Planeten Uranus

Romsonden Voyager 2 er den einaste som har vitja planeten og ingen nye besøk er planlagt. Voyager 2 blei skutt opp i 1977 og hadde sin nærmaste passering av Uranus 24. januar 1986, før han fortsette vidare mot Neptun.

Innhaldsliste

1 Fysiske eigenskapar
2 Oppdaging og namn
3 Ringane til Uranus
4 Månane til Uranus

[endre] Fysiske eigenskapar

[endre] Samansetting

Uranus består hovudsakleg av stein og ulike isslag. Til tross for at han er ein gasskjempe inneheld han kun 15% hydrogen og litt helium (i kontrast til Jupiter og Saturn som for det meste består av hydrogen). Uranus og Neptun liknar på mange måtar kjernene til Jupiter og Saturn, men dei manglar den massive kappa av metallisk hydrogen. Det ser ut til at Uranus manglar ein steinkjerne som Jupiter og Saturn har, men at materialet er meir eller mindre jamnt fordelt. Den turkise fargen til Uranus skyldast absorpsjon av raudt lys av atmosfærisk metan. Overflatetemperaturen i skytaket er ca. 55 K (−218 °C).

[endre] Aksehelling

Noe av det mest spesielle med Uranus er aksehellinga på 98°. Dette tyder at i ein del av omløpet rundt sola vender den eine polen inn mot sola mens den andre vender bort. I motsett del av banen er situasjonen motsett. Dermed har ikkje Uranus noen egentlig nord- og sørpol. Da Voyager 2 passerte i 1986 pekte ein av polane nesten rett mot sola. Eitt resultat av den merkelege rotasjonen til Uranus er at polområdene mottar meir solenergi enn dei ekvatoriale områda. Likevel er det varmare ved ekvator enn ved polane. Årsaken til dette er ukjent.

Det ser ut til at den ekstreme aksehellinga til Uranus også resulterer i ekstreme årstidsvariasjoner i vêret. Da Voyager 2 passerte Uranus var skymønstrene svært svake og utydelige. Nyare bilde frå Hubbleteleskopet viser imidlertid atskillig tydelegare skymønster. I 2007 vil sola vera direkte over ekvator.

[endre] Magnetfelt

Magnetfeltet til Uranus er merkeleg fordi det ikkje er sentrert rundt planetaksen, men står nesten 60° på skrå i forhold til rotasjonsaksen. Dette skyldast trulig rørsler i dei øvre laga til Uranus. Neptun har eit tilsvarande skeivt magnetfelt, så det skyldast neppe den spesielle rotasjonen til Uranus. Magnetosfæren er vridd av planetrotasjonen til ein spiral bak planeten. Kjelden til magnetfeltet til planeten er ikkje kjent. Det blei tidligere anteke at eit hav av elektrisk ledande vatn og ammoniakk under stort trykk var mellom kjernen og atmosfæren. Dette havet ser ikkje ut til å eksistere.

[endre] Oppdaging og namn

Uranus var den fyrste planeten einn oppdaga som ikkje allereie var kjent frå oldtida. Ein hadde mange ganger observert han, men han blei alltid feilidentifisert som ei stjerne. Den fyrste dokumenterte oppdaginga av Uranus var i 1690 da John Flamsteed katalogiserte han som 34 Taurus. Flamsteed observerte han to ganger til, i 1712 og 1715. James Bradley observerte han i 1748, 1750 og 1753; Tobias Mayer i 1756. Pierre Charles Le Monnier observerte han hele fire ganger i 1750, to ganger i 1768, seks ganger i 1769 og ein siste gong i 1771. Likevel oppdaga heller ikkje han at det var snakk om ein planet.

Sir William Herschel var den fyrste som oppdaga at han ikkje var ei stjerne. Han oppdaga Uranus den 13. mars 1781, men rapporterte han inn som ein komet. Herschel kalte han fyrst Georgium Sidus etter kong Georg III av England. Da han blei informert om at Sidus tyder stjerne, omdøpte han planeten til The Georgian Planet. Uansett var dette namnet uakseptabelt utanfor Storbritannia. Det blei derfor foreslått ein lang rekke alternativer for kva planeten kunne kallast, men forslaget tilJohann Elert Bode, Uranus, vant raskt oppslutting fordi han gav ut astronomiske årbøker der han brukte namnet Uranus.

[endre] Ringane til Uranus

Namn	Avstanden til senteret til Uranus (km)	Utstrekking (km)
1986 U2R	38 000	2 500?
Ring 6	41 840	1-3
Ring 5	42 230	2-3
Ring 4	42 580	2-3
Alfaringen	44 720	7-12
Betaringen	45 670	7-12
Etaringen	47 190	0-2
Gammaringen	47 630	1-4
Deltaringen	48 290	3-9
1986 U1R	50 020	1-2
Epsilonringen	51 140 (gjeta av Cordelia og Ophelia)	20-100
R/2003 U 2	~66 000 (nær Portia)	?
R/2003 U 1	97 734 (nær Mab)	?

[endre] Månane til Uranus

**Noter:** * Ventar på bekrefting og namnsetting; ** Negative omløpsperiodar viser ein retrograd bane rundt Uranus (motsett av rotasjonen til planeten).
Namn (sfæriske månar i feite typar)		Snittdiameter (km)	Masse (kg)	Gjennomsnittleg baneradius (km)	Baneperiode (døgn)	Oppdagingsår
Uranus VI	Cordelia	40 ± 6	4,5 · 10¹⁶ ?	49 770	0,335034	1986
Uranus VII	Ophelia	43 ± 8	5,4 · 10¹⁶ ?	53 790	0,376400	1986
Uranus VIII	Bianca	51 ± 4	9,3 · 10¹⁶ ?	59 170	0,434579	1986
Uranus IX	Cressida	80 ± 4	3,43 · 10¹⁷ ?	61 780	0,463570	1986
Uranus X	Desdemona	64 ± 8	1,78 · 10¹⁷ ?	62 680	0,473650	1986
Uranus XI	Juliet	94 ± 8	5,57 · 10¹⁷ ?	64 350	0,493065	1986
Uranus XII	Portia	135 ± 8	1,68 · 10¹⁸ ?	66 090	0,513196	1986
Uranus XIII	Rosalind	72 ± 12	2,54 · 10¹⁷ ?	69 940	0,558460	1986
Uranus XXVII	Cupid	~ 12	Ukjent	74 800	0,618	2003
Uranus XIV	Belinda	81 ± 16	3,57 · 10¹⁷ ?	75 260	0,623527	1986
Uranus XXV	Perdita	~ 20	Ukjent	76 420	0,638	1986
Uranus XV	Puck	162 ± 4	2,89 · 10¹⁸ ?	86 010	0,761833	1986
Uranus XXVI	Mab	~ 16	Ukjent	97 734	0,923	2003
Uranus V	Miranda	471,6 ± 1,4	(6,6 ± 0,7) · 10¹⁹	129 390	1,413479	1948
Uranus I	Ariel	1157,8 ± 1,2	(1,35 ± 0,12) · 10²¹	191 020	2,520379	1851
Uranus II	Umbriel	1169,4 ± 5,6	(1,17 ± 0,13) · 10²¹	266 300	4,144177	1851
Uranus III	Titania	1577,8 ± 3,6	(3,53 ± 0,09) · 10²¹	435 910	8,705872	1787
Uranus IV	Oberon	1522,8 ± 5,2	(3,01 ± 0,07) · 10²¹	583 520	13,463239	1787
Uranus XXII	Francisco	~ 12	1,3 · 10¹⁵ ?	4 276 000	−266,6^**	2001
Uranus XVI	Caliban	~ 98	7,3 · 10¹⁷ ?	7 231 000	−579,7^**	1997
Uranus XX	Stephano	~ 20	6 · 10¹⁵ ?	8 004 000	−677,4^**	1999
Uranus XXI	Trinculo	~ 10	7 · 10¹⁴ ?	8 504 000	−759,0^**	2001
Uranus XVII	Sycorax	~ 190	5,4 · 10¹⁸ ?	12 179 000	−1288,3^**	1997
Uranus XXIII	Margaret	~ 11	1,3 · 10¹⁵ ?	14 345 000	1694,8	2003
Uranus XVIII	Prospero	~ 30	2,1 · 10¹⁶ ?	16 256 000	−1977,3^**	1999
Uranus XIX	Setebos	~ 30	2,1 · 10¹⁶ ?	17 418 000	−2234,8^**	1999
Uranus XXIV	Ferdinand	~ 12	Ukjent	20 901 000	−2823,4^**	2001