Euraziatische lynx
| Euraziatische lynx IUCN-status: Gevoelig[1] |
|||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 |
|||||||||||||
| Taxonomische indeling | |||||||||||||
|
|||||||||||||
| Soort | |||||||||||||
| Lynx lynx Linnaeus, 1758 |
|||||||||||||
 Verspreiding Euraziatische lynx en Canadese lynx |
De Euraziatische lynx of los (Lynx lynx) is een katachtig roofdier, ter grootte van een herdershond. De pardellynx (Lynx pardinus) wordt soms als een ondersoort van de Euraziatische lynx beschouwd, evenals de Canadese lynx (Lynx canadensis).
Inhoud |
[bewerk] Kenmerken
De lynx heeft karakteristieke bakkebaarden, gepluimde oren en een kort staartje. Hij staat hoog op de poten. De vacht van de lynx is in de zomer geelbruin. 's Winters is de vacht bleker en dikker. Verspreid over zijn lichaam liggen enkele kleine, bleke vlekken. Vooral de ledematen zijn duidelijk gevlekt. De staart is kort met een zwart puntje.
Lynxen zijn goed tegen kou bestand, dankzij de dichte vacht en de haarkussens aan hun voeten. De gepluimde oorschelpen zijn uiterst nuttig voor het opvangen van zelfs de zwakste geluiden. Ze hebben als het ware de functie van antennes.
De kop-romplengte ligt bij een volwassen lynx tussen de 80 en 130 cm, de schouderhoogte tussen de 60 en de 75 cm, gemiddeld 65 cm. Het staartje wordt 11 tot 25 centimeter lang. Lynxen wegen 18 tot 25, soms tot 38 kg.
[bewerk] Gedrag
Het dier leeft territoriaal. De mannetjes hebben aparte territoria die overlappen met die van de eveneens solitair levende wijfjes. Als hol wordt meestal een rotshol gebruikt, maar ook een dassenburcht of dicht struikgewas wordt gebruikt. De omvang van een territorium is ongeveer 10.000 hectare.
[bewerk] Voedsel
Lynxen jagen voornamelijk in de schemering. Het zijn geen opportunisten; ze jagen voornamelijk op hazen, reeën en gemzen. Ook knaagdieren, jonge hoefdieren en hoendervogels als patrijs, korhoen en sneeuwhoen worden gegrepen. Een enkele keer worden ook grotere hertensoorten gedood. De meeste dieren, waaronder hazen worden vanuit struiken beslopen. Een groter prooidier als een ree wordt vaak vanuit een hinderlaagboom 'geslagen', waarna het dier in de keel wordt gegrepen. De lynx eet gemiddeld één kilogram per dag.
Een lynx is voortdurend bezig met de evaluatie van zijn territorium op basis van prooidier-activiteit. Bekend is dat lynxen wildwissels voortdurend op recente betreding inspecteren. Het is overigens niet waar dat lynxen enkel zieke en zwakkere dieren aanvallen.
[bewerk] Voortplanting
De paartijd loopt van januari tot maart, waarna na een draagtijd van ongeveer 74 dagen de jongen in mei of juni worden geboren. De lynx krijgt per worp tussen de één en de vijf, meestal twee à drie jongen. De oogjes gaan na 16 à 17 dagen open. De zoogtijd duurt twee tot vijf maanden. Ze verlaten het nest voor het eerst na 4 maanden. Ze blijven ongeveer 12 maanden bij de moeder. Het mannetje helpt de eerste twee maanden mee met de zorg, door voedsel voor de moeder te brengen.
Een mannetje is na ongeveer 30 maanden geslachtsrijp, een vrouwtje na 22 maanden. Het wordt maximaal 20 jaar oud, ongeveer 15 jaar in het wild en 17 jaar in gevangenschap.
[bewerk] Verspreiding
De Euraziatische lynx komt voor in de wouden van Europa en Noord- & Centraal-Azië, van het Himalayagebergte tot Siberië. Hij heeft een voorkeur voor volwassen, dichtbegroeide naaldwouden en gemengde bossen, met veel bomen en een dichte ondergroei. Ook komt hij voor in steile rotsgebergten tot 1000 meter hoogte. Een enkele keer worden ze tot op 2000 meter hoogte aangetroffen.
De lynx kwam voorheen voor in het grootste gedeelte van Europa, van Centraal-Frankrijk en de Pyreneeën tot de Balkan. Het dier is in Europa in veel streken uitgeroeid, omdat hij schade zou aanrichten aan de wildstand en vee.
Daar waar hij nog aangetroffen wordt, is het een beschermd dier. Op sommige plaatsen neemt zijn aantal zelfs weer toe, zoals nu in delen van Europa. Redelijk recent is de soort geherintroduceerd in de Alpen van Frankrijk en Zwitserland, de Jura, de Vogezen en de Harz. In Oost-Europa zijn ze nooit uitgeroeid geweest. In 1960 was de soort verdwenen uit West-Europa, maar nu zijn ze in de meeste landen weer aanwezig.
[bewerk] Noorwegen
In Noorwegen leven nog ongeveer 500 lynxen, maar door de overheid is de jacht toegestaan om dit aantal tot 400 te verminderen.
[bewerk] Frankrijk
Deze kaart toont de verspreiding van de lynx in Frankrijk in 2003. Het is een vrijwel aaneengesloten gebied vanaf de Middellandse Zee tot aan Duitsland. De aantallen nemen toe.
- In de 1974 / 1975 zijn er in de Jura bij Neuchâtel ongeveer 10 dieren uitgezet. In 2000 zijn er 80 tot 100 dieren.
- Tussen 1983 en 1988 zijn in de Vogezen 14 lynxen uitgezet (negen mannetjes, vijf vrouwtjes). In 2000 zijn het er 20 à 30.
[bewerk] Duitsland
In Duitsland zijn er populaties in:
- Rijnland-Palts in het Pfälzer Wald, in het Frans-Duitse grensgebied, komende uit de Franse populatie.
- Noord-Rijnland-Westfalen; het Nationaal Park Eifel, aansluitend op de Pfalz en op het Luxemburg en België en in Düren, niet ver van de Nederlandse grens.
- Beieren; Er wordt gesproken over ongeveer 100 dieren in het grensgebied van Duitsland, Oostenrijk en Tsjechië.
- Hessen; sinds 1999 in Werra-Meißner-Kreis, Hanau, Spessart, Vogelsberg. Dit zijn de meest noordwestelijke dieren van de Boheems-Beierse populatie.
- Nedersaksen; in het Nationaal Park de Harz in Duitsland is de lynx geherintroduceerd in 2000. Er zijn 12 dieren uitgezet.
- Baden-Württemberg; Zwarte woud, Neckar-Odenwald-Kreis enkele dieren. Ze kunnen uit verscheidene gebieden komen: uit de Jura, de Vogezen of uit Bohemen/Beieren.
[bewerk] België
Na 300 jaar afwezigheid komt de lynx nu weer in de noordelijke Ardennen van België voor in onder andere Vielsalm. Dit is de noordwestelijke grens van het verspreidingsgebied en sluit aan op de populaties in de Eifel en de Vogezen.
[bewerk] Nederland
De lynx moet nog tot diep in de Middeleeuwen in Nederland voorgekomen hebben. Uit boekhoudingen van de toenmalige 'edele' slagers, die hun vlees van de edele jachthouding afnamen, blijkt dat de aanlevering van lynxen met enige regelmaat plaatsvond. Verder valt de vondst van een schedel met onderkaak bij een Romeinse nederzetting bij Valkenburg op. Ook vinden Nederlandse Noordzeevissers nog geregeld schedelfragmenten en beenderen van de lynx uit de IJstijd in hun netten. Deskundigen gaan ervan uit dat er nooit echt sprake is geweest van de afschot van de laatste Nederlandse lynx. Zij gaan ervan uit dat de lynx samen met de wolf rond 1890 definitief in Nederland uitstierf. Maar ook dat staat nog ter discussie, aangezien lynxen treklustige, solitaire dieren zijn, in tegenstelling tot de wolf, die vaak vaste jachttrajecten hanteert.
Volgens de huidige officiële status van de lynx in Nederland moet deze als uitgestorven worden beschouwd. Toch worden er met enige regelmaat zichtwaarnemingen gedaan van lynxen in Nederland. Zo is er een artikel verschenen in het Natuurhistorisch maandblad in 1996. Het meldt onder meer twintig afzonderlijke waarnemingen van prenten van de lynx in Nederlands Limburg tussen 1991 en 1996. In 1990 zagen de auteurs een lynx met twee jongen in de omgeving van Echt. Ook meldden de auteurs de vondst van uitwerpselen.
Naast zichtwaarnemingen uit de provincie Limburg nemen deskundigen de waarnemingen uit de provincie Gelderland sinds 1999 zeer serieus. Deze zijn zelfs aanleiding voor Alterra om een onderzoek in te stellen naar de huidige status van de lynx op basis van onderzoek naar de betrouwbaarheid van zichtwaarnemingen in Nederland sinds 1988. Met name waarnemingen uit de bosachtige omgeving van Kootwijk worden extra onder de loep genomen.
[bewerk] Toekomst voor de lynx in Nederland
Op dit moment gaan de meeste deskundigen ervan uit dat er soms een verdwaalde lynx vanuit Duitsland in Zuid-Limburg en op de Veluwe verschijnt. Of deze streken vaste territoria kunnen bieden aan een lynx is een zeer belangrijke vraag. Kritische deskundigen menen in theoretisch opzicht van niet, aangezien de versnippering van natuurgebieden in Nederland te ver gevorderd zou zijn. Volgens andere deskundigen zouden de vele waarnemingen echter kunnen uitwijzen dat de lynx langzaamaan aan het wennen is aan de versnipperde leefgebieden.
Naast versnippering zou ook een psychische barrière in het hoofd van sommige mensen wel eens funest kunnen zijn voor de toekomst van de lynx. Lynxen (en andere grote roofdieren) worden door veel mensen, waaronder boeren en jagers, nog steeds als schadelijk beschouwd. Bovendien leeft er bij veel mensen een zeker ongemakkelijk gevoel bij de gedachte om hun land te moeten delen met 'gevaarlijke dieren'. Anderen vinden het echter prachtig als het dier zich in Nederland zou vestigen.
Er is in 1991 een rapport verschenen over de herintroductie van Lynxen in Nederland, zie hieronder bij de bronnen. De conclusie was dat de Veluwe ongeveer 10 tot 25 lynxen zou kunnen voeden, wat een te kleine populatie is om op de lange duur zelfstandig te kunnen voortbestaan. Inmiddels is de EHS volop in ontwikkeling en begint de Veluwe aan te sluiten op de Utrechtse Heuvelrug en ook Duitsland, waardoor een lynxenpopulatie op de Veluwe iin verbinding zou kunnen staan met andere Europese lynxenpopulaties. Hierdoor zou het inteeltrisico sterk verminderen, waardoor een populatie lynxen op de Veluwe realiteit zou kunnen worden.
[bewerk] Potentiële natuurgebieden
Te verwachten is dat de lynx zich voor 2010 in Nederland zal vestigen, om te beginnen in Limburg. Mocht de Veluwe rond 2010 ook al een bescheiden bestand aan lynxen herbergen, dan is het begrijpelijk dat er een noodzaak bestaat om het trekgedrag van deze dieren te faciliteren. Een doorgang (corridor) naar de Oostvaardersplassen is een optie, alsmede naar enkele (grote) beboste natuurgebieden langs de grote rivieren.
[bewerk] Verspreidingspatroon
De verspreiding in een nieuw gebied, door herintroductie of door zelfstandige gebiedsuitbreiding verloopt ongeveer als volgt:
- Pionierfase: Jonge dieren nemen een nieuw gebied in, in eerste instantie zorgt dat voor veel verliezen door verkeerslachtoffers en stroperij. Ook door de geisoleerde ligging is voorplanting soms moeilijk. Er komen steeds nieuwe dieren het gebied binnen om een territorium te vinden. Dit is het geval de eerste 5 jaar na introductie in een nieuw gebied.
- Groeifase: De territoria beginnen op elkaar aan te sluiten. de mannetjes weten de vrouwtjes te vinden. Doordat de prooidieren nog niet gewend zijn aan de lynxen kunnen de lynxen vrij eenvoudig aan voldoende voedsel komen. Aantallen lynxen nemen in een bepaald gebied toe. Deze periode is na 5 tot 15 jaar in een nieuw gebied.
- Volwassenfase: Op een gegeven moment zijn de prooidieren gewend aan de lynxen en laten zich niet zo makkelijk verschalken. Lynxen moeten voor hun voedsel soms uitwijken naar minder eenvoudige prooidieren zoals jonge edelherten, konijnen, schapen en andere huisdieren. De acceptatie van de lynxen neemt af. De dieren hebben ook grotere territoria nodig door de afgenomen beschikbaarheid van voedsel. Vanuit dit soort onrustige populaties kunnen weer nieuwe geieden bevolkt worden. Deze fase is 15 tot 30 jaar na introductie in een nieuw gebied.
- Stabiele fase: De territoria zijn vergroot tot ongeveer 100 km2 per dier, geaccepteerd door de menselijke omgeving. Deze fase treedt in na 30 jaar in een nieuw gebied.
[bewerk] Lynxen in gevangenschap
De volgende dierentuinen in Nederland en België houden lynxen:
- Dierenpark Amersfoort
- Artis
- Dierenrijk Europa
- Gaiapark Kerkrade
- Olmense Zoo
- Kasteelpark Born
[bewerk] Externe links / foto's / bronnen
- Kaart van Nederland met waarnemingen
- Waarnemingen kunnen hier worden gemeld
- (fr) Le retour de Lynx en Belgique
- (en) Lynx in Noorwegen
- Backbier, Leo A.M. & Gubbels, Ed J. 1996 Waarnemingen van de Lynx in Limburg In: Natuurhistorisch Maandblad jg. 85 / nr. 9 171-176.
- Algemeen verhaal
- (de) Geschiedenis en fotos van de lynxen in Hessen
- (de) Waarnemingen in Hessen in de buurt van Fulda
- (de) waarnemingen bij Odenwald
- rapport over de herintroductie in Nederland uit 1991
- (en) online database van kora
