Stilleven

Een stilleven is een artistieke compositie van voorwerpen.

In een stilleven komen geen levende wezens voor. Met het schilderen van een stilleven kan een schilder zich concentreren op de compositie en op het gebruik van kleur en toon. Een stilleven is dus een studie werk.

De stillevens uit de Vlaams-Nederlandse schilderkunst uit de 17e eeuw zijn vooral beroemd om de stofuitdrukking, de weergave van het oppervlak van een voorwerp. In één stilleven laat de schilder zijn vaardigheid zien om tegelijkertijd bijvoorbeeld het karakter van een satijnen kleed, een droog brood, een mat ei, bedauwde druiven, een hard glanzend glas en een parelmoeren schelp weer te geven. Vaak gebruikten schilders hun geliefde objecten telkens opnieuw.

Vooral in de Gouden Eeuw beleefde de productie van stillevens in Nederland en Vlaanderen een hoogtepunt. Soms werd op een schilderij met een portret tevens een stilleven geschilderd, vaak door een andere, daarin gespecialiseerde, schilder. Tot de vermaardste Nederlandse schilders uit de 17e eeuw behoren: Ferdinand Bol, Albert Cuyp, Gerrit Dou, Carel Fabritius, Govert Flinck, Jan van Goyen, Frans Hals, Pieter de Hooch, Pieter Pieterszoon Lastman, Jan Lievens, Nicolaes Maes, Adriaen van Ostade, Paulus Potter, Rembrandt Harmenszoon van Rijn, Pieter Saenredam, Jan Steen, Johannes Vermeer

Het stilleven is echter van alle tijden. De Romeinen schilderden al stillevens op muren, die in Pompeii bijvoorbeeld nog bewaard zijn gebleven. In de huidige periode (2006) kent het stilleven een revival, waarmee vooral superrealistisch wordt gewerkt, zie bijvoorbeeld Helmantel. Vaak grijpen schilders terug op vroegere stijlen of men ontwikkelt een hedendaagste stijl. Het werk van Marjolein Bastin kan ook als stilleven worden gezien, aangezien zij vooral planten en vruchten uitbeeldt, soms met een paar insecten erbij.

Meesters van het bloemstilleven zijn Roelant Savery, Ambrosius Bosschaert, Balthasar van der Ast, Jan Davidsz. de Heem.

Grote meesters zijn verder Willem Claeszoon Heda, Pieter Claesz, Hondecoeter en Paul Cézanne.

[bewerk] Symboliek

Stillevens kunnen tevens gebruikt worden om symboliek weer te geven. Bijvoorbeeld een memento mori (door een combinatie van een bijbel en een menselijke schedel weer te geven). Ook kan met een stilleven de rijkdom van de opdrachtgever van het schilderstuk worden gesymboliseerd, of juist de spilzucht.

Er bestaan verschillende soorten stillevens, elk met hun eigen symbolentaal. Hieronder slechts een overzicht, een individueel stilleven kan een geheel eigen symboliek bezitten, of een combinatie van de onderstaande bevatten.

Soort stilleven	Voorwerpen	Symboliek
Pronkstilleven	Kostbaarheden en bijzondere vruchten	Rijkdom, weelde
	Haring, brood, bier	De nationale economie, zuinigheid en vlijt
Banketje	Voorwerpen en voedingsmiddelen horende bij een maaltijd	Mogelijk een aanmoediging tot matigheid, of een verwijzing naar het laatste avondmaal. Kan ook rijkdom weergeven.
Vanitas	Schedels, gedoofde kaarsen, verwelkte bloemen, vergane boeken, omgevallen glazen	IJdelheid en zinloosheid van aards bezit, of het memento mori
Schijnbedrieger of Trompe l'oeil	Verzameling voorwerpen uit het dagelijks leven die zeer echt lijken te zijn, bijvoorbeeld een rek met brieven, pennen, scharen en dergelijke.
Bloemstilleven	Allerhande verschillende bloemen, al dan niet bijzonder, soms omgeven door insecten zoals vlinders en torren.	Mogelijk vergankelijkheid, maar ook bewondering voor de schepping
Fruitstilleven	Allerhande vruchten	Overvloed en vruchtbaarheid
	Boeken, passers, wereldbol, zandlopers	Geleerdheid, de overwinning van de wetenschap
Jachtstuk	Dode fazanten, duiven, herten en ander wild
Muziekinstrumenten
Markt- en keukenstukken	Vlees, vis, groente en fruit
Religieus	Rozenkrans, kroon, wierookvat, vis	Verwijzing naar Bijbelse verhalen
Religieus	Korenaren, druiventros en roemer wijn	Verwijzing naar Christus
Religieus	Appel of sinaasappel	Verwijzing naar de erfzonde