Anton Mussert
Anton Adriaan Mussert (Werkendam, 11 mei 1894 – Den Haag, 7 mei 1946) was een Nederlands politicus, oprichter en leider van de Nationaal-Socialistische Beweging in Nederland (NSB) in de jaren voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Na de bevrijding werd hij ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.
Inhoud |
[bewerk] Jeugd- en studiejaren
Anton Mussert werd geboren als het vierde kind van de hoofdonderwijzer van de openbare lagere school in het protestantse Werkendam, een dorp in het land van Heusden en Altena - het waterrijke gebied tussen de provincies Utrecht, Zuid-Holland en Noord-Brabant. Daar werd hij op 24 juni 1894 gereformeerd gedoopt. Hij groeide op in een gezin en een omgeving waarin gezag, of dat nu van God, de landsregering of de vader des huizes afkomstig was, als het centrale element in het leven werd beschouwd. Deze getrouwheid aan het gezag, gesymboliseerd door het huis van Oranje, werd in huize Mussert gekoppeld aan die andere traditioneel-Hollandse deugden, namelijk spaarzaamheid, ijver en fatsoen. Na de lagere school, bezocht Anton Mussert (hij werd 'Adje' genoemd) de Rijks-HBS in Gorinchem, waar hij in 1912 het einddiploma behaalde. Evenals zijn oudere broer Jo wilde hij beroepsofficier worden, niet zoals deze bij de landmacht, maar, meer in de vaderlandse traditie, bij de marine. Hij werd echter afgekeurd vanwege zijn geringe lengte. Toen besloot hij weg- en waterbouwkunde te gaan studeren aan de Technische Hogeschool te Delft. Begin januari 1913 overleed zijn vader. Mussert vereerde hem en geraakte door zijn dood in een diepe depressie.
Bij het uitbreken van de Eerste Wereldoorlog meldde hij zich als vrijwilliger, maar verder dan tot korporaal bij de vesting-artillerie zou hij het niet brengen. Een ernstige nierziekte veroorzaakte dat hij voortijdig werd afgekeurd. Thuis werd hij verpleegd door een zuster van zijn moeder. De 38-jarige Maria ('Rie') Witlam en de 18 jaar jongere Anton vatten een diepe genegenheid voor elkaar op en traden ondanks allerlei bezwaren - vooral Antons moeder had moeite met de gedachte aan een zuster annex schoondochter en een zoon annex zwager - in 1917 met elkaar in het huwelijk. Met name gedurende de bezettingstijd werd met dit huwelijk de spot gedreven ('Wie het goede ras wil houwen, moet met zijn tante trouwen'). In 1915 had hij zijn studie in Delft hervat, hij was een perfectionistisch en serieus student en in 1918 slaagde hij cum laude voor het examen civiel ingenieur. Via een baan bij Rijkswaterstaat kwam hij in 1920 te werken bij de Provinciale Waterstaat van Utrecht. Hij was een bekwaam ingenieur; verscheidene van zijn ontwerpen zijn ongewijzigd uitgevoerd.
[bewerk] Politieke bewustwording
In 1925 sloten Nederland en België een overeenkomst die erop neerkwam dat Antwerpen via een kanaal werd verbonden met de Rijn en zo met het Duitse achterland. Een grote klap voor met name Rotterdam, dat zijn concurrentiepositie ernstig bedreigd zag. Mussert, de waterstaatman, kon niet aanvaarden dat het vaderland de eigen belangen zo slecht behartigde en begon met een aantal anderen een buiten-parlementaire actie. Hij richtte het Nationaal Comité op en werd er zelf secretaris van. Met een mengeling van waterstaatkundige, financiële en politieke argumenten slaagde het comité erin voldoende stemming tegen het verdrag te kweken om het, nadat het in de Tweede Kamer was aangenomen, door de Eerste Kamer te laten verwerpen. De minister van Buitenlandse Zaken, jonkheer mr. dr. H.A. van Karnebeek, trad af. Mogelijk dat het succes van deze actie Mussert ertoe heeft gebracht te denken dat hij ook als politiek leider van een partij voor nationaal réveil een goed figuur zou slaan. Interessant is dat hij in het comité samenwerkte met onder anderen Cornelis van Geelkerken, met wie hij later de NSB zou oprichten, en mr. J. Zaaijer, die in 1946 de doodstraf tegen hem zou eisen. In hetzelfde jaar - 1927 - dat het Belgisch Verdrag werd verworpen, werd Mussert benoemd tot hoofdingenieur bij de Provinciale Waterstaat. Daarmee had zijn kortstondige carrière in de landelijke politiek ten einde kunnen zijn. Hij verklaarde zelf tenminste: Ik dacht er niet meer aan mij in de politiek te begeven en stortte mij met inspanning van al mijn krachten op de zee van werk welke mij wachtte. Desondanks liet de gedachte aan een nationale opwekkingsbeweging hem niet helemaal los; steeds meer was het hem duidelijk geworden dat het vaderland in grote nood verkeerde, maar dat het klimaat van défaitisme en uitzichtloosheid door de zittende politieke partijen niet doorbroken kon worden. Ze maakten immers zelf deel uit van die apathie. Mussert was ervan overtuigd dat door het falen van de democratie het land onherroepelijk afgleed naar het communisme. Dat was na 24 oktober 1929, het begin van de crisis op de effectenbeurs van New York, geen originele visie, maar min of meer gemeengoed bij - vooral - de kleine burgerij, waartoe Mussert qua afkomst en aanleg behoorde. In zijn 'Verantwoording', geschreven in 1945 na zijn arrestatie, verklaarde hij:
- Ons volk moest weer leren nationaal te zijn. Zoiets als het Belgisch Verdrag zag ik als gebrek aan nationaal zelfrespect. Sinds 1918 was dit systematisch ondermijnd op elk gebied. De nationale geest moest worden opgebouwd weer van onder af aan. Een nationaal réveil was noodzakelijk. Daartoe is de NSB opgericht.
[bewerk] Oprichting van de NSB
In 1931 was Mussert samen met Cornelis van Geelkerken oprichter van de NSB. Mussert wees aanvankelijk de Duitse rassenleer en het antisemitisme als on-nederlands krachtig van de hand. Met de komst van Meinoud Rost van Tonningen werd de partij radicaler, volkser en antisemitischer. De NSB haalde halverwege de jaren '30 maximaal 8% van de stemmen bij de verkiezingen.
[bewerk] De Tweede Wereldoorlog
Toen de oorlog uitbrak dook Mussert, die niet betrokken was bij de Duitse inval, onder. Hij beroemde zich erop zelf de eerste onderduiker in de oorlog te zijn geweest. Na de capitulatie van de Nederlandse strijdkrachten, kwam Mussert tevoorschijn en wierp zich op als vertegenwoordiger van het Nederlandse volk. Mussert maakte zich sterk voor de oprichting van een Groot Nederland binnen het Duitse Rijk, waarin Nederland zou worden samengevoegd met Vlaanderen, Frans Vlaanderen en later ook met Wallonië. De Duitse bezetters namen dit plan echter niet serieus. Ook Mussert zelf werd door de Duitsers niet echt serieus genomen. Wel mocht Mussert in 1941 persoonlijk de eed van trouw aan Hitler zweren. In 1942 werd Mussert door de Duitse bezetters erkend als leider van het Nederlandse volk. Mussert was tijdens de oorlog een tegenstander van het opgaan van Nederland in Duitsland en hij voerde hierover een felle strijd met Rost van Tonningen. Anton Mussert was een zwakke leider in een weinig overtuigende nationaalsocialistische partij die door het overgrote deel van de Nederlanders werd geminacht. Ook bij de Duitse bezetter had Mussert weing krediet. Hitler en de SS zagen niets in deze, in hun ogen onbeduidende, kleinburgerlijke politicus. Musserts pogingen om zich als een imponerende leider à la Mussolini te presenteren deden geforceerd aan zodat hij zelfs in eigen kring belachelijk werd gemaakt. Aan het einde van de oorlog durfde Mussert zelfs zijn reispapieren niet meer door de Duitse bezetter te laten verlengen; hij was bang dat dat zou worden geweigerd. Mussert bleef tot het einde toe onverminderd trouw aan Hitler. Toen op 1 mei 1945 het bericht kwam dat Hitler op 30 april 1945 gestorven was, prees Mussert in een proclamatie Hitler nog.
[bewerk] Plan-Frederiks
Zie Plan-Frederiks voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
In 1942 stelde de Nederlandse secretaris-generaal van Binnenlandse Zaken, K.J. Frederiks, een plan op om een aantal Joden dat volgens hem van maatschappelijke waarde was (bijvoorbeeld kunstenaars en oorlogsveteranen uit de Eerste Wereldoorlog) veilig te stellen in een drietal huizen in Gelderland. Deze Joden zouden op die manier niet naar vernietigingskampen hoeven te worden gestuurd. Mussert had zelf een aantal Joodse vrienden en zijn partij heeft voor de oorlog enkele Joodse leden gehad, dus drukte Anton Mussert door dat deze Joden in Villa Bouchina te Doetinchem geplaatst zouden worden. Hij stelde hierop een lijstje samen met in totaal 64 Joden, die de kans kregen om door de bezetter "beschermd" te worden, maar omdat deelname vrijwillig was, belandden er uiteindelijk slechts 9 personen in Villa Bouchina. In april 1943 werden deze zogenaamde 'Mussert-Joden' alsnog gedeporteerd naar Theresienstadt.
[bewerk] Veroordeling en terechtstelling
Een dag na de capitulatie van de Duitse troepen, werd Anton Mussert op 7 mei 1945 gearresteerd. Na een proces op 27 en 28 november 1945 werd hij op 12 december 1945 door het Bijzonder Gerechtshof in Den Haag ter dood veroordeeld wegens hulpverlening aan de vijand, een aanslag op de grondwettige regering en een poging Nederland onder vreemde heerschappij te brengen. Hoewel Mussert direct na het einde van de Tweede Wereldoorlog door velen werd gezien als de 'landverrader bij uitstek' is de aantijging dat hij Nederland onder een vreemde (Duitse) heerschappij wilde brengen omstreden en ook kennelijk onjuist. Anders dan de op de SS georiënteerde vleugel van de NSB waartoe Blokzijl en Rost van Tonningen behoorden was Mussert juist nationalistisch gezind. Een fascistisch Nederland zou in zijn ogen als onafhankelijke staat in het door Duitsland gedomineerde Europa kunnen voortbestaan. Anton Mussert heeft zich door zijn verbond met Adolf Hitler misschien wel schuldig gemaakt aan de andere twee beschuldigingen. Het proces en het vonnis tegen Anton Mussert zijn juridisch gezien niet geheel onomstreden. Het doodvonnis werd op 20 maart 1946 door de Bijzondere Raad van Cassatie bevestigd. Op 7 mei 1946, precies een jaar na zijn arrestatie, werd Mussert op de Waalsdorpervlakte gefusilleerd.
[bewerk] Epiloog
In de nacht van zaterdag 16 op zondag 17 juni 1956 werd gepoogd Musserts stoffelijk overschot uit zijn ongemarkeerde graf onder een pad op de algemene begraafplaats van Den Haag te verwijderen. Nadat aanvankelijk de autoriteiten hadden bevestigd dat Musserts resten waren weggenomen, kwamen zij na een week met een ander verhaal. De onbekende daders zouden zich vergist hebben en de verkeerde resten hebben opgegraven. Recent onderzoek heeft dit bevestigd. Op 23 oktober 1956 kreeg de adjunct-directeur van de begraafplaats opdracht om de stoffelijke resten van Mussert te begraven in een op de begraafplaats aanwezig algemeen knekelgraf, en 'deze resten met andere resten te mengen en wel zodanig dat herkenning uitgesloten moet worden geacht.' Zo geschiedde.
Sinds 1956 is er enkele malen geclaimd dat Musserts gebeente van de Haagse begraafplaats zou zijn ontvreemd en elders (de Veluwe? België?) zou zijn ondergebracht. Deze voorstelling van zaken wordt echter niet ondersteund door de offciële weergave van de feiten. DNA-onderzoek zou wellicht duidelijkheid kunnen verschaffen.
| Bron(nen): |
|
[bewerk] Externe links
- (en) Anton Mussert and the Dutch Nazi Party
- (en) Anton Adriaan Mussert
- (en) Flags of the NSB
- (en)
Anton Mussert in de Internet Movie Database, a Paul Verhoeven directed 1968 TV documentary
| Zie ook: |
|---|
 Portaal: Fascisme en nationaalsocialisme in Nederland . Fascisme in Nederland . Fascisme . Nationaalsocialisme |
| Plan-Frederiks |
|---|
|
