Arbitragehof

Het Arbitragehof is een bijzonder rechtscollege in België dat toeziet op de naleving van de grondwettelijke bevoegdheidsverdeling tussen de Staat, de gemeenschappen en de gewesten enerzijds en de naleving van de grondrechten anderzijds.

Na de staatshervorming van 1970 werden in België gemeenschappen en gewesten opgericht die zelf wetsbepalingen (decreten, ordonnanties, besluiten) konden uitvaardigen in die materies waarvoor zij bevoegd waren. Om te oordelen over eventuele bevoegdheidsoverschrijdingen die daarbij konden optreden, was er een instantie nodig om als "scheidsrechter" op te treden. Dit werd het Arbitragehof.

De oprichting van het Arbitragehof werd in 1980 in de Belgische Grondwet ingeschreven. Een wet van 28 juni 1983 stelde de samenstelling, de bevoegdheid en de werking ervan vast. Op 5 april 1985 sprak het zijn eerste arrest uit.

Het Arbitragehof staat los van de wetgevende, uitvoerende of rechterlijke macht. Het heeft de bevoegdheid om wetsbepalingen nietig te verklaren indien die strijdig zijn met de grondwettelijke bevoegdheidsverdeling. Zo een vernietiging gebeurt met terugwerkende kracht, dit wil zeggen dat die bepaling dan wordt geacht nooit te hebben bestaan.

Bij de grondwetsherziening van 1988 werd de bevoegdheid van het Arbitragehof uitgebreid tot die van een grondwettelijk hof. Het hof kan nu ook oordelen of de wetsbepalingen bepaalde principes uit de grondwet schenden. Het gaat daarbij over het gelijkheidsbeginsel, het verbod tot discriminatie, verschillende rechten en vrijheden (inzake onderwijs, privacy, arbeid, huisvesting, onderwijs, de vrijheid van meningsuiting ("vrijheid van drukpers"), ...), over wie belastingen mag invoeren en over de bescherming van vreemdelingen in België.

Een beroep tot vernietiging van een wetsbepaling kan bij het Arbitragehof ingediend worden door:

de federale regering en de regeringen van de gemeenschappen en gewesten;
de voorzitters van alle wetgevende vergaderingen, op verzoek van twee derden van hun leden;
iedere natuurlijke of rechtspersoon. Zij moeten echter wel aantonen dat zij persoonlijk en rechtstreeks nadeel ondervinden van de aangevochten bepaling.

Daarnaast kunnen alle rechtscolleges een prejudiciële vraag stellen aan het Arbitragehof als zij een probleem hebben met betrekking tot de schending van bevoegdheidsverdelende regels of fundamentele rechten. Zij moeten dan de uitspraak van het Arbitragehof afwachten alvorens zelf een uitspraak te doen.

Het Arbitragehof bestaat uit twaalf rechters, die voor het leven benoemd zijn: zes van de Nederlandstalige en zes van de Franstalige taalgroep. Zes van de rechters zijn gewezen parlementsleden, de andere 6 zijn juristen (professoren, gewezen raadsheren uit het Hof van Cassatie of de Raad van State). Het Hof is gehuisvest aan het Koningsplein te Brussel.

Momenteel wordt in het federaal parlement het voorstel besproken om de naam van het Hof te vervangen in Grondwettelijk Hof. Deze naam heeft als voordeel dat deze beter aansluit bij de functie van het Hof en de verwarring met arbitrage als middel van geschillenbeslechting in het privaatrecht uit te sluiten.