Édouard Manet
Édouard Manet (Parijs, 23 januari 1832 - aldaar, 30 april 1883) was een zeer belangrijke 19e eeuwse Franse kunstschilder, die niet bij een bepaalde school of beweging hoorde.
Inhoud |
[bewerk] Biografie
[bewerk] Jeugd
Manet kwam uit een Parijs bourgeois milieu. Zijn vader, Auguste, was onder meer rechter en zijn moeder, Eugénie-Desirée Fournier, was de peetdochter van een Zweedse prins. Manet, die erg op zijn ouders gesteld was, schijnt een gelukkige jeugd gehad te hebben, maar hij had een hekel aan school en bleef dan ook één keer zitten. Op school leerde hij zijn trouwe vriend Antonin Proust kennen, die op enkele schilderijen is afgebeeld en in 1897 het boek Souvenirs de Manet (Herinneringen aan Manet) publiceerde. (Hij was overigens de oom van de beroemde schrijver Marcel Proust.)
Zijn vader wilde dat hij ook rechten ging studeren, maar zelf wilde de jonge Manet kunstenaar worden. Hij werd hierin gestimuleerd door zijn oom Charles Fournier. Manets vader meende dat hij ook naar zee kon gaan en stuurde hem op zijn zestiende op een reis van een half jaar naar Rio de Janeiro. Manet vond het aan boord erg saai en zat dan ook uren achtereen te tekenen. Bij thuiskomst begon zijn carrière als schilder: hij schreef zich in januari 1850 samen met Proust in als leerling van Thomas Couture en als copyïst in het Louvre. In het Louvre en tijdens reizen naar Nederland en Italië bracht Manet veel tijd door met het kopiëren van oude meesters, die hem later ook vaak tot inspiratie dienden (zie onder).
[bewerk] Studietijd
Couture, die in 1847 naam had gemaakt met een gigantisch doek, hield zich afzijdig van de officiële, competitie-gerichte kunstacademies, de Écoles. Hij vond dat deze zich teveel op details richtten en probeerde zijn studenten het belang van spontaniteit en frisheid bij te brengen. Ook meende hij dat kunstenaars eenzame genieën waren, een romantisch idee dat veel jongeren aansprak. Niettemin had Manet, die toch zes jaar zijn leerling bleef, vaak aanvaringen met hem. Hoewel Manet het ook vakinhoudelijk dikwijls met Coutures lessen oneens was, heeft Couture toch veel invloed op hem gehad. Dit zou vooral gelden voor Manets Spaans georiënteerde werk (zie later).
[bewerk] Manets carrière
Na zijn tijd bij Couture bood Manet zijn schilderij De Absint-drinker uit 1859 aan aan de Salon, de belangrijke jaarlijkse kunsttentoonstelling. In die tijd waren er nauwelijks andere gelegenheden voor schilders om hun werk aan het publiek te tonen. De jury van de Salon weigerde het doek, ten eerste omdat het een dronken man toonde en ten tweede omdat delen ervan een onaffe en vage indruk maakten. Ook Couture vond het slecht.
Het doek toont al wat Manets voornaamste onderwerp zou zijn: het moderne Parijse leven. Manet was een flâneur, die vaak de trendy cafés frequenteerde, altijd keurig gekleed. (Er zijn overigens aanwijzingen dat onder dat joviale uiterlijk een erg neurotische man schuilging, iets wat sommigen ook in zijn werk menen terug te zien.) Dit heeft sterk te maken met het concept van "het heldendom van het moderne leven" van de dichter Baudelaire, een goede vriend van Manet. In 1862 maakte Manet het doek Muziek in de Tuilerieën, dat een grote groep rijke mensen toont in dit Parijse park, onder wie Manet zelf en vrienden en familieleden. Net als bij De Absint-drinker zijn bepaalde stukken scherp en andere, ook op de voorgrond, onscherp, en critici waren dan ook weer furieus.
In de jaren 1860 maakte Manet veel werk met Spaanse thema's. Al in de jaren 1840 waren Spaanse schilderijen in de mode in Parijs; Manet moet deze in het Louvre gezien hebben. Zijn werk De Spaanse Zanger uit 1860 was zijn eerste succes in de Salon. In 1864 exposeerde hij er Episode d'un Course de Taureaux (Incident tijdens een Stierengevecht). Na zijn bezoek aan Madrid in 1865 werd hij vooral beïnvloed door Diego Velázquez. In navolging van de Spaanse meester maakte Manet een serie schilderijen van "bedelaar-filosofen", die hij in 1867 exposeerde tijdens de Wereldtentoonstelling. Omdat zijn werk daar afgewezen werd, deed hij dit in een eigen paviljoen, net als Courbet. Manet werd ook beïnvloed door de Japanse kunst, die in die tijd voor het eerst populair werd in Frankrijk.
In 1863 was er zoveel protest over het oordeel van de jury van de Salon dat keizer Napoleon III een speciale, gelijktijdige tentoonstelling van de geweigerde werken verordonneerde, de beroemde Salon des Refusés. Manet toonde er drie werken, waarvan het bekendste Déjeuner sur l'Herbe is (Lunch op het gras). Het toont een picknick van twee eigentijds geklede mannen en een naakte en een halfnaakte vrouw. De stand van de drie figuren in de voorgrond is een overduidelijke verwijzing naar Het Oordeel van Paris van Rafaël, maar het is ook geïnspireerd door Pastoraal Concert van Titiaan. Critici waren er furieus over; zij vonden dat Manets "picknick" deze Renaissance-werken ontheiligde door ze te "citeren" in een moderne context, waarbij gewone, moderne mensen de plaats innamen van goden en nimfen. In tegenstelling tot wat bij die oudere doeken het geval was, was het voor toeschouwers onduidelijk waarom de vrouwen naakt waren.
In 1865 durfde de jury van de Salon niet te veel werken te weigeren, zodat ook Manets Olympia geaccepteerd werd, een naakt geïnspireerd op Titiaans Venus van Urbino. De kritiek leek op die op Déjeuner: in Manets versie was het te duidelijk dat de naakte vrouw in kwestie een prostituee voorstelde. Een ander punt was dat het model, hetzelfde als in Déjeuner, bekend was in Parijs. Victorine Meurent, die overigens zelf ook schilderde, was Manets favoriete model. De schrijver Zola verdedigde Manets werk en werd als dank door hem rond 1867 geportretteerd. In 1873 maakte Manet het schilderij Le Bon Bock ("Het goede glas bier"), dat een gezette, pijprokende, bierdrinkende man toont en duidelijk geïnspireerd is door het werk van Frans Hals. Dit viel zeer in de smaak, zelfs bij de meest conservatieve critici.
Manet had weinig op met historische onderwerpen, maar hij maakte wel schilderijen over politieke gebeurtenissen in zijn eigen tijd, bijvoorbeeld die in Mexico in de jaren 1861-1867. Tijdens de oorlog van 1870, tussen Frankrijk en Pruisen, was Manet lid van de Franse Nationale Garde, met de opdracht Parijs te verdedigen, maar hij is nooit direct betrokken geweest bij een gevecht. Aansluitend, in 1871, was hij betrokken bij de Parijse Commune. Hij was lid van een commissie van kunstenaars in de Commune, waarvan Courbet voorzitter was. Na de afslachting door het Franse leger van minstens 20.000 communards heeft Manet daarvan tekeningen gemaakt.
[bewerk] Familie
Kort na zijn terugkeer uit Rio de Janeiro, in 1849, begon Manet een verhouding met de Nederlandse Suzanne Leenhoff, toentertijd de pianolerares van zijn broers. In 1853 werd haar onwettige zoon Léon geboren, die daarna doorging voor haar jongere broer. Omdat Manet door zijn syfilis (zie boven) waarschijnlijk onvruchtbaar was, was hij vermoedelijk niet de biologische vader; mogelijk was Manets vader dat. Op 28 oktober 1863 trouwden Manet en Suzanne in Zaltbommel. Uit het huwelijk werden geen kinderen geboren. Manet heeft Suzanne en Léon enige malen geschilderd.
[bewerk] Manets laatste jaren
Tijdens de Salon van 1881 kreeg Manet een medaille, de Légion d'Honneur, de erkenning die hij altijd al gewild had. In 1882 maakte hij het doek Een Bar in de Folies-Bergère, dat geldt als zijn laatste meesterwerk.
Manet stierf aan de ziekte locomotor ataxia, die het centrale zenuwstelsel aantast en verlamming veroorzaakt. De oorzaak was syfilis, mogelijk al in 1848 opgelopen. Het laatste half jaar van zijn leven had Manet bijna voortdurend pijn.
Vlak voor zijn dood kreeg hij ook nog koudvuur in zijn been, dat afgezet moest worden. Antonin Proust sprak op de begrafenis en Monet en Zola droegen de kist. Verder waren onder meer Alfred Sisley, Camille Pissarro, Pierre Renoir en Eugène Boudin aanwezig.
[bewerk] De impressionisten
Manet wordt soms beschouwd als impressionist, maar dit is niet juist, hoewel hij later wel door hen beïnvloed werd. Manets ideeën waren heel anders en dat gold ook voor zijn werkwijze. Zo werkte hij bijvoorbeeld vooral in zijn atelier, weinig en plein air (in de open lucht). Ook was zijn kleurenpalet, zeker in het begin van zijn carrière, minder helder en gebruikte hij veel zwart. Hoewel Manet, vaak tevergeefs, niet als leider van de impressionisten gezien wilde worden, keken de jonge avantgardisten toch tegen hem op. Zij zagen in hem een aanvoerder in de strijd tegen de vastgeroeste Écoles, en vonden dan ook bijvoorbeeld dat hij met Le Bon Bock te veel concessies had gedaan. In 1874 vond de eerste impressionistische tentoonstelling plaats, maar Manet nam de uitnodiging die hij had gekregen niet aan. Ondanks alles was hij met vele impressionisten wel goed bevriend.
Over de toen nog onbekende Monet zou Manet in 1865 gezegd hebben: "Wie is die Monet, wiens naam zo lijkt op de mijne en die zo profiteert van mijn beruchtheid?"
[bewerk] Schilderijen
- Absintdrinker, 1859
- Olympia
- Déjeuner sur l'herbe
- De Spaanse Zanger
- Muziek in de Tuilerieën
- Le Balcon, 1868-1869
- Stilleven met karper, 1864
- Episode d'un Course de Taureaux, 1864 (Incident tijdens een Stierengevecht
- De pier van Boulogne-sur-Mer, 1868, Olieverf op doek, 59,5 x 73,3 cm [1]
- Atelierboot op de Seine, 1874
- Girl in a Wing Collar, ca.1879-80
- Portrait of Mademoiselle Isabelle Lemonnier, ca.1879-80
- Een bundel asperges, 1880
- Portrait of M-me Jules Guillemet, ca.1880
- Sur la Plage
- Argenteuil
- Le Bar aux Folies-Bergère
- La Lecture (Léon Leenhoff et Mme Manet)
- Serveuse de Bock
- Jeunne Homme à la Poire (Léon Leenhoff)
- Chanteuse du Café-Concert
- Le Grand Canal à Venise
- Claude Monet et sa Femme dans son Studio Flottant
- Oeillets et Clématites
- Partie de Croquet
- L'Inconnue
- Portrait de Jeanne Duval
- Le Vieux Musicien
- Le Fifre
- Jardin de Bellevue
- Départ du Vapeur de Folkstone
- Chemin de Fer
- l'Exécution de Maximilien de Mexique
- Printemps (Jeanne de Marsy)
In de zomer van 1874 maakte Manet een schilderij van Monet terwijl deze aan het werk is op zijn "atelierboot" op de Seine bij Argenteuil. Het in dezelfde zomer gemaakte schilderij van Monets vrouw Camille en hun zoon Jean bij de Seine is Manets meest impressionistische werk. De techniek van het weergeven van water heeft Manet hiervoor duidelijk van Monet geleerd.
In 1868-1869 schilderde Manet Le Balcon, dat naar een werk van Goya uit 1812 verwijst. Een van de figuren is Berthe Morisot, een jonge schilderes die hij kort daarvoor in het Louvre ontmoet had. Vermoedelijk hebben ze geen intieme relatie met elkaar gehad, maar ze waren wel erg op elkaar gesteld. In 1874 trouwde Morisot met Manets jongere broer Eugène. Morisot hoorde bij de impressionisten en zou enige invloed op Manets werk hebben gehad.
[bewerk] Stillevens
Manet heeft gedurende zijn carrière vele stillevens geschilderd. Hij was het dan ook niet eens met de gevestigde orde van de Écoles, die stillevens in de laagste categorie plaatste. Ondanks hun grote kwaliteit hebben deze doeken echter nooit zo veel aandacht heeft gekregen als zijn meer controversiële werk. Bekende voorbeelden zijn Stilleven met karper uit 1864 en Een bundel asperges uit 1880.
Tevens schilderde Manet minstens zeven keer pioenrozen, die tot zijn favoriete bloemensoorten hoorden en die hij zelf ook kweekte. In andersoortig werk, bijvoorbeeld in Déjeuner, gebruikte Manet vaak stilleven-objecten om te benadrukken dat een scène in zijn eigen tijd gesitueerd was.
[bewerk] Latere bewerkingen van schilderijen
Manet bewerkte soms schilderijen die hij jaren eerder had gemaakt. In 1867 voegde hij bijvoorbeeld 40 cm doek toe aan De Absint-drinker uit 1859 en in 1873 voegde hij Léon (zie onder) toe aan een schilderij uit 1865. Daarnaast ontleende hij zijn inspiratie soms ook tamelijk direct aan werk van anderen: zijn bekende Dejeuner-sur-l'herbe is een bijna directe kopie van de groep rechtsonder op Raimondi's Oordeel van Paris (voor een afbeelding, zie aldaar.)
[bewerk] Schilderstijl
Zijn werken zijn onder te verdelen bij het realisme en impressionisme van de Europese kunststromingen.
[bewerk] Leerlingen
Manet heeft zelf maar één leerling gehad, Eva Gonzalèz.
[bewerk] Musea
De werken van Manet zijn in veel musea, onder andere in:
