralnego. Wyróżnia on około sześciu kolejno następujących stadiów. Człowiek zaczyna swój rozwój od pierwszego stadium. Na ogół zatrzymuje się w rozwoju w okolicach trzeciego lub czwartego.
- Posłuszeństwo i kara - w tym stadium ludzie postępują moralnie, wyłącznie z powodu strachu przed karą.
- Instrumentalizm - człowiek postępuje moralnie, gdyż widzi, że leży to w jego interesie.
- Szukanie aprobaty - człowiek postępuje moralnie, gdyż jest za to nagradzany przez innych ("dobry chłopczyk").
- Zgodność z prawem - człowiek postępuje moralnie, gdyż popiera istnienie prawa, które nakłada odpowiednie normy.
- Kontrakt społeczny - człowiek postępuje moralnie, gdyż widzi, iż dane normy są korzystne dla społeczeństwa.
- Uniwersalne sumienie - człowiek ma świadomość uniwersalnych zasad moralnych, w których istnienie wierzył Kohlberg.
Zobacz też: link zewnętrzny.
[edytuj] Niektóre systemy moralne
[edytuj] Chrześcijaństwo
W chrześcijaństwie podstawą moralności jest dekalog, który w katolickiej wersji wygląda następująco:
- Nie będziesz miał bogów cudzych przede mną
- Nie będziesz brał imienia Pana Boga twego nadaremno
- Pamiętaj, abyś dzień święty święcił
- Czcij ojca swego i matkę swoją
- Nie zabijaj
- Nie cudzołóż
- Nie kradnij
- Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu
- Nie pożądaj żony bliźniego swego
- Ani żadnej rzeczy, która jego jest.
Litera dekalogu zawartego w Starym Testamencie różni się od dekalogu uznawanego przez Kościół katolicki (usunięte zostało jedno przykazanie - 3.), dopuszczalne są też wyjątki od piątego przykazania, na przykład zabijanie podczas wojny, oraz kara śmierci. Na moralność przyjętą w kulturze europejskiej i amerykańskiej wielki wpływ miał oprócz chrześcijaństwa także humanizm, oraz prądy społeczne powstałe w wyniku przyjęcia ustroju kapitalistycznego. W efekcie przykazania 1, 2, 3, 9 i 10 dekalogu zdaniem krytyków moralności chrześcijańskiej nie do końca zgadzają się z tzw. "tradycyjną moralnością europejską". Doskonałym dziełem traktującym o moralności w Kościele katolockim jest encyklika Jana Pawła II - "Veritatis Splendor"
[edytuj] Islam
Zachowania moralne opisane są w dwóch źródłach islamu: Koranie i tradycji proroka Muhammada. Oprócz tych dwóch źródeł, istnieją inne. Islam odnosi się z uznaniem do dekalogu żydowsko-chrześcijańskiego (zob. Shakir Kitab, Dekalog żydowsko-chrześcijański w oczach islamu).
Wybór muzułmańskich tekstów etycznych oraz bibliografia etyki muzułmańskiej na stronie: Antologia Islamska
[edytuj] Buddyzm
Niektóre kultury wschodnie (np. buddyzm) uważają, że moralność skodyfikowana w postaci nakazów (pięć grzechów śmiertelnych w buddyzmie, dziesięć złych uczynków, ślubowania bodhisattwy) jest swoistą protezą, która jest konieczna ludziom niezbyt rozwiniętym duchowo. Jeśli bowiem człowiek posiada rozwinięte współczucie dla innych ludzi i stara się żyć w zgodzie z nim, to żadne moralne zasady nie są mu potrzebne - przeciwnie, zasady moralne w buddyzmie są widziane jako uproszczone opisy zachowań rozwiniętego duchowo człowieka.
Echa podobnych koncepcji przewijają się także w myśli filozoficznej Zachodu (nietzscheanizm, humanizm - patrz następny podpunkt) a także w pewnym stopniu w chrześcijaństwie, które uważa, iż człowiek święty jest całkowicie wolny pomimo skrupulatnego przestrzegania zasad moralnych. Nie ma on bowiem pokusy występowania przeciwko tym zasadom, a więc moralność go nie ogranicza, a jest jedynie opisem sposobu jego życia podobnie jak w buddyzmie.
[edytuj] Humanizm
Zgodnie z deklaracją amsterdamską, przyjętą na Światowym Kongresie Humanistycznym 3-6 lipca 2002 w Noordwijkerhout, Holandia (źródło): "Humanizm uznaje wartość, godność i autonomię każdej jednostki. Humaniści popierają prawo każdego człowieka do jak największego zakresu wolności, pozostającego jednak w zgodzie z prawami innych. Humaniści mają obowiązek dbania o ludzkość, w tym przyszłe pokolenia. Humaniści uważają moralność za wrodzony element ludzkiej natury oparty na zrozumieniu i trosce o innych, nie potrzebujący zewnętrznego sankcjonowania."
