Basgitaar

De basgitaar is een snaarinstrument (doorgaans vier-snarig) dat wordt gebruikt in lichte muziek. De stemming is E-A-D-G; gelijk aan de laagste vier snaren van een gewone gitaar maar dan een octaaf lager. Meestal wordt een basgitaar uitgevoerd met frets, maar fretloze basgitaren bestaan ook.

De meeste basgitaren zijn elektrisch, maar er zijn ook akoestische basgitaren gemaakt. Vanwege de (te) kleine klankkast is de akoestische basgitaar zonder versterking niet echt goed toe te passen. De klank lijkt wel meer op die van een pizzicato bespeelde contrabas.

De eerste elektrische basgitaar werd in 1936 gebouwd door Audiovox Manufacturing Company uit Seattle en was geen succes. In 1951 bracht Fender de Fender Precision Bass uit. Dit is de eerste in serie geproduceerde elektrische basgitaar. Ontwerper Leo Fender bedoelde het instrument als vervanging van de contrabas, die hij spottend hondenhok noemde. De Precision Bass was een enorm commercieel succes. Hij wordt nog steeds gebouwd, en heeft een grote invloed gehad op het ontstaan van rock en popmuziek, en op de ontwikkeling van met name de jazz.

Naast de traditionele basgitaren met vier snaren, die in de standaard stemming staan (E-A-D-G),ook kan het dat een bas (d-a-d-g) gestemd staat komen ook vijf- en zelfs zessnarige basgitaren steeds vaker voor. Vijfsnarige basgitaren staan in B-E-A-D-G of in E-A-D-G-C gestemd. Zessnarige basgitaren zijn in B-E-A-D-G-C gestemd.

Zeven-, acht-, negen-, tien- en twaalfsnarige basgitaren zijn er ook, al worden deze meestal alleen op bestelling gebouwd. Naast het simpelweg toevoegen van extra snaren om een groter notenbereik te realiseren, is het ook mogelijk om, net als bij de twaalfsnarige gitaar, extra octaafsnaren direct naast de gewone snaren te plaatsen.

[bewerk] Het gebruik van de basgitaar

De basgitaar is net als de elektrische gitaar en het drumstel een instrument dat feitelijk nog maar een aantal decennia bestaat. De techniek op de basgitaar heeft zich op stormachtige wijze ontwikkeld en de basgitaar is onmisbaar in allerlei genres. De eerste basgitaren waren wellicht bedoeld als "gitaren", en hadden daarom net als de gitaar frets (stalen staafjes die de hals in "noten" verdelen). Men kon een plectrum gebruiken bij het bespelen ervan, wat een contrabassist niet snel zal doen. Bassist Paul McCartney van The Beatles, bijvoorbeeld, ziet men dan ook de basgitaar bespelen alsof het een gitaar is. Al gauw ontstond echter de speelsstijl met de duim, of met de vingers. Dit nodigde uit tot veel meer experimenten met de klank van het instrument. Het plukken aan en het hameren op de snaren (slappen) zorgen voor een percussief geluid dat veel gebruikt wordt in stijlen als funk, soul en fusion. Bekende slappers zijn Mark King, Victor WootenMarcus Miller en Larry Graham. Ook het gedempt spelen (door de handpalm bij de kam tegen de snaren te drukken) met de duim geeft een specifiek, introvert geluid. Een bekend voorbeeld hiervan is Sting.

De jazzscene, waar de contrabas decennialang een zelden ontbrekend instrument was, begon in de jaren 1960 met experimenten met het gebruik van de elektrische bas. Dit leidde mede tot baanbrekende opnamen waarin een nieuw geluid werd gezocht, zoals in Miles Davis' Bitches Brew (1970). Een van de gevolgen van het gebruik van de elektrische bas onder jazzmuzikanten was dat ook contrabassisten, die gewend zijn aan het ontbreken van frets, de basgitaar oppakten. Een aantal spelers ging ertoe over om te frets uit de hals te verwijderen. Een voorbeeld hiervan is de zeer invloedrijke bassist Jaco Pastorius, vooral bekend door zijn lidmaatschap van de toonaangevende formatie Weather Report. Zonder frets kan het voor de contrabas kenmerkende zingende geluid worden bereikt, waarmee Pastorius op de elektrische bas dan ook graag speelde. Sindsdien brengen fabrikanten ook fretloze bassen uit (voor de fretloze bas worden meestal ook aparte snaren gebruikt). De basgitaar kan nu in de jazz zelfs worden waargenomen in traditionele ensembles als de Big Band.

[bewerk] Versterking en klank

Akoestische basgitaren kunnen onversterkt gebruikt worden mits de klankkast groot genoeg is. De meeste akoestische instrumenten zijn wel uitgerust met een versterkingselement. Voor de elektrische basgitaar is versterking noodzakelijk. Het instrument geeft zelf nauwelijks volume.

De klank van de basgitaar wordt voor een groot deel door de bouw van het instrument zelf (hout, snaren, elementen en elektronica) en de vingers, dan wel de duim of het plectrum, bepaald. Ook het type versterker en speaker heeft invloed op het geluid. Globaal zijn er drie typen versterkers: Versterkers met buizen in voor- én eindtrap, versterkers met buizen in de voortrap en een transistor eindtrap en volledige transistorversterkers. Speakers variëren van 8 inch tot 18 inch en zijn met een of meerdere conussen in een kast gebouwd. Gangbare samenstellingen zijn 2x10, 4x10, 8x10, 2x12, 1x15 en 1x18. In sommige basversterkers zijn de speakers en (voor- en eind)versterker in één kast gebouwd. Je spreekt in dit geval van een combo in plaats van van een top en een speaker.

Snaren kunnen van verschillende materialen gemaakt zijn. Voor elektrische basgitaren moeten ze van een magnetiseerbaar metaal zijn. Vooral roestvrij staal en nikkel worden veel gebruikt. Voor akoestische basgitaren kunnen eventueel ook nylon snaren gebruikt worden. Als de snaren nieuw (en goed) zijn hebben ze een rijke en gelijkmatige klank. Doordat de dikte en dus het gewicht van elk stukje van de snaar even groot is, heeft de snaar veel boventonen en klinkt die fris. Naarmate de snaar ouder wordt wordt de klank doffer. Dit komt doordat enerzijds de frets inkepingen in de snaar maken en dus de homogeniteit aantasten, anderzijds door vervuiling van vingers en stof. Het eerste zal niet ongedaan gemaakt kunnen worden en dus uiteindelijk het einde van de snaar inluiden. De vervuiling kan echter wél tegengegaan worden. Door de snaren om de zoveel tijd te koken in een pan met allesreiniger worden de snaren weer schoon en klinken ze bijna weer als nieuw.

Manipulatie van het geluid d.m.v. effecten is onder bassisten minder gangbaar dan onder gitaristen. Gebruikte baseffecten zijn onder andere Chorus, Distortion, Compressor, Equalizer, Enhancer, Limiter, Overdrive, Flanger, Sustainer, Envelope filter, Autowah en Fuzz.