Doop (sacrament)
Het doopsel of doop is binnen het christendom het sacrament van de christelijke initiatie. Op verschillende plaatsen in het Nieuwe Testament komen we de gedachte van de doop tegen. De meest bekende plaats in de Bijbel is Mattheüs 28 vers 19.
De oorspronkelijke doop bestaat uit een onderdompeling in of onder water.De vroege kerkgeschiedenis vermeldt ons, dat deze vorm van dopen gedurende de eerste drie eeuwen van de kerk gehandhaafd werd. Pas na de bekering van de Romeinse keizer Constantijn de Grote, waarmee een einde kwam aan de christenvervolgingen, ging men geleidelijk over tot de doop der besprenkeling. De christenen werden nu niet meer vervolgd, ze werden juist met respect behandeld, zodat het vele voordelen met zich meebracht om christen te worden. Iedereen die in het christelijke rijk van Constantijn de Grote geboren werd, was door zijn geboorte automatisch een christen en behoorde dan ook gedoopt te worden. Hiermee ontstond de massale zuigelingendoop met daaropvolgend, om gezondheidsredenen voor de zuigelingen, de besprenkeling. Vele christelijke instanties hanteren nog steeds deze laatste methode.
Binnen de kerkelijke richtingen waar uitsluitend volwassendoop (volwassen qua denkvermogen) wordt toegepast wordt meestal de onderdompeling gebruikt. In de kerken waar de kinderdoop wordt gepraktiseerd overgiet men dus eerder of wordt het kind besprenkeld. Toch worden binnen bijvoorbeeld de Grieks-orthodoxe Kerk baby's volledig ondergedompeld. In vroeger tijden geschiedde het doopsel ook binnen de Rooms-katholieke Kerk en andere kerken door algehele onderdompeling; door de Russische oudgelovigen wordt hieraan onverkort vastgehouden. Door de kinderdoop maakte dit gebruik vaak plaats voor overgieting van het hoofd van de dopeling.
Het woord 'doop' in het Nieuwe Testament is in het Grieks 'baptisimo', hetgeen volledig onderdompelen of wassen betekent. In het Latijn en in het Credo van de apostolische Kerk leest men dan ook baptisma.
Inhoud |
[bewerk] Verschillende tradities
De doop is als rite en teken afkomstig uit het Jodendom, waar de doop bij bepaalde groeperingen een reinigingsrite was voor zonden. Ook kent het jodendom een rite als de doop bij het toetreden van een 'heiden' tot het jodendom. In het Oude Testament moet de heiden Naaman zich zevenmaal onderdompelen in de Jordaan. De Joodse hogepriester moet voordat hij het Heilige van de tabernakel ingaat eerst zijn kleding afleggen, zich dan onderdompelen en vervolgens schone witte klederen aantrekken. Bekend is ook het dopen van Johannes de Doper, wiens werkzaamheid aan de prediking van Jezus-Christus voorafging. Het wassen met water stond in het jodendom symbool voor ritische zuivering. Hedendaagse wetenschappers achten het op basis van het Johannesevangelie (vooral dan Joh 3,22.26;4,1-3 waarbij Joh 4,2 een latere invoeging zou zijn) mogelijk dat Jezus zelf mensen gedoopt heeft.
De Katholieke, Oosters-orthodoxe en de meeste protestantse Kerken uit de tijd van de Reformatie kennen het kinderdoopsel, waarbij een kind zo vroeg mogelijk gedoopt wordt. Dit doet men naar aloude traditie en omdat de ouders de heilzame of zelfs heilsnoodzakelijke werking van het doopsel niet mogen onthouden aan hun kind. Hierbij speelt op de achtergrond mee de gedachte dat de doop in plaats van de besnijdenis gekomen is. Wanneer veel nadruk gelegd wordt op dit laatste punt spreekt men ook wel over de verbondsdoop. Overigens kennen ook deze kerken de doop van volwassenen, namelijk wanneer iemand niet als kind gedoopt is.
Andere - zonder uitzondering protestantse - kerken zoals de doopsgezinden, de baptisten, vergadering der gelovigen, Zevendedags Adventisten, pinkstergroeperingen en Jehova's getuigen kennen de volwassendoop waarbij de nadruk ligt op de openbare belijdenis van het geloof door de dopeling. Binnen de kerken waar de kinderdoop wordt gepraktiseerd speelt de belijdenis op latere leeftijd een rol, in de Rooms-Katholieke Kerk tezamen met het Vormsel.
Een protestants gedoopt kind zal later als het volwassen is zijn doop moeten beamen door in het openbaar belijdenis voor de protestantse gemeente van het geloof af te leggen. Hierdoor is in deze reformatorische gemeenten sprake van zgn. doopleden en belijdende leden.
Zowel binnen de Rooms-Katholieke, Orthodoxe als de protestantse Kerken is de doop één van de sacramenten. Volgens de Rooms-Katholieke geloofsleer ontvangt de gedoopte heiligmakende genade, de vergiffenis van alle voordien begane zonden (inclusief erfzonde) en een onuitwisbaar merkteken op de ziel. In de Rooms-Katholieke Kerk wordt het plechtige doopsel door een priester of diaken (soms door een bisschop) toegediend. De bedienaar giet doopwater driemaal op het hoofd van de dopeling zeggende: Ik doop u in de naam van de Vader en de Zoon en de Heilige Geest. In noodsituaties mag iedereen, zelfs een niet-gedoopte, het doopsel toedienen.
Bij het merendeel van de christelijke geloofsgemeenschappen gaat men door de doop ook horen tot die geloofsgemeenschap of (kerkelijke) gemeente. In dit geval is er tevens sprake van het worden van een lidmaat van het lichaam (van Christus). Binnen veel vrije evangelische of pinkstergemeenten zijn de doop en het lidmaatschap van een gemeente niet aan elkaar gekoppeld. Door de doop wordt men bij hen wel een lid van het lichaam van Christus, maar hierdoor niet noodzakelijkerwijs ook lid van een bepaalde gemeente. Er is bij hen een soort onderscheid tussen het "geestelijke" lichaam van Christus en de gemeente als menselijke organisatie.
Binnen de tradities van doop door onderdompeling bestaan een paar kleine kerkelijke richtingen die drie maal onderdompelen, nl. bij het noemen van de afzonderlijke naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.
[bewerk] Nieuwe Testament
De doop wordt vermeld in de bijbel. In het Oude Testament komt het begrip doop niet zozeer voor, maar het Nieuwe Testament begint bij Johannes de Doper, die de doop van bekering en vergeving van zonden predikt. Jezus Christus laat zich dopen door Johannes de Doper. Ook de discipelen van Jezus pasten de dooppraktijk toe. Op de pinksterdag na de hemelvaart van Jezus werden ruim 3000 mannen gedoopt en zo ging dat door in alle christelijke gemeenten die ontstonden.
De apostel Paulus schrijft in zijn brief aan de Romeinen een stuk onderwijs aangaande de doop. Hij beschouwt de doop als een begrafenis van de oude mens, waarna de nieuwe mens in Christus uit het watergraf opstaat. In de brief van Paulus aan de Galaten wordt de doop een "bekleed" worden met Christus genoemd. In de eerste brief van Paulus aan de Korinthiërs maakt Paulus een vergelijking tussen de doop en de doortocht van het volk Israël door de Schelfzee bij de uittocht uit Egypte.
De apostel Petrus vergelijkt de doop met het verhaal van de zondvloed. Net zoals Noach en zijn gezin door het water heen gered werden, zo ook de gelovige, aldus Petrus.
In sommige protestante kringen wordt een onderscheid gemaakt tussen de doop in water en de doop in de Geest. Dit wordt vooral gevoed doordat Paulus spreekt over verschillende dopen, zoals Israël in de woestijn gedoopt werd in de zee (waterdoop) als ook gedoopt werd in de wolk (Geestesdoop). In de Rooms-Katholieke Kerk beschouwt men het vormsel en het doopsel tezamen als volmaakte Geestesdoop.
Jezus zegt aan het begin van alle vier de evangeliën dat Hij niet is gekomen om slechts met water te dopen, maar met de Geest en met vuur. Verder zegt Hij, dat de mens moet worden wedergeboren uit water en Geest.
[bewerk] Doopformule
De doop geschiedt door water en soms met het uitspreken van een bepaalde formule. De woorden van de "doopformule" staan in Mattheüs 28 vers 19. Daar luidt de opdracht van Christus aan Zijn discipelen:
-
- Gaat dan henen, onderwijst al de volken, dezelve dopende in de Naam des Vaders en des Zoons en des Heiligen Geestes; lerende en onderhouden alles wat Ik u geboden heb.
Of in de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV):
-
- Ga dus op weg en maak alle volken tot mijn leerlingen, door hen te dopen in de naam van de Vader en de Zoon en de heilige Geest en hun te leren dat ze zich moeten houden aan alles wat ik jullie opgedragen heb.
De doop vindt dus plaats onder het uitspreken van Ik doop u in de Naam des Vaders en des Zoons en des Heiligen Geestes of in moderner Nederlands: Ik doop je in de naam van de Vader, van de Zoon en van de Heilige Geest.
Het woordje in (grieks: eis) heeft vanuit het Grieks de gedachte: "ik breng u in gemeenschap met". Het woordje betekent hier dus niet: ik doop "in opdracht van".
Niet elke christelijke geloofsgemeenschap gebruikt deze trinitaire doopformule. Sommige protestantse groepen en sekten gebruiken andere vormen. De Rooms-Katholieke, orthodoxe en anglicaanse gemeenschappen vereisen echter voor de geldigheid van het sacrament echter wel de gebruikelijke trinitaire formule voor de doop, daar deze degene is die expliciet in de bijbel vermeld wordt.
[bewerk] Katholieke dooptheologie en controversen
In de Rooms-Katholieke en met Rome geünieerde Oosters-Katholieke Kerken wordt, net als overigens onder de orthodoxen, de doop als een heilsnoodzakelijk sacrament gezien zonder hetwelk men de hemel niet kan binnengaan. In de westelijke Kerk ontstond hierdoor het misbruik om doodgeboren kinderen en ongedoopt gestorven baby's anoniem en zonder vermelding in ongewijde aarde te begraven. Inmiddels bestaat deze kwetsende omgang met ongedoopt gestorvenen niet meer, hoewel het begraven worden in gewijde aarde nog wel aan katholieken/gedoopten voorbehouden is. Ongedoopt gestorven kinderen worden tegenwoordig terecht met respect begraven. Immers, naar de Rooms-Katholieke en oosters-orthodoxe theologie zijn zij weliswaar nog met de erfzonde belast, maar worden zij volgens sommigen door God buitengewoon verlicht om het Doopsel van begeerte aan te nemen, volgens anderen blijven zij in alle eeuwigheid in een staat van volmaakt natuurlijk geluk, waarbij zij echter wel de gelukzalige aanschouwing van God in de hemel moeten missen. Uit de interpretatie van deze laatste theologische opvatting, dat van de limbus ontstond de misvatting, dat deze kinderen, die geen enkele persoonlijke zonde bedreven hebben, naar de hel zouden gaan. Dit is dan echter niet in straffende zin het geval, daar in de hel slechts diegenen eeuwig gestraft worden die door eigen schuld en door eigen wil doodzonde begaan hebben en hiervoor geen vergeving gezocht hebben. Het doopsel van bloed wordt door sommigen als toepasselijk gezien voor ongeboren kinderen die gedood worden door abortus.
De Rooms-Katholieke theologie onderscheidt dus drie soorten waarop de mens aan de doopgenade deelachtig kan worden:
- Door de waterdoop, die voor eenieder die haar kan ontvangen absoluut verplicht en heilsnoodzakelijk is. Aan de hemel zullen door de waterdoop ook deelachtig worden: onwetende kinderen die in ketterse niet-Katholieke genootschappen geldig gedoopt zijn, onwetend of te goeder trouw dwalende niet-Katholieken die niet in staat van doodzonde verkeren. Degenen die bewust de Rooms-Katholieke leer bestrijden of verwerpen met hardnekkige innerlijke tegenstand en wel geldig gedoopt zijn, zijn - volgens de katholieke leer - daarentegen wél van het heil uitgesloten.
- Door het Doopsel van begeerte dat tot stand komt door een volmaakte liefde en het door bovennatuurlijk geloof in Jezus Christus en Diens Rooms-katholieke Kerk. Zo worden bijvoorbeeld catechumenen die voor hun doopsel onverwacht sterven geacht worden deze vorm het doopsel ontvangen te hebben. Door sommigen wordt deze vorm van doopgenade ook toegepast op de bijzondere gevallen van zij die zonder eigen schuld in absolute onwetendheid over het christendom leven én daarbij één Schepper en de natuurwet volgen. Deze laatste situatie lijkt echter uiterst zelden voor te komen, zeggen bepaalde theologen.
- Door het Doopsel van bloed van hen die hun bloed als martelaren gaven voor het getuigenis van Christus en nog niet gedoopt waren. Vereist is hiervoor wel, dat deze niet bewust in tegenstand tegen de Katholieke Kerk leefden.
In Boston bestreed sinds de jaren '40 van de twintigste eeuw de geëxcommuniceerde Rooms-Katholieke priester Leonard Feeney de concepten van doopsel van begeerte en doopsel van bloed. Hij en zijn beweging accepteerden enkel de waterdoop. Vanwege zijn rigide opvatting van de doop en het heil werd Feeney, die professor aan een seminarie was, ontslagen en in 1949 door de Congregatie voor de Geloofsleer geëxcommuniceerd. Vlak voor Feeneys dood in de jaren '70 kwam echter verzoening tot stand door toedoen van Paus Paulus VI en de excommunicatie werd opgeheven; Feeneys theologie werd voortaan getolereerd, maar zeker niet aanvaard.
Het Heilig Officie (Kardinaal Ottaviani) bestreed in de jaren '40 en de jaren '50 met grote ijver zowel de rigide uitwassen (Feeney) als ook de liberale modernistische theologie over het eeuwig heil rond het doopsel. Zie hiervoor Suprema Haec Sacra.
[bewerk] Naamgeving
In sommige kringen, vooral bij Rooms-Katholieken, is het gebruikelijk dat bij de doop ook een naam wordt gegeven. Uit Lukas 1:59 weten we dat het in de tijd van Jezus gebrukelijk was om bij de besnijdenis een naam aan een kind te geven en misschien is deze gewoonte door de Christenen overgenomen, maar dan bij de doop. Men spreekt dan van een doopnaam. Ook zegt men wel zoiets als "We hebben ons huis 'Weltevreden' gedoopt", zonder dat er van doop sprake is. Het spreekt vanzelf dat men als doopnaam bij voorkeur een naam uit het Nieuwe Testament geeft, of de naam van een heilige. Soms wordt een kind genoemd naar een peetoom of peettante, soms ook niet.
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- Het H. Doopsel - Dom Athanasius Kröger OSB. Deel 1. offsite op Catholica.nl.
- Het H. Doopsel - Dom Athanasius Kröger OSB. Deel 2. offsite op Catholica.nl.
 |
Meer afbeeldingen die bij dit onderwerp horen kunt u vinden in de categorie Baptism van Wikimedia Commons. |
 |
Voor woordenboekinformatie, zie de pagina doop op WikiWoordenboek |
| {{{afb_links}}} | Christendom (Portaal) |  |
{{{afb_groot}}} |
|---|---|---|---|
|
Bijbel - Jezus - Heilige Geest - Maria - Kerk - Monnik - Paus - Kardinaal - Bisschop - Priester - Pastoor - Kapelaan - Diaken - Dominee - Doop - Belijdenis - Avondmaal - Eucharistie - Liturgie - Liturgisch vaatwerk - Zonde - Vrijzinnig protestantisme - Vergeving - Geschiedenis van het christendom - Christendom van A tot Z |
|||
