Nationaalsocialistische Duitse Arbeiderspartij
De Nationaal-socialistische Duitse Arbeiderspartij of afgekort NSDAP (Duits: Nationalsozialistische Deutsche Arbeiterpartei) was de nieuwe naam die op 24 februari 1920 werd gegeven aan de Duitse Arbeiderspartij (Duits: Deutsche Arbeiterpartei) (DAP). De NSDAP groeide uit tot een nationaal-socialistische partij met extreem-rechtse denkbeelden met als boegbeeld Adolf Hitler.
Inhoud |
[bewerk] 1919-1921
Op 5 januari 1919 werd de Duitse Arbeiderspartij (DAP) opgericht door Anton Drexler. Dit was de voorloper van de NSDAP. Het belangrijkste uitgangspunt van deze partij was dat Duitsland een nieuw leger moest bouwen, wat echter verboden was volgens het Verdrag van Versailles. In september 1919 werd Hitler lid van deze partij waar hij steeds meer tijd in stak. Op 24 februari 1920 probeerde de partij haar eerste massabijeenkomst te organiseren. Het werd een schamel succes met een geringe opkomst van 2000 mensen. De bevolking liep echter warm voor de nationaal-socialistische toespraken van Hitler en de partij werd groter. Dit was mede te danken aan de retorische talenten van Hitler. Rond 1921 was Hitler het brein van de activiteiten van zijn partij en werd hij gezien als de leider. Reeds vanaf de begintijd richtte de NSDAP zich vooral op de volgende punten:
- Vernietiging van de Weimardemocratie
- Militarisme
- Revanchisme (revanche op de oude vijanden)
- Antisemitisme
- Herziening van het Verdrag van Versailles
- Afkeer van het bolsjewisme, maar toch een sterk socialistisch geïnspireerd economisch programma
Ondertussen had Hitler rond zich een groep ontwikkeld die bestond uit:
- Joseph Goebbels, leider van de propaganda
- Hermann Göring
- Alfred Rosenberg, de theoreticus
- Julius Streicher, bekend vanwege zijn antisemitisme en medeoprichter van de antijoodse Deutsch-Sozialistische Partei
De ordehandhaving werd geregeld door de SA en de media kreeg Hitler in handen via de Völkischer Beobachter. Via een slimme en doordachte manier kreeg hij de hele bevolking in zijn macht en stuurde hun leven.
[bewerk] 1922-1929
Het ledenaantal van de partij groeide in 1922 van 20.000 tot in het crisisjaar 1923 uit tot meer dan 50.000 leden. Ze bestond in die tijd vooral uit mensen van de arbeidersklasse. De partij was een onderkomen voor oud-legerofficieren. Samen met Ernst Röhm, de man achter de SA, kwam Hitler op het idee om een reserveleger te bouwen. De achterliggende gedachte was de kwakkelende economie die zou leiden tot ineenstorting en collaboratie van het leger. Hierdoor ontstond de SS.
Door het drukken van enorme hoeveelheden geld trachtte de Duitse overheid de inflatie, die begin jaren '20 het Duitse leven beheerste, in de kiem te smoren. Dit liep echter uit op een fiasco en de NSDAP rook haar kans. Door middel van een putsch probeerde ze op 9 november 1923 de macht over te nemen. Na een hevige strijd werden Hitler en consorten gearresteerd en op 26 maart berecht. Dit liep uit op een zege voor hen. Ze werden bestraft met een vijf jaar durende straf in een luxegevangenis. Hitler schreef in die tijd Mein Kampf. De straf werd echter na één jaar beëindigd en hij was weer een vrij man. Tot 1929 was de NSDAP een kleine partij die niet veel invloed had in de Duitse politiek. Dit veranderde echter hierna vanwege de aanhoudende economische recessie die Duitsland trof. Via enorme massabijeenkomsten in o.a. Neurenberg sprak Hitler de bevolking toe en het ledental groeide immens. De NSDAP kon zich profileren als de enige partij die niks te verwijten viel, omdat ze immers nooit in een regering gezeten hadden.
Vanaf oktober 1929 was dan ook een duidelijke opmars van de NSDAP in de deelstaatparlementen te bespeuren, voor het eerst ook buiten Zuid-Duitsland en Beieren. In Baden werd 7% van de stemmen gehaald, in Lubeck 8 %. In Thuringen namen de nazi's voor het eerst deel aan een deelstaatregering, hiertoe uitgenodigd door de andere partijen die een cordon sanitaire tegen de communisten in stand hielden. Dit werd een fiasco, maar de opmars zette zich voort. Toen in 1930 nieuwe verkiezingen werden uitgeschreven voor de Rijksdag, voorspelden de nazi's een reuzenzege.
[bewerk] 1930-1933
In september 1930 haalde de partij bij de verkiezingen voor de Rijksdag 6,4 miljoen stemmen en werd ze de tweede partij van Duitsland, met 107 van de 577 zetels. Ondertussen kwakkelde de economie nog altijd. Tijdens de verkiezingen van 1932 verloor Hitler het van regerend president Paul von Hindenburg, maar door de parlementsverkiezingen van dat jaar werd de NSDAP de grootste partij van Duitsland met 230 zetels. Er hadden 14 miljoen mensen op ze gestemd, maar Von Hindenburg weigerde Hitler te benoemen als rijkskanselier; hij wantrouwde hem erg. Ook zat de partij met een ander probleem: door de voordurende verkiezingscampages was de partij bijna failliet. Verder had de partij haar maximale draagvlak bereikt. De aanhang was nu zo divers geworden dat het moeilijk was een koers te kiezen zonder een deel van die aanhang van de NSDAP te vervreemden. De achterban nam het Hitler bovendien kwalijk dat hij geen regeringspost wilde accepteren, en dus "helemaal niets deed". De bevolking begon "Hitler-moe" te worden.
Bij de verkiezingen van 1933 verloor de NSDAP dan ook 4%, en leverde 34 zetels in. Toch wilden veel zakenlieden en conservatieve politici nog met Hitler praten. Ze zagen hem als een verbreding van hun smalle machtsbasis, en hoopten dat ze hem konden "temmen". De NSDAP deed er ondertussen alles aan om de tegenslag van de verkiezingsnederlaag te overwinnen: in de verkiezingen voor het ministaatje Lippe werd alles uit de kast gehaald. De bescheiden overwinning die behaald werd buitte men uit om de positie in de formatiebesprekingen te versterken: het tij was weer gekeerd en de nazi's waren weer in opmars.
Op 30 januari 1933 werd Hitler rijkskanselier van een coalitie tussen de onder andere NSDAP en de Deutschnationale Volkspartei. Op 31 januari 1933 ontbond Hitler de Rijksdag en schreef nieuwe verkiezingen uit. Door intimidatie en het verbieden van bepaalde politieke partijen behaalde hij een klinkende overwinning. De NSDAP won met 43,9%, ongeveer zeventien miljoen stemmen. Vanaf die tijd heerste de nationaal-socialistische dictatuur. Al snel werd de NSDAP-ideologie zichtbaar. Die bestond vooral uit antisemitisme en vrijheidsbeperking van de bevolking. Er werden allerlei razzia's gehouden en het boycotten van de Joden was de normale gang van zaken
[bewerk] 1934
In 1934 werd besloten om Ernst Röhm te executeren, omdat hij, vanwege zijn macht binnen de SA en zijn linkse standpunten, werd gezien als een bedreiging. In de loop der jaren heeft Hitler zijn tegenstanders systematisch uitgeroeid en een groep vertrouwelingen om zich heen gebouwd. Op 22 september 1934 werd besloten tot de totale verwijdering van de Joden uit de samenleving. Dit werd vastgelegd in de Rassenwetten van Neurenberg, waarin precies werd omschreven wat Joods was. Alle Joden werden hun burgerrechten ontnomen. Het verbieden van alle andere politieke organisaties gebeurde door middel van geweld, intimidatie of verbod. Op 14 juli 1933 werd de dictatuur een feit en kon er nog maar op één partij gestemd worden. In de daaropvolgende verkiezingen kon voor of tegen worden gestemd. Er werd wel duidelijk gemaakt dat tegenstemmen gelijkstond aan verraad en dan was wel duidelijk wat er ging gebeuren.
Op 30 juni 1934 stierf president Von Hindenburg en toen begon de nazidictatuur pas echt. De NSDAP werd omgetoverd tot een apparaat dat de bevolking in het gareel moest houden. Na 1937 ontsloeg Hitler acht van de twaalf ministers. Göring, Goebbels, Frick en Darré bleven over. De alleenheerschappij van Hitler vierde vanaf toen hoogtij. Goede voorbeelden hiervan waren het afzetten van de SA, de Kristallnacht, de Reichskulturkammer en de boekenverbranding. Hitler en de NSDAP hadden het vooral gemunt op Joden. Dit duurde tot de capitulatie van Duitsland in 1945.
De Nederlandse zusterpartij was de NSB onder leiding van Anton Mussert, die haar partijprogramma grotendeels uit het partijprogramma van de NSDAP vertaalde. Ook de minder bekende Nationaal Socialistische Nederlandsche Arbeiders Partij kan als zusterpartij worden beschouwd.
