Kapitaal (economie)
Kapitaal is in de economische wetenschappen een lastig begrip dat in verschillende betekenissen wordt gebruikt.
De belangrijkste daarvan zijn:
- Kapitaal is het totaal van kapitaalgoederen in een maatschappij. Kapitaalgoederen (of productiegoederen) zijn goederen die gebruikt worden om andere goederen te produceren. Hiervoor wordt ook wel de term productiemiddelen gebruikt. Wanneer we het over de 'productiefactor kapitaal' hebben, bedoelen we meestal (maar niet altijd) dit kapitaalbegrip. Men spreekt dan wel van 'concreet kapitaal'.
- Kapitaal is de geldswaarde van de kapitaalgoederen in de maatschappij. Waar het eerste begrip betrekking heeft op een in principe heterogene groep goederen, is hier het begrip heterogeen gemaakt door de verschillende goederen te vermenigvuldigen met hun respectievelijke prijzen. Men spreekt dan wel van 'abstract kapitaal': een beschikkingsmacht die reeds belichaamd kan zijn in machines e.d., maar die ook nog in de geldvorm kan bestaan.
- Kapitaal is een productieverhouding. De nadruk wordt gelegd op de (beschikkings-)macht, die al dan niet de geldvorm kan hebben. Bij sommige klassieke economen en bij Marx wordt het kapitaal niet slechts beschouwd als hoeveelheid productiemiddelen, of de geldswaarde ervan, maar wordt tot het kapitaal ook het loonfonds gerekend. Zie kapitaal (politieke economie).
Het kapitaal is in privé-bezit en wordt uitsluitend aangewend om zo veel mogelijk winst te maken. Het kapitalistische stelsel wordt geregeerd door de macht van dit kapitaal. - Kapitaal is het totaal van de kapitaalgoederen waarin het vermogen van een onderneming is vastgelegd (en soms: het vermogen van die onderneming zelf. Zie: kapitaal (bedrijfseconomie).
Voor niet-economische betekenissen van het begrip 'kapitaal': zie: kapitaal.
Inhoud |
[bewerk] Kapitaal als productiefactor
Kapitaal is een afgeleide productiefactor. Arbeid en grond worden de oorspronkelijke of primaire productiefactoren genoemd. De eerste menselijke arbeidsprocessen bestonden uit de directe aanwending van arbeid in de omringende natuur (grond). De eerste primitieve werktuigen waren ook rechtstreeks aan de natuur ontleend: stokken, stenen, etc. Toen de mens meer geavanceerde bijlen en speren ging maken, tenten en huizen ging bouwen, etc. ontstonden de eerste productiemiddelen. Om die productiemiddelen te maken moesten de mensen gedurende enige tijd afzien van consumptie, in de hoop daarna des te meer consumptiegoederen te kunnen vergaren. Bijv: het maken van een visnet kost een primitieve visser enkele dagen, maar daarna kan ie veel meer vis vangen dan zonder net. Met arbeid en natuurproducten (primaire productiefactoren) maakt de visser een net (een kapitaalgoed en een afgeleide productiefactor).
Van kapitaal is in de (wetenschappelijke) literatuur voor het eerst sprake in de tijd van het zich ontwikkelende handelskapitalisme. Dan verstaat men er meestal een geldsom onder, die vastgelegd wordt in goederen, die (vervolgens meestal vervoerd worden en) later met winst worden verkocht. Met de industriële revolutie krijgt het kapitaal in de literatuur zijn huidige betekenis.
Nog steeds kan kapitaal alleen worden voortgebracht, wanneer niet alle arbeid aangewend moet worden voor de onmiddellijke reproductie (de productie van eerste levensbehoeften van de arbeider en zijn gezin). Dit geldt in kleine ondernemingen, maar dit geldt op veel grotere schaal in de Derde Wereld, waar de hoeveelheid beschikbare primaire productiefactoren vaak niet eens toereikend (meer) zijn om de bevolking in een bepaald gebied in stand te houden.
Overigens wordt al in de klassieke economische theorie soms de grond ook tot het kapitaal gerekend. Het kapitaal als geldsom dat eigendom is van de kapitaalbezitter kan, in die constructie, evengoed vastgelegd worden in productiemiddelen (kapitaalgoederen) als in grond.
[bewerk] Beloning van de productiefactor kapitaal
De beloning van de productiefactor kapitaal wordt intrest of rente genoemd. De intrest wordt meestal uitgedrukt in een percentage, wat alleen kan als het kapitaal in geld wordt uitgedrukt. De verklaring van de hoogte van de intrest is een van de grote vraagstukken die in de economische wetenschap aan de orde zijn.
[bewerk] Kapitaalvorming
In de loop der tijden werden in de maatschappelijke productie steeds meer machines ingeschakeld. Aanvankelijk ging het om machines die werden aangedreven door stoom, later werd dat benzine of elektriciteit.
Het aanschaffen van kapitaalgoederen noemt men investeren. Bij het investeren heeft een ondernemer twee mogelijkheden. Hij kan zodanig investeren dat er meer arbeid nodig is, maar hij kan ook proberen arbeidskrachten te vervangen door machines. In het eerste geval kan er meer werkgelegenheid ontstaan en in het tweede geval - diepte-investeringen - zullen er mensen op straat komen te staan.
[bewerk] Kapitaalintensiteit
De verhoudingen tussen de ingeschakelde hoeveelheid kapitaal en de ingeschakelde hoeveelheid arbeid in het productieproces noemt men de kapitaalintensiteit:
- als we de hoeveelheid kapitaal aanduiden met K
- en de hoeveelheid arbeid met L,
- geldt dat de kapitaalintensiteit = K / L.
We noemen een bedrijf of bedrijfstak kapitaalintensief als dit bedrijf / deze bedrijfstak t.o.v. andere bedrijven of bedrijfstakken per werknemer meer investeert in kapitaalgoederen. Kapitaalintensief en kapitaalextensief (het tegendeel van kapitaalintensief) zijn dus relatieve begrippen. Het kan alleen zinvol worden gebruikt wanneer een bedrijf of een bedrijfstak vergeleken wordt met een ander bedrijf of een andere bedrijfstak of het gemiddelde van (alle) andere bedrijven. Het kan ook gebruikt worden om de gemiddelde kapitaalintensiteit in één land uit te drukken t.o.v. een ander land. Tenslotte kan het gebruikt worden om de kapitaalintensiteit in één periode te vergelijken met een andere periode.
