Grote nutteloze werken

Metro van Charleroi - dit deel is nooit afgebouwd.

Brug voor een nooit voltooide weg met vier rijstroken in Strépy-Bracquegnies.

Snelwegbrug in de buurt van Varsenare voor de nooit aangelegde snelweg Calais-Zeebrugge.

Tuikabelbrug bij Godsheide - geplande vierbaansweg erover nooit aangelegd.

Scheepslift Strépy-Thieu - slechts half in gebruik.

Het nooit gebruikte Doeldok in de haven van Antwerpen.

Fundamenten van een theater in Middelburg dat door een technisch gebrek niet kon worden afgemaakt.

Grands travaux inutiles, soms afgekort tot GTI, is Frans voor 'grote nutteloze werken'. Deze term wordt in België (ook door de Nederlandstaligen) gebruikt voor grote bouwwerken door de overheid die niet worden gebruikt of zelfs nooit volledig zijn afgebouwd. De benaming is een toespeling op “Openbare Werken” (of in het Frans “Travaux Publics”), wat in België de naam van een ministerpost is (vergelijkbaar met het ministerie van Verkeer en Waterstaat in Nederland), en “grote openbare werken” of “grands travaux publics” wordt vaak gebruikt als naam voor grote overheidsinvesteringen in infrastructuur.

[bewerk] Oorsprong van de naam

De term “Grands travaux inutiles” is geïntroduceerd door journalist Jean-Claude Defossé, die in de zomer van 1986 in de Vlaamse krant De Morgen gelezen had over de zogenaamde "smeerpijp". Over deze mislukte investering maakte hij een reportage voor het televisiejournaal van de Belgische Franstalige openbare omroep RTBF. Op 15 oktober 1986 bracht Defossé in het RTBF-informatiemagazine C’est à voir een televisiereportage over grote nutteloze werken uit: "Les bâtisseur d’ans pires" ('de bouwers uit de ergste jaren', maar tevens een woordspelletje op "les bâtisseurs d’empires", 'de bouwers van imperia'). In 1990 publiceerde Defossé een boek, Le Petit Guide des Grands Travaux Inutiles, en in 1991 verzorgde hij gedurende 9 maanden op televisie het "Journal des Travaux Inutiles" (afgekort JTI). Met de reportages en het boek verwierf ook de term snel bekendheid in heel het land. Overzichten van grote blunders bij openbare investeringen duiken in de Belgische media sindsdien regelmatig op.

In Nederland werden eind 1990 dit soort misstanden ook aan het licht gebracht bij het TV programma "Over de balk" op Veronica.

[bewerk] Achtergrond en betwistingen

De term wordt ook wel gebruikt voor bouwwerken die wel in gebruik zijn genomen, maar waarvan het nut niet of nauwelijks bewezen is. Een aantal "Grands Travaux Inutiles” worden betwist, niet enkel door de overheden die ze gebouwd hebben, maar voor wat België betreft ook door de taalgemeenschappen. Voorbeelden hiervan zijn het hellend vlak van Ronquières op het kanaal Charleroi-Brussel en de scheepslift van Strépy-Thieu (op het Centrumkanaal). Aanvankelijk stonden die investeringen niet in verhouding tot het verkeer op deze kanalen, maar de laatste jaren is een duidelijke toename van het aantal schepen en de tonnage merkbaar, zodat thans enig nut moeilijk ontkend kan worden.

In België zijn een aantal grote infrastructuurwerken met zeer beperkt nut het gevolg van de zogenaamde "wafelijzerpolitiek", een informele bestuurspraktijk in de jaren ’60 tot en met ’80 waarbij voor elke grote investering in Vlaanderen er ook één in Wallonië moest komen. Het verschil in industriële ontwikkeling die beide gebieden toen doormaakten was in die jaren echter enorm groot. Aan deze praktijk is sinds de regionalisering van Openbare Werken naar de gewesten een einde gekomen.

[bewerk] Bekende grands travaux inutiles

[bewerk] België

[bewerk] Functioneert niet (en niet afgebouwd):

Antwerpen: 5 kilometer premetrotunnel (tramtunnel) in ruwbouw. Na plannen voor champignonteelt, heeft het Vlaams Gewest in 2006 zo'n 100 meter van de premetrotunnel alsnog in gebruik genomen voor de nieuwe tramlijn 5. Ook is er een keerlus voor tram op de parkeerplaats van het bioscoopcomplex Metropolis aan de Groenendaallaan. Hier is sinds de aanleg één testtram overheen gereden en de keerlus is sindsdien niet meer gebruikt, wegens 'te krap' voor de Hermelijn-trams. De enige tramlijn die nog ingevoerd kan worden (met de huidige sporen) zonder opstoppingen in de premetrotunnels te veroorzaken, is langs lijn 3, verder langs de tunnel tussen Astrid en Diamant en dan de uitgang naar Berchem gebruiken (wordt momenteel enkel gebruikt voor positionering van trams) of de uitgang op de Belgiëlei (reeds in gebruik door lijn 2 en 15). Aangezien deze twee mogelijkheden reeds bediend worden via een vlotte overstap op bus 23 of de tram in station Opera, is alleen een gebruik van de keerlus rond de De Keyserlei nuttig.

Sinds het Pegasusplan hebben de premetrotunnels misschien toch nog een toekomst. Er zijn plannen om een gedeelte van de tunnels in gebruik te nemen, zoals te zien op http://www.urbanrail.net/eu/ant/antwerpen-map.gif.

Antwerpen: een voertuigentunnel onder de Fr. Rooseveltplaats en de Teniersplaats. Deze tunnel zal nooit in gebruik worden genomen, omdat (30 jaar na de aanleg) de autobussen iets hoger worden gebouwd en er niet doorheen kunnen. De voorlopige metalen brug, die voor de bouw van deze tunnel werd aangelegd, werd in augustus 2006, na meer dan 30 jaar uiteindelijk afgebroken. Deze brug is wellicht ook de enige voorlopige brug ter wereld die door een minister is ingehuldigd. Deze tunnel is trouwens een vrij onbekend GTI: volgens de autoriteiten is de brug gebouwd voor de verbouwing van het bovenliggende Rooseveltplein, en is de reden dat hij bleef staan niet dat de tunnel nooit in gebruik werd genomen, maar dat hij "de doorstroming op het kruispunt verbeterde." De doorstroming zou even goed moeten worden als bestuurders meer de Singel en de Ring gaan gebruiken voor doorgaand verkeer.
In Luik ligt 2,5 kilometer metrotunnel onder de Quai Saint-Léonard voor een nooit gebouwde metrolijn.
De brug in de N73 bij Ham over het Albertkanaal, alsmede de brug over de Nijverheidsweg, zijn nooit in gebruik genomen. De weg die eroverheen zou komen bestaat slechts uit een aftakking van de E313 ter ontsluiting van een industriezone. Het baanlichaam ligt er al voor 2 km, maar wordt slechts door schapen begrazen.
Het knooppunt Machelen (R0/E19) dat maar voor de helft in functie is. De andere helft is wel gebouwd maar nooit in gebruik genomen. Oorspronkelijk wou men de E19 laten doorlopen in Brussel maar die laatste gaf daar geen toestemming voor.
De A19-brug in Sint-Jan bij Ieper.
Een brug voor een weg met vier rijstroken in Strépy-Bracquegnies, vlakbij de scheepslift daar (onbekend wegenbouwproject).
Tussen Varsenare en Jabbeke, in de buurt van het kanaal van Brugge naar Oostende, staan twee bruggen in ruwbouw in een weiland. Een leidt over een spoorbaan, de ander over een weg die eveneens nooit gebouwd is. Ze zijn aangelegd voor de nooit gebouwde verbinding Calais-Zeebrugge.
Het OCMW van Leuven kreeg in 1975 toestemming om een nieuwe vleugel met 622 bedden te bouwen voor het Sint-Pietersziekenhuis. De ruwbouw werd in 1983 opgeleverd, doch de afwerking, uitgezonderd het gelijkvloers, werd nooit voltooid ingevolge een wijziging in het ziekenhuisbeleid van de overheid. Aangezien het gebouw niet geschikt is voor andere doeleinden zal het waarschijnlijk gesloopt worden en samen met het naburige Sint-Rafaël ziekenhuis plaats maken voor het stadsvernieuwingsproject "Hertogendal", een nieuw "multifunctioneel stedelijk woongebied".

[bewerk] Functioneert wel, maar het nut is niet of nauwelijks bewezen:

Charleroi: Van de geplande 8 armen van het metronet zijn er 3 gebouwd, slechts anderhalve arm is in gebruik. Zie Métro Léger de Charleroi.
Het hellend vlak van Ronquières
De scheepslift van Strépy-Thieu
De tuikabelbrug in Godsheide bij Hasselt over het Albertkanaal, als deel van een nooit aangelegde wegverbinding tussen Hasselt en Genk in de provincie Limburg. Bedoeld voor een vierbaansweg, nu wordt het gebruikt als lokale weg.
Het 2,5 km lange Doeldok op de linkeroever van de haven van Antwerpen. Nooit gebruikt omdat de kademuren schuin verlopen. Dit was zo gebouwd omdat men van plan was het dok enkel voor overslag van petrochemie via pijpleidingen te gebruiken. De kademuren rechtzetten kostte meer dan een nieuw dok graven, dus is voor het laatste gekozen. Het Deurganckdok is er dus gekomen vanwege het Doeldok, dat nu dichtgestort wordt en een industrieterrein zal vormen.

[bewerk] Functioneerde niet maar heeft nu een nieuwe nuttige bestemming:

Het kanaal bij Sint-Job-in-'t-Goor. Een klein stukje kanaal dat deel zou uitmaken van het duwvaartkanaal dat het Albertkanaal met het Rijn-Schelde-kanaal zou verbinden zonder door de drukke Antwerpse haven te moeten passeren. Bij de aanleg van de E10-snelweg (thans de E19) werden daarom meteen de nodige graafwerken gedaan en een brug over het toekomstige kanaal gebouwd. Uiteindelijk werden de plannen onder druk van milieugroeperingen opgeborgen. De ene helft is een watersportgebied (E10-plas). De andere helft is een natuurgebied (deels gedempt voor de aanleg van de bedding van de HSL tussen Antwerpen en Nederland. Ook in Oelegem werd dit soort werken uitgevoerd. Kaaimuren en een brug van de E34, alsook een inham aan het Albertkanaal.
De snelweg A1 (E19) is voorzien op de aanleg van een supersnelweg op de middenstrook die Brussel direct met Antwerpen moest verbinden, met enkel een op- en afrit in Mechelen. De middenberm is daardoor bijzonder breed (ca. 40 m). Op het stuk tussen Antwerpen en Kontich na werd deze supersnelweg nooit gerealiseerd, wat tot vele hectaren nutteloos onteigende grond leidde en tal van nodeloos lange bruggen en een slechts gedeeltelijk gebruikte verkeerswisselaar in Mechelen. In 1997 werd deze vrije middenstrook gebruikt voor de aanleg van het Witte Kinderbos (ter nagedachtenis van vermoorde en in het verkeer omgekomen kinderen). Dankzij deze foute beoordeling in het verleden kan er nu tussen het Knooppunt Machelen en de bestaande spoorlijn Brussel-Antwerpen (ter hoogte van Zemst) een snelle spoorverbinding aangelegd worden die deel uitmaakt van het Diabolo-project om de nationale luchthaven Brussels Airport te verbinden met alle steden van België (voltooiing voorzien voor 2010).
De smeerpijp langs het Albertkanaal. Een pijpleiding van 5 miljard frank, bedoeld om vervuild water uit Belgisch-Limburg naar de Schelde te transporteren. Door constructiefouten heeft deze leiding nooit als zodanig gefunctioneerd. In de jaren negentig is de leiding omgebouwd voor het transport van drinkwater.

[bewerk] Nederland

Het Noordhollandsch Kanaal, in het begin van de 19e eeuw aangelegd in opdracht van koning Willem I, bleek al snel te smal en te bochtig. Het is later vervangen door het Noordzeekanaal, waarmee werd begonnen in 1865.
Een kleinere GTI is de nooit gebruikte tramlijn tussen het Amsterdamse centraal station en het Haarlemmerplein. In 1985 werden de Haarlemmer Houttuinen voorzien van tramrails maar de bovenleiding is nooit aangelegd.
Vanaf station Amsterdam Centraal loopt een nooit gebruikte tunnel in oostelijke richting, gebouwd voor een metrolijn naar IJburg. Omdat op IJburg minder woningen worden gebouwd dan was gepland, is gekozen voor een bovengrondse tramverbinding die geen gebruik maakt van deze tunnel. De tunnel zal nu deels worden gebruikt door een chocolademuseum.
In Middelburg werd begonnen met de bouw van een groot nieuw theater; de bouw werd stopgezet toen bleek dat de slappe bodem niet tegen de constructie bestand was. Zie: Luchtfoto
Met verscheidene delen van Nederland is geprobeerd ze in te polderen, maar dit is uiteindelijk, om uiteenlopende redenen niet doorgegaan. Zie bijvoorbeeld het Markermeer en het Naardermeer.
In Lelystad is behalve station Lelystad Centrum ook een ongebruikt station Lelystad Zuid aangelegd, dat zich nog immer onafgebouwd te midden van grasland bevindt. Luchtfoto
In Amsterdam bevindt zich onder het metrostation Weesperplein nog een metrostation in ruwbouw voor de nooit gebouwde Oost-Westmetrolijn (Muiderpoort - Osdorp). Tijdens de Koude Oorlog was dit gedeelte van het station ingericht als atoomschuilkelder. In juni 2006 zijn alle voorzieningen van de schuilkelder echter weggegehaald omdat er een nieuwe functie is bedacht voor de ruimte. Onder het metrostation zal een internetdatacenter (AMSX) komen.
Op het Knooppunt Coenplein (A8-A10) is een ongebruikte flyover. Wellicht wordt deze gebruikt voor de aansluiting met de Tweede Coentunnel. Zie Luchtfoto

[bewerk] Suriname

De Lawaspoorweg was een enkelvoudige spoorweg van Paramaribo naar het Lawa-gebied in Oost-Suriname, aangelegd tijdens de goudkoorts begin 20e eeuw. De exploitatie bleek niet rendabel.
In het kader van het Kabalebo-project werd van 1976 tot 1978 een 80 kilometer lange spoorweg aangelegd, van het Indianendorp Apoera naar het Bakhuysgebergte. Het Kabalebo-project is stopgezet en de spoorweg is nooit gebruikt.

[bewerk] Duitsland

In 1936 begon op het eiland Rügen de bouw van een badhotel voor twintigduizend gasten, dat zou worden beheerd door de Nazi-organisatie Kraft durch Freude. Toen de Tweede Wereldoorlog uitbrak werd de bouw gestaakt. Het hotel, officieel KdF-Seebades Rügen geheten, maar meestal kortweg Prora genoemd, is nooit afgebouwd en is nimmer gebruikt voor het doel waarvoor het was ontworpen. Zie: Luchtfoto
Kalkar, een kerncentrale met een kweekreactor die in een samenwerkingsverband tussen Duitsland, België en Nederland is gebouwd. De centrale werd in 1985 opgeleverd en was klaar om in bedrijf te worden genomen, maar door de aanhoudende protesten en de ook steeds alarmerender wordende veiligheidsrapporten is dat nooit gebeurd. Het project kostte € 3,5 miljard. In 1995 heeft Hennie van der Most de centrale voor maar € 2,5 miljoen gekocht en als hotel en pretpark (Kernwasser Kalkar, tegenwoordig Wunderland Kalkar) ingericht. Zie: Luchtfoto

Ruwbouw Aldo-Rossi-gebouw in Berlijn. Investeerders worden nog gezocht

In 1996 werd de grondsteen voor het op een na grootste winkelcentrum in Duitsland gelegd, ontworpen door sterarchitect Aldo Rossi. Het gekozen gebied lag ver van het centrum in een gedeelte van Oost-Berlijn waar de koopkracht gering is, de werkeloosheid hoog en de detailhandel al in de rode cijfers zit. Resultaat: een ruwbouw, investeerders (IKEA) hebben zich teruggetrokken, 15 miljoen Euro schade voor de stad Berlijn en na 10 jaar wordt nog steeds naar nieuwe investeerders gezocht.

[bewerk] Noord-Korea

Het Ryugyong Hotel in de Noord-Koreaanse hoofdstad Pyongyang. Dit hotel moest met 329 meter een van de hoogste gebouwen ter wereld worden. Het werk is echter wegens geldgebrek stilgelegd toen het hotel in ruwbouw gereed was. Het zal waarschijnlijk nooit voltooid worden.

[bewerk] Boeken

Over het onderwerp zijn ook al enkele boeken geschreven.

In 1990 heeft Jean-Claude Defossé, journalist bij de RTBF, nadat hij een aantal van de GTI's al op bijzonder humoristische wijze had voorgesteld in het tv-journaal van de RTBF, het boek Le Petit Guide des Grands Travaux Inutiles geschreven. Naar analogie met de Michelin sterren kende hij de GTI's meer of minder houwelen toe naargelang de waarde van hun nutteloosheid.

In 1993 kwam de Belgische journalist Douglas De Coninck met het boek Blijvende blunders. De grote nutteloze werken.
In 1995 schreven Lex Veldhoen en Jan van den Ende Technische Mislukkingen. In de 35 hoofdstukken van dit boek worden er 9 aan GTI gewijd.

[bewerk] Andere onbenutte bouwsels

Bouwwerken die bewust zonder nut zijn gebouwd worden follies genoemd.

[bewerk] Zie ook

(fr) Éléphant blanc - ook in Engels en Duits

[bewerk] Externe links

Site over nutteloze werken

Categorie: Bouwwerk