Werelderfgoed

Werelderfgoed is cultureel en natuurlijk erfgoed dat wordt beschouwd als onvervangbaar, uniek en eigendom van de hele wereld, en waarvan het van groot belang wordt geacht om te behouden. Alleen erfgoed dat is ingeschreven op de Werelderfgoedlijst van UNESCO mag deze titel dragen. De lijst wordt jaarlijks samengesteld door de Commissie voor het Werelderfgoed, die bestaat uit vertegenwoordigers van 21 landen.

Met ingang van juli 2006 bevat de Werelderfgoedlijst 830 erfgoederen in 138 landen. Plaatsing van een monument op de Werelderfgoedlijst levert geen geld op. Ieder land is zelf verantwoordelijk voor bescherming en behoud van de eigen monumenten. Wel is er een speciaal fonds (het Werelderfgoedfonds) voor hulp bij urgente bedreigingen.

[bewerk] Het nominatieproces

Yellowstone, een van de monumenten op de eerste Werelderfgoedlijst in 1978

Alleen landen die de Overeenkomst voor het Werelderfgoed hebben ondertekend, kunnen nominaties indienen.

De eerste stap is dan het opstellen van een Voorlopige lijst. Dit is een inventarisatie van alle belangrijke monumenten die het land de komende jaren van plan is te nomineren.

Vervolgens stelt het land een nominatiedossier samen met zoveel mogelijk informatie over het monument dat het als eerste wil laten inschrijven. Dit dossier moet o.a. gedetailleerde beschrijvingen bevatten van de unieke waarde van dit monument (bijvoorbeeld in vergelijking met soortgelijke monumenten elders in de wereld) en plannen die aantonen hoe het behoud van het monument is ingericht.

Dit dossier wordt ingezonden naar het ondersteunend bureau van de Commissie voor het Werelderfgoed. Als deze het compleet genoeg acht, wordt het ter beoordeling voorgelegd aan twee adviesorganen: voor de culturele erfgoederen ICOMOS en voor de natuurlijke IUCN. Sinds 2005 is er één set van 10 criteria, waarvan – naast het element van bijzondere universele waarde – aan minimaal één moet worden voldaan. Deze criteria zijn:

het vertegenwoordigt een meesterwerk van een creatief menselijk genie
het stelt een belangrijke interactie van menselijke waarden ten toon, gedurende een tijdspanne of binnen een cultureel gedeelte van de wereld, voor ontwikkelingen in architectuur of technologie, monumentale kunsten, stadsontwerp of landschapsinrichting
het draagt een unieke of op zijn minste een exceptionele getuigenis van een culturele traditie of een samenleving, welke nog voortleeft of is verdwenen
het is een bijzonder voorbeeld van een type gebouw of architectonische of technologische samenstelling van een landschap, welke significante stappen in de menselijke geschiedenis voorstelt
het is een bijzonder voorbeeld van een traditionele menselijke bewoning of landgebruik, welke een cultuur (of culturen) vertegenwoordigt. Bijzonder wanneer het verwondbaar is geworden onder de invloed van irreversibele veranderingen
het is direct of zijdelings geassocieerd met gebeurtenissen of levende tradities, met ideeën, of geloof, met artistieke en literaire werken of bijzonder universele beduiding (de commissie beschouwt dit criterium alleen toepasbaar in bijzondere omstandigheden en alleen in verbinding met een ander criterium op de lijst, cultureel of natuurlijk)
het is een voorbeeld van belangrijke stappen in de geschiedenis van de aarde
het vertegenwoordigt lopende ecologische en biologische processen
het herbergt de belangrijkste natuurlijke onderkomens voor het behoud van globale significante biodiversiteit
het is een gebied met een exceptionele natuurlijke schoonheid.

De uiteindelijke beslissing over het al dan niet opnemen van een monument op de Werelderfgoedlijst ligt bij de Commissie voor het Werelderfgoed. Deze commissie komt één keer per jaar bijeen om, op basis van de adviesrapporten, te oordelen over de nieuwe nominaties.

De Commissie voor het Werelderfgoed kan een werelderfgoed, wanneer sprake is van ernstige en specifieke zaken die het behoud bedreigen, plaatsen op de Lijst van het Bedreigde Werelderfgoed. Per juli 2006 geldt dit voor 31 monumenten, bijvoorbeeld voor de Kathmandu-vallei in Nepal.

Als de unieke status van een werelderfgoed verdwijnt, kan het door de Commissie helemaal van de Werelderfgoedlijst worden verwijderd.

[bewerk] Historie

Aboe Simbel: de grote tempel van Ramses II

Directe aanleiding voor de Overeenkomst was de bouw van de Aswandam in Egypte in 1959. Hierdoor kwam een vallei onder water te staan met daarin de ruim 3000 jaar oude tempels van Aboe Simbel. UNESCO lanceerde daarop een wereldwijde reddingsactie. De bedreigde tempels werden zorgvuldig gedemonteerd, naar een hogere locatie gebracht en daar stuk voor stuk weer opgebouwd. De kosten van dit project bedroegen zo’n 80 miljoen US dollar, waarvan 40 miljoen werd gedoneerd door 50 verschillende landen. Deze actie werd wereldwijd als een groot succes beschouwd, en andere acties volgden (bijvoorbeeld voor Venetië, de ruïnes van Moenjodaro in Pakistan, en de Borobodur in Indonesië). UNESCO en ICOMOS stelden daarop een concept overeenkomst op om het gezamenlijke erfgoed van de mensheid te beschermen.

De Verenigde Staten stonden aan de basis van het idee om behoud van culturele monumenten te combineren met natuurbehoud: een conferentie in 1965 riep op tot het instellen van een World Heritage Trust. De IUCN ontwikkelde vergelijkbare plannen, en die werden in 1972 gepresenteerd op een VN conferentie in Stockholm. Daar ook werd de Overeenkomst voor het werelderfgoed uiteindelijk gesloten.

[bewerk] Recente ontwikkelingen

Erdene Zuu in de Orchonvallei, Mongools werelderfgoed in 2004

De jaarlijkse groei van de Werelderfgoedlijst heeft de discussie aangewakkerd of de lijst eindig is. Dit heeft in 2000 geleid tot het Besluit van Cairns, waarin het aantal nieuwe nominaties wordt beperkt en waarbij tegelijkertijd een meer evenwichtige inhoud wordt nagestreefd. Prioriteit wordt in de eerste plaats gegeven aan nominaties van landen die nog niet zijn vertegenwoordigd op de lijst, en vervolgens aan nominaties van monumenten in ondervertegenwoordigde categoriën. Landen die al werelderfgoederen binnen hun grenzen hebben, mogen nog maar één nieuwe nominatie per jaar inzenden.

Bij een evaluatie in juli 2006 van deze Global Strategy om de Werelderfgoedlijst meer in balans te laten komen is afgesproken dat ieder land nu twee nieuwe monumenten per jaar mag indienen, waarvan er minimaal één een natuurlijk erfgoed moet zijn. Het totaal aantal te beoordelen nieuwe nominaties is maximaal 45 (inclusief die monumenten die in voorgaande jaren zijn terugverwezen voor meer informatie/onderbouwing en opnieuw worden genomineerd). De prioriteitenvolgorde is gelijk gebleven aan die van het Besluit van Cairns.

[bewerk] Nederland en het werelderfgoed

Rietveld Schröderhuis

Nederland ratificeerde de Overeenkomst voor het werelderfgoed in 1992. Nederland (inclusief de Nederlandse Antillen) heeft inmiddels 7 monumenten op de werelderfgoedlijst.

Stelling van Amsterdam (1996)
Droogmakerij de Beemster (1999)
Historische binnenstad van Willemstad (1997)
Ir. D.F. Woudagemaal (1998)
Molens bij Kinderdijk-Elshout (1997)
Rietveld Schröderhuis (2000)
Schokland (1995)

Nederland richt zich bij de selectie op vier thema’s: Nederland -Waterland, de Republiek in de 17e eeuw, het Nieuwe Bouwen en Archeologie.

De resterende Voorlopige lijst bestaat uit:

Alblasserwaard - Oost
Bunnik - Vechten / De Burg
De Gouw en de Groetpolder
Historische binnenstad van Amsterdam
Middag en Humsterland
Nieuwe Hollandse Waterlinie
Noordoostpolder
Swifterbant - Visvijverweg / Noordertocht
Van Nelle Fabriek
Voorburg - Park Arentsburg / Forum Hadriani
Voormalige Nazorgkolonie en Sanatorium Zonnestraal
Waddenzee - West

Nederland heeft momenteel een stop ingesteld[1] voor het indienen van nominaties in verband met het Nederlandse lidmaatschap van de Commissie voor het Werelderfgoed tot en met 2007. Mede-commissieleden als Chili, Spanje en India laten zich hierdoor niet weerhouden en blijven ook zelf actief nomineren.

Externe link: