Jazz
Jazz kan gezien worden als een muziekstijl die ontstaan is in New Orleans uit een kruisbestuiving van folk, blues, negrospiritual, ragtime, en klassieke muziek. Jazz kan daarentegen ook een zeer energieke dans voorstellen. Maar hier gaan we het hebben over de muziekstijl.
Inhoud |
[bewerk] Geschiedenis
De geschiedenis van wat wij nu ‘jazz’ noemen gaat echter verder terug dan de zojuist genoemde muziekstijlen. De belangrijkste bron voor de jazz ligt naar alle waarschijnlijkheid in Afrika. De Afrikaanse mensen die als slaven naar Amerika gebracht werden, brachten hun traditionele — sterk ritmische — muziek mee.
[bewerk] Het begin
Op hun route naar de Verenigde Staten werden veel slaven allereerst naar de West-Indische eilanden gebracht, met name naar Hispaniola (Haïti en de Dominicaanse Republiek); na een tijdje werden velen van hen verkocht in New Orleans. Zij namen hun religieuze en muzikale erfenis met zich mee. De slaven uit Santo Domingo (de hoofdstad van de Dominicaanse Republiek, gesticht door de broer van Christopher Columbus) zetten hun oude voodoo-praktijken ongewijzigd voort in New Orleans.
Doordat deze Afrikaanse muziek en danstradities werden blootgesteld aan het publiek vond er een wederzijdse beïnvloeding plaats met de Europese muziektraditie. De unieke ritmische nadruk van deze dansen plus vele andere ingrediënten kwamen samen om een muzieksoort op te leveren die bekend werd als Jazz. Deskundigen zijn het erover eens dat werklieden van de katoenvelden, blues van stad en platteland, banjostijlen van variétéshows, gesyncopeerde brass bands (fanfarekorpsen) en ragtime (gesyncopeerde dansmuziek) allen een belangrijke rol speelden bij het ontstaan van jazz. “De syncopering (accentverschuiving) als primair ingrediënt van de jazz, ontwikkelde zich als een ritmische aanpassing van de Afrikanen. De syncope was het meest voor de hand liggende en beste substituut voor de gecompliceerde polyritmiek (de simultane combinatie van contrasterende ritmes in een muzikale compositie) die integraal onderdeel uitmaken van hun muzikale erfenis. Het is deze syncope die muziek doet “ swingen”.
Jazz, de voorloper van de moderne rock and roll bekleedt een zeer interessante rol in de geschiedenis. De naam Jazz komt van het niet meer bestaande woord “Jass” waarmee de seksuele daad op een platvloerse manier werd aangeduid. Voor de heiden was jazz een symptoom van de glorieuze bevrijding van de knellende banden van de moraal. Het ontstond in de sloppenwijken en werd voornamelijk ontwikkeld voor gebruik in bordelen; het ene bordeel probeerde het andere af te troeven met de beste jazz band. Uiteindelijk ontwikkelde de jazz zich tot wat we vandaag kennen als rock and roll. Al met al heeft de rockmuziek niets van haar erfenis verloren op haar lange weg van Babylon, via Egypte en Afrika, naar Amerika en de rest van de wereld; het is alleen maar in verschillende jasjes gestoken, met inbegrip van de ritmes en kwaliteiten die hun oorsprong vinden in satansverering, rebellie en immoraliteit.
[bewerk] Blues & Ragtime
Die muziek was gebaseerd op een vijftonige toonladder. Een vijftonige (pentatonische) toonladder in de toonsoort C bestaat uit de noten c–es–f–g–bes. De Afrikaanse muziek had een sterke pentatonische traditie. Dat wil overigens niet zeggen dat pentatonische muziek elders (in Europa, Amerika) niet bekend was.
De op de plantages werkende slaven ontwikkelden een zangstijl die als de oorsprong van wat nu "blues" heet aangeduid kan worden. Aan de vijftonige toonladder werd een noot toegevoegd, in het voorbeeld voor de toonsoort C de fis, die later als de ‘blue note’ zou worden aangeduid. Deze ‘blue notes’ spelen een belangrijke rol in de klankkleur van wat wij nu blues noemen.
Muzikanten in kroegen en bordelen (vaak overigens ook Afrikanen) werden geïnspireerd door de ‘plantagezang’ en de Ragtime ontstond, waarbij andere inspiratiebronnen (inclusief de klassieke Europese muziek) tevens een rol speelden.
In die begintijd bestond een jazz band uit de volgende instumenten: trompet, trombone, klarinet, piano, banjo, contrabas en slagwerk. Dit is — in hoofdzaak — de standaard bezetting gebleven van een oude stijl jazz band. De banjo werd later ook wel door de (elektrische) gitaar vervangen en vooral in de beginperiode was er vaker een tuba of sousafoon dan een contrabas aanwezig.
[bewerk] New Orleans en Dixieland
Vaak wordt als moment waarop wat wij nu jazz noemen begon, de oprichting van het eerste blanke jazzorkest, de Original Dixieland Jass Band (let op de spelling met “ss” in plaats van “zz”) in 1917 genomen.
Dit is ongetwijfeld niet correct, want eerder dan dit blanke orkest waren er al uit Afro-Amerikaanse bestaande orkesten actief in New Orleans. Genoemd kunnen worden de orkesten van Edward “King” Oliver, met daarin Louis Armstrong, die zelf ook diverse orkesten oprichtte en leidde, en Bunk Johnson.
Later gingen weer anderen hierop door, zoals "Jelly Roll" Morton, die zichzelf — blijkens zijn visitekaartje — de uitvinder van de jazz noemde, maar die eigenlijk meer door de in middels vrijwel verdwenen ragtime geïnspireerd werd. Nog weer later kunnen daar namen als Sidney Bechet en Sidney De Paris aan toegevoegd worden.
Men zou kunnen zeggen dat de jazz zich langs twee sporen parallel ontwikkelde: een ‘blank’ spoor en een ‘zwart’ spoor. De vroege jazz stijlen worden New Orleans (de ‘zwarte’ tak) en Dixieland (de ‘blanke’ tak) genoemd. We spreken hier over de twintiger jaren van de twintigste eeuw.
[bewerk] De Swing-era
Deze vroege stijlen van de jazz ontwikkelden zich in de dertiger en veertiger jaren van de twintigste eeuw naar muziek voor grotere orkesten. Deze variant wordt swing genoemd en werd gespeeld door ‘big bands’ van 10-20 musici. De grootste namen in de zwarte lijn in deze tijd was Edward ‘Duke’ Ellington (Duke Ellington) en Willam ‘Count’ Basie (Count Basie), en in de blanke lijn werd Benny Goodman een van de bekendste orkestleiders uit de swing periode.
Inmiddels was jazz gemeengoed van het Amerikaanse en Europese publiek geworden en was deze muziek immens populair. De zwarte en blanke lijnen waren samengekomen in die zin, dat de meest orkesten zowel zwarte als blanke musici bevatten.
Tot na de Tweede Wereldoorlog vierde de swing hoogtij. In de vijftiger jaren van de twintigste eeuw kan men twee richtingen onderscheiden. In de eerste plaats keerde de Dixieland terug en wordt er in deze tijd wel gesproken van een “Dixieland Revival”. Oude musici werden weer actief, en daarnaast ontstond er een nieuwe generatie jazzmusici.
De jazz werd nu niet meer voornamelijk in en rond New Orleans gespeeld, maar door geheel Amerika en overigens ook in Europa. In New Orleans bleven musici als Wilbur De Paris en Sharkey Bonano actief.
In Chicago zette onder meer Eddie Condon (die zijn werkterrein later naar New York verplaatste) een nieuwe stroming in gang.
Aan de Amerikaanse westkust ontwikkelde zich een stijl die wat meer teruggreep naar de Ragtime en die ook wel Frisco jazz genoemd wordt. Een paar namen die deze ontwikkeling in gang hebben gezet zijn Turk Murphy, Bob Scobey (met de onvergetelijke banjoist-zanger Clancey Hayes in zijn orkest) en het orkest van Disney-medewerkers The Firehouse Five Plus Two.
In Nederland werd op 5 mei 1945 de Dutch Swing College Band opgericht. Later volgden onder meer de Down Town Jazz band, New Orleans Syncopators en de Dixieland Pipers.
[bewerk] Bebop
De tweede richting die de jazz opging in de jaren vijftig van de twintigste eeuw was de Bebop. Musici als Dizzy Gillespie, John Coltrane en Charles Mingus vonden de ‘oude stijl’ te eenvoudig en zochten naar modernere vormen. De oprichting van deze stijl word vaak aan Charlie Parker toegewezen. De stijl werd Bebop genoemd vermoedelijk genoemd naar de haardracht van Dizzy Gillespie) en kenmerkte zich door een opzwepend karakter. Een verdere grote naam uit deze periode is die van de Jazz Messengers onder leiding van Art Blakey.
[bewerk] Cool Jazz
Kort daarop ontstond — als reactie op de opzwepende Bebop — de Cool Jazz, waarvan Miles Davis een van de belangrijkste en bekendste vertolkers was (zie albums Birth of the Cool en Kind Of Blue). Ook de muziek van Dave Brubeck kan tot deze stijl gerekend worden. Verdere grote namen die in verband te brengen zijn met de ‘cool jazz’: Chet Baker, The Modern Jazz Quartet en in Nederland de zangeressen Ann Burton en Rita Reys.
[bewerk] Het heden en de toekomst
De jazzmuziek mengde zich vanaf de zestiger jaren van de twintigste eeuw langzamerhand met populaire muziek, en ook de bebop- en swing-jazz evolueert, denk daarbij aan stijlen als neo-bop, nu-jazz, acid-jazz en free-jazz. De term jazz staat nu voor een veel breder scala aan muzieksoorten dan in de jaren '30 en '40 van de twintigste eeuw het geval was. Muziek evolueert, de jazzmuziek dus ook. Steeds nieuwe stijlen van jazz dienen zich aan, evenals ontelbare soorten van mengvormen met pop, soul, funk en rock. Jazz-fusion en latin-jazz zijn daar voorbeelden van.
Sindsdien zijn er nog maar weinig musici geweest die op de oude stijlen (New Orleans en Dixieland) voortborduurden. Trompettist Wynton Marsalis is wel zo iemand, een musicus die de oude "New Orleans"-traditie in ere houdt. Tevens is er een levendige scene van (veelal amateur)musici en liefhebbers die samen oude-stijl jazz muziek maken en beluisteren.
Wat nu (aan het begin van de eenentwintigste eeuw) "jazz" wordt genoemd staat wellicht ver af van hoe het ca. honderd jaar geleden is begonnen. "Live" opnames worden verdrongen door de sampler en de computer. Aan de andere kant worden de tradities van weleer in ere gehouden door jong talent dat van de jazz-opleidingen van de conservatoria komt. Voor- en tegenstanders van deze ontwikkelingen zijn overal te vinden en soms zijn de discussies verhit. Beide kampen hebben dan ook goede en plausibele argumenten.
Toch zijn belangrijke jazz-elementen nog altijd terug te vinden in veel muziek van nu. Veel clubs draaien lounge en jazz-dance waar jazz-samples in zijn verwerkt. Op deze wijze komen de jongere generaties contact met (afgeleiden van) de jazz, en dit houdt jazz levend.
[bewerk] Onjuist gebruik van de term jazz
 |
De neutraliteit van dit gedeelte wordt betwist. Zie de bijbehorende overlegpagina voor meer informatie. |
In tegenstelling tot wat vaak gedacht wordt is het niet zo dat hedendaagse jazz steeds meer op popmuziek gaat lijken. Het misverstand zit in het feit dat popmuziek steeds vaker benoemd wordt als jazz. Dit gebeurt bij verschillende soorten muziek.
- Ten eerste bij muziek die een mengeling is van jazz en pop, zoals de recente albums van Jamie Cullum. Hoewel deze muziek wel degelijk erg beïnvloed is door jazz, kan het niet worden gerekend tot de (moderne) jazz. In de meeste gevallen geven de artiesten zelf ook volmondig toe dat hun muziek geen pure jazz is, echter, niet iedereen is hiervan op de hoogte.
- Ten tweede wordt ook muziek die weinig tot niks met jazz te maken heeft soms bestempeld als jazz. Bekende voorbeelden zijn James Blunt en Joss Stone. Als oorzaak hiervan zijn niet goed ingelichte radio DJ's aan te wijzen en promotors van platenlabels die, door gebruik van de term jazz, de aandacht willen vestigen op een artiest. Een andere oorzaak kan zijn dat de desbetreffende artiest optreedt op een jazzevenement, zoals het North Sea Jazz Festival. Op laatstgenoemd festival treden tegenwoordig namelijk ook steeds vaker niet-jazzartiesten op, wat bij veel mensen de indruk wekt dat, omdat ze op een jazzfestival spelen, de artiesten dus jazzmuzikanten zijn.
[bewerk] Kenmerken
Kenmerkend aan jazz (vooral de modernere varianten) is het hernieuwd gebruik van allerlei kerktoonladders en gebruik van complexe akkoorden; vrijwel ieder moment wordt met septiem, none, undeciem, tredeciem geharmoniseerd. ‘Kale’ akkoorden zijn een hoge uitzondering. Ook wordt in Jazz veel meer geïmproviseerd dan in de meeste andere muziekstijlen. De meeste vormen van Jazz swingen, dat wil zeggen, er wordt gebruikgemaakt van de "triolenfeel" met swingende achtsten.
[bewerk] Jazzinstrumenten
Banjo – Contrabas – sousafoon – Cornet – Drumstel – Elektrische gitaar – Semi-akoestische gitaar – Hammondorgel – Klarinet – Piano – Saxofoon – Trombone – Trompet – Vibrafoon – Viool – Sopraansax – Basgitaar
[bewerk] Beroemde jazzmuzikanten
Cannonball Adderley – Mose Allison – Louis Armstrong – Chet Baker – Chris Barber – Count Basie – Bix Beiderbecke – Han Bennink – Carla Bley – Anthony Braxton – Dave Brubeck – Benny Carter – Philip Catherine – Ray Charles – John Coltrane – Eddie Condon – Chick Corea – Gerard Cornielje – Miles Davis – Paul Desmond – Jimmy Dorsey – Tommy Dorsey – Roy Eldridge – Duke Ellington – Bill Evans – Gil Evans – Erroll Garner – George Gershwin – Stan Getz – Dizzy Gillespie –Benny Golson –Benny Goodman – Dexter Gordon – Stéphane Grappelli – Bobby Hacket – Charlie Haden – Lionel Hampton – Herbie Hancock – Coleman Hawkins – Clancy Hayes – Benjamin Herman – Abdullah Ibrahim – Pim Jacobs – Ahmad Jamal – Theo Jörgensmann -- Stan Kenton – Tim Kliphuis – Lee Konitz –Albert Mangelsdorff – Misha Mengelberg – John McLaughlin – Pat Metheny – Glenn Miller – Charles Mingus – Thelonious Monk – Jelly Roll Morton – Charlie Parker – Jaco Pastorius – Oscar Peterson – Michel Petrucciani – Bud Powell – Sun Ra – Django Reinhardt – Sonny Rollins – Bob Scobey – George Shearing – Horace Silver – Wayne Shorter – Cecil Taylor – Jack Teagarden – Toots Thielemans – Ben Webster – Tony Williams – Teddy Wilson – Joe Zawinul
[bewerk] Jazzstijlen
Acid Jazz – Big band – Bebop – Chicago jazz – Cool Jazz – Dixieland – Free Jazz – Fusion – Hard Bop – Latin Jazz – Neo-bop – New Orleans jazz – Post-bop – Swing – Zigeunerjazz – Souljazz – West coast
[bewerk] Beroemde jazzvocalisten
Louis Armstrong – Chet Baker – Ann Burton; Betty Carter – Nat King Cole – Natalie Cole – Kurt Elling – Rachelle Ferrell – Ella Fitzgerald – Maria Harp – Billie Holiday – Ilse Huizinga – Denise Jannah – Norah Jones – Diana Krall – Peggy Lee – Katie Melua – Sonja Pelgrims – Dianne Reeves – Rita Reys – Sade – Nina Simone – Mel Tormé – Sarah Vaughan – Sophia Wezer – Joe Williams; Jamie Cullum
[bewerk] Nederlandse jazzorkesten
AMF Jazzband – Dixieland Pipers – Dokter, Jazz and Co. –Down ToĶwn Jazz Band – Dutch Swing College Band – Harbour Jazzband– Instant Composers Pool (ICP Orchestra) – Millers – The Ramblers – Reunion Jazz Band – Skymasters – Ted Easton's Jazz band – Jazz Connection– Willem Breuker Kollektief
[bewerk] Jazzcomponisten
Gil Evans – Billy Strayhorn – Neal Hefti – Miles Davis – Duke Ellington – Thelonious Monk – Sammy Nestico – Dizzy Gillespie – David Wolpe – Tadd Dameron – Gigi Gryce – Charles Mingus – Bob Mintzer – Bert Joris – Gordon Goodwin.
[bewerk] Beroemde hedendaagse jazzensembles
Advanced Warning Nl. – Brussels Jazz Orchestra – Carla Bley Bigband (USA) – Dave Holland Bigband (USA) – New Cool Collective (Ned.) – Tetzepi – Vienna Art Ensemble (Oos.) – Mathew Herbert Bigband (UK) – Jaga Jazzist (No.) – ICP Orchestra – Metropole Orkest – Skalbeaggar - Jazz Orchestra of the Concertgebouw (JOC)(NED) – Bob Mintzer Big Band (USA) – Big Phat Band (USA) – Maria Schneider Orchestra (USA) –
[bewerk] Bekende jazznummers
All The Things You Are – Autumn Leaves – Blue Rondo à la Turk – Body and Soul – Harlem Nocturne – Hello Dolly – Ice Cream – In the Mood – Joy Spring – Mack the Knife – Moonlight Serenade – My Funny Valentine – A Night in Tunisia – Oleo – Perdido – 'Round Midnight – Splanky – So What – Stompin' at the Savoy – Take Five – Take the ‘A’ Train – When the Saints Go Marching In – Summertime –
