Omajjaden
De Omajjaden (of Omayyaden, Oemayyaden, Umayyaden, enz.) vormden een dynastie die van van 661 tot 750 het Arabische Rijk bestuurde. De Omajjaden waren van oorsprong een belangrijke clan uit Mekka en werden binnen de islamitische wereld de belangrijkste clan. In totaal regeerden veertien leden van de clan als kalief over de toenmalige islamitische wereld. Nadat de Omajjaden in 750 verslagen waren door de Abbasiden, zette de gevluchte prins Abdelrraham Ibn Mo'awiyya de dynastie in Spanje voort tot 1027.
Inhoud |
[bewerk] Inleiding
De Omajjaden-clan behoorde tot de Qoeraisj, een groep clans die in Mekka en de streek Hidjaz leefde. De Omajjaden worden soms ook aangeduid met de (iets bredere) term Banu 'Abd Shams ("nakomelingen van 'Abd Shams"). 'Abd Shams was een zoon van 'Abd Manaf, net als Hasjiem, de voorvader van de Hasjemieten-clan waartoe de profeet Mohammed behoorde. 'Abd Manaf stamt, volgens de traditie, weer af van Ishma'il (Ismaël), de zoon van Ibrahim (Abraham).
Vóór de islam zich verspreidde was er dus al een eeuwenoude vurige concurrentie tussen de Hasjemieten waartoe Mohammed behoorde en de Omajjaden waartoe Moe'awija ibn Abu Sufyan, de stichter van de Omajjadische dynastie, hoorde en deze twee groepen bestreden elkaar om de leiding te krijgen over de clans van Qoeraisj. Na Mohammeds terugkeer in Mekka werd hiermee de strijd tussen de twee clans beslecht, bekeerden de Omajjaden zich tot de islam en onderworpen zich aan de Hasjemieten, maar de eeuwenoude nijd was daarmee niet verdwenen.
[bewerk] De eerste drie kaliefen
Na Mohammeds dood werd een kalief of opvolger aangesteld. Eerst regeerde Mohammeds oom Aboe Bakr en vervolgens Omar (vermoord door een Perzische slaaf in 644). De derde kalief was Uthman van de clan van de Omajjaden. Hij wordt niet gezien als deel uitmakend van de Omajjaden-dynastie, aangezien hij gekozen werd door de brede kerngroep van moslims en zijn status als vroege moslimbekeerling. Hij wees ook geen opvolger aan vanuit zijn clan.
Maar er kwam al snel kritiek van de Hasjemieten omdat Uthmans regering bijna alleen maar bestond uit mannen van zijn eigen Omajjadenclan. Zo benoemde hij clanleden als gouverneurs in Egypte, Koefa en Basra (beide nu in het huidige Irak). Ook het veel bekritiseerde beleid van zijn voorganger Omar met betrekking tot belastingen op grondgebied werden door Uthman overgenomen. Dit beleid hield in dat belastingen afkomstig uit veroverde gebieden naar het toenmalige bestuurscentrum Medina gestuurd moesten worden, ten voordele van dit centrale bestuur, de soldaten die het land veroverd hadden en hun families. Landeigenaren buiten Medina vonden daarentegen dat hun lokaal opgebrachte belastingen ook lokaal gebruikt moesten worden.
Uthman werd in 656 door rebellerende moslims uit Fustat (Egypte) vermoord in zijn huis in Medina nadat onderhandelingen tussen hen en Uthman over de kwestie van de belastingheffing op niets uitgelopen waren. De nieuwe kalief werd de Hasjemiet Ali, een neef en schoonzoon van Mohammed, die onmiddellijk tegenstand kreeg van enkele metgezellen van Mohammed, Talha en Al-Zubayr, en de weduwe van Mohammed, Aïsja. Deze oppositieleiders marcheerden van Mekka naar Basra, waar ze een leger op de been brachten. Ali verliet de Hidjaz en ging naar Koefa waar hij ook een leger opbouwde om tegen de 'dissidenten' strijd te kunnen leveren. In 656 kwamen de twee strijdmachten tegenover elkaar te staan, in de slag die bekend staat als de Slag van de Kameel (zo genoemd omdat de gevechten vooral plaats vonden rond de kameel van Aïsja). Ali won de strijd overtuigend: Talha en Al-Zubayr werden gedood en Aïsja werd teruggebracht naar Medina. De overwinnaars hadden niet de moed om de weduwe van de Profeet te executeren en zij werd daarom de rest van haar leven onder huisarrest geplaatst.
Deze 'broederstrijd' tussen de eerste generatie moslims was tevens de aanleiding om de tot dan mondelinge koran schriftelijk vast te leggen. Hierbij waren namelijk zoveel 'reciteerders', mensen die Mohammeds openbaringen van buiten kenden, gesneuveld dat de kennis van de koran verloren dreigde te gaan. Kort daarna kwam er een eerste op schrift gesteld versie van de koran uit.
Vrij snel hierna daagde de gouverneur van Damascus, de nog door Uthman aangestelde Omajjaad Moe'awija, de zoon van Abu Sufyan, Ali uit om de moordenaars van Uthman te vinden om hen te kunnen straffen. Toen Ali dit niet deed, leidde Moe'awija een leger tegen Ali in 657. De strijd verliep echter slecht voor Moe'awija en op het punt van het verliezen van de oorlog vroeg hij vervolgens aan Ali om arbitrage. Ali stemde toe en de arbitrage stond Moe'awija zelfs toe zijn ambt in Damascus te behouden. De vergevingsgezinde Ali verloor hierdoor echter de steun van een grote groep minder verdraagzamen, de kharidjieten ("zij die weggingen" of "rebellen") en hij werd in 661 door een van hen vermoord.
[bewerk] De Omajjaden aan de macht
In ditzelfde jaar werd Moe'awija, sinds 639 de gouverneur van Syrië, de nieuwe kalief nadat hij Koefa binnen was getrokken. Moe'awija's kalifaat werd niet meteen door iedereen geaccepteerd, vooral niet door de kharidjieten en mensen van Ali's partij (Sji'at Ali, later bekend geworden als de sjiieten). Degenen die Moe'awija erkenden werden soennieten genoemd. Sommigen van Ali's aanhangers eisten dat Ali's oudste zoon Hasan de nieuwe kalief zou worden, maar Hasan werd door Moe'awija overgehaald het kalifaat op te geven en vergiftigd. Ali's andere zoon Hoessein wilde de macht niet afgeven en hij verklaarde zichzelf tot Ali's opvolger. Hoessein trok ten strijde tegen de Omajjaden in de Slag bij Karbala in 680, waarbij hij sneuvelde. De gesneuvelde Hoessein en zijn vader Ali worden nu door de sjiieten als martelaars vereerd. Deze slag wordt elk jaar herdacht (voornamelijk door de sjiieten) tijdens Asjoera.
[bewerk] Uitbreiding van het rijk
Onder de dynastie van de Omajjaden werd het Arabische Rijk enorm uitgebreid. Het Nieuw-Perzische Rijk van de Sassaniden (het tegenwoordige Iran) werd geheel veroverd, evenals de zuidelijke provincies van het Byzantijnse Keizerrijk tot aan Spanje toe. Deze twee eens zo machtige rijken waren door vele onderlinge oorlogen ernstig verzwakt zodat de Arabieren nu redelijk gemakkelijk de overhand op deze twee wisten te verkrijgen. De vroegere gouverneurszetel Damascus werd de hoofdstad van het Arabische Rijk.
[bewerk] Opvolging
Officieel was er geen familie-opvolging maar in de praktijk was het altijd de oudste zoon of een ander familielid die de nieuwe kalief werd.
[bewerk] Religie en cultuur onder de Omajjaden
[bewerk] Religie
Naast de soennitische islam werden andere geloven getolereerd. Volgens sommige auteurs waren de Omajjaden zelfs zeer seculier[1]Gedwongen bekering tot de islam was onder de Omajjaden in eerste instantie officieel verboden, maar de nieuwe religie drong diep door in het leven van de inwoners van het snel groeiende islamitische gebied. Als men hogerop wilde komen in handel en bestuur was dit veel makkelijker als men moslim werd en in de loop der tijd kozen vele pragmatische christenen en joden dan ook hier voor. De eerste eeuwen waren de moslims echter nog lang in de minderheid in de veroverde gebieden. In de Perzische gebieden verdween het Zoroastrisme aangezien vele Perzen zich massaal tot de sjiitische vorm van de islam bekeerden.
[bewerk] Ontwikkeling van cultuur en architectuur
In eerste instantie lieten de Omajjaden de bestaande Grieks- en Perzischtalige bureaucratieën vrijwel intact. Pas onder kalief Abd al-Malik (r. 685-710 werd Arabisch de officiële taal van het rijk. Vanuit de verschillende brokstukken van de voorgaande rijken werd een nieuw islamitisch rijk gecreëerd.
Onder dezelfde Abd al-Malik kwam ook de architectuur tot bloei. Op diverse plaatsen werden moskeeën gebouwd, zoals de Al-Aqsamoskee in Jeruzalem en de grote Omajjadenmoskee in Damascus. In het huidige Jordanië bouwden zij het kasteel Quseir Amra, dat tegenwoordig tot het werelderfgoed behoort. Ook de stad Anjar, thans een ruïnecomplex, in Libanon werd door hen gesticht en behoort eveneens tot het werelderfgoed.
[bewerk] Moskeebouw
Minder dan tachtig jaar na de dood van Mohammed kregen de rituele geloofsverplichtingen al een architectonische uitdrukkingsvorm in een aantal grote moskeeën. Vaak werden christelijke en Perzische architecten in dienst genomen. Hierdoor komt de Arabische cultuur in contact met de Byzantijnse beschaving en met de Noordsyrische traditie van bouwen in hardsteen. Voorbeelden van religieuze bouwkunst uit deze tijd zijn de Rotskoepelmoskee (691) en de Al-Aqsamoskee (710) te Jeruzalem en de Omajjadenmoskee te Damascus (ca. 710). De gebouwen zijn alle drie geïnspireerd door de Byzantijnse bouwkunst en werden voorbeelden voor de latere moskeebouw. Eveneens werd de minaret een vast onderdeel van de moskee.
Onder de Omajjaden werd er begonnen met de bouw van zogenaamde djami’s of grote gemeente- of vrijdagsmoskeeën. Deze moskeeën waren in wezen omsloten rechthoekige pleinen (met plaats voor de hele geloofsgemeenschap). De minaret bevond zich aan die zijde van het gebouw die het verst van de qibla — de naar Mekka gerichte wand — aflag.
In hun eerste bouwwerken werden reeds de meeste kenmerken opgenomen die ook tijdens de volgende eeuwen typerend zijn geweest voor de islamitische architectuur. Hiertoe behoorden onder meer: een overwelfde portiek, de mihrab (gebedsnis in de naar Mekka gerichte wand), de minbar (preekstoel), de maksura of omheinde ruimte voor de kalief of diens vertegenwoordiger, het waterbekken voor rituele reinigingen en tenslotte de minaret, vanwaar vijfmaal per dag de oproep tot gebed klinkt.
[bewerk] Overige architectuur en cultuur
De paleizenbouw is nog weinig oorspronkelijk. Enkele overgebleven paleizen bevinden zich in Jordanië, Syrië en een tweetal ten westen van de Jordaan. Voorbeelden zijn Quseir Amra, Khirbat al-Mafjar, Mshatta en Qasr al-Hayr West.
In de decoratieve kunst komen vooral marmer en mozaïek voor. Eveneens ontwikkelde het gebruik van arabesken zich, evenals de stucco-decoratie welke putte uit de Sassanidische traditie. Ook verwierven de wand- en vloerschilderingen van Quseir Amra en Quseir al-Chair Algarbi (Syrië) bekendheid. Een voorbeeld van de vloermozaïeken vinden we terug in het kasteel Chirbart al-Mafdjir (Jericho) en het kasteel Mshatta in Jordanië.
[bewerk] Verlies van de macht in het Midden-Oosten
De legitimiteit van de kaliefen werd al vrij snel in twijfel getrokken door de gewone moslims die meenden dat er een groot verschil was ontstaan tussen de luxe aan het hof en het egalitarisme van de vroege islam. Daarom werd in veel steden een vrome, geweldloze oppositie gevoerd, onder andere door de asceet Hasan al-Basri (gest. 728).
In 747 begonnen de Abbassiden, een groep rondom Ibrahim de Imam, een opstand in de Iraanse regio Khorasan. Hij was een achterkleinzoon van Abbas, een oom van Mohammed. Veel Perzen en andere niet-Arabieren voelden zich tot de opstand aangetrokken omdat de Arabieren niet-Arabieren niet als gelijkwaardig beschouwden. Daarnaast vonden velen dat de kaliefen in Damascus niet volgens de regels van de oemma leefden, maar te autocratisch regeerden. Ibrahim de Imam werd gevangengenomen en zijn strijd werd voortgezet door zijn broer Abu-Abbas Al-Saffah.
In 750 werden in de Slag bij de Zab, nabij de stad Koefa, de Omajjaden verslagen door de Abbasiden. Abu-Abbas Al-Saffah claimde daarop het kalifaat.
De Omajjaden hadden 72 jaar geregeerd en veertien kaliefen voortgebracht.
[bewerk] Kaliefen van de Omajjaden in Damascus
- Moe'awija ibn Abu Sufyan, 661-680
- Yazid I ibn Moe'awija, 680-683
- Muawiya II ibn Yazid, 683-684
- Marwan I ibn Hakam, 684-685
- Abd al-Malik ibn Marwan, 685-705
- al-Walid I ibn Abd al-Malik, 705-715
- Suleiman ibn Abd al-Malik, 715-717
- Umar ibn Abd al-Aziz, 717-720
- Yazid II ibn Abd al-Malik, 720-724
- Hisham ibn Abd al-Malik, 724-743
- al-Walid II ibn Yazid II, 743-744
- Yazid III ibn al-Walid, 744
- Ibrahim ibn al-Walid, 744
- Marwan II ibn Muhammad, 744-750
[bewerk] Vlucht naar Al-Andalus (Spanje)
Zie Omajjaden van Andalusië voor het hoofdartikel over dit onderwerp. |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Umayyads van Wikimedia Commons. |
[bewerk] Voetnoten
- ^ Peter Mansfield (1976) The Arabs, tweede druk 1985, p.43
| Bron(nen): |
|
