Taxonomie
Taxonomie of ordening is de wetenschap van het indelen. Taxonomie (taxon=groep) verwijst naar zowel de classificatie van dingen als naar de methode die aan de basis van deze classificatie ligt. Vrijwel alles kan overigens taxonomisch worden ingedeeld: levende wezens, plantengemeenschappen, dingen, plaatsen, gebeurtenissen, enzovoort.
Inhoud |
[bewerk] Taxonomie in de biologie
In de biologie houdt de taxonomie zich bezig met het vinden, beschrijven, indelen en benoemen van organismen. Tegenwoordig gebeurt dit veelal op basis van veronderstellingen over hun natuurlijke verwantschap. Verwante velden, die deels overlappen met taxonomie, zijn systematiek en cladistiek. Met de taxonomie van plantengemeenschappen houdt zich de syntaxonomie bezig.
[bewerk] Linnaeus
In de biologie is het werk van Linnaeus in de 18e eeuw zeer belangrijk. Zijn werk was vooral gebaseerd op de uitwendige bouw van planten en dieren, dat wil zeggen op de morfologie. De ontwikkeling van de microscopie in de 17e eeuw maakte het mogelijk niet alleen naar het uitwendige en de macroscopische morfologie, maar ook naar de inwendige structuur en de microscopische details te kijken. Zo ontstonden de celbiologie, cytologie (celleer) en histologie (weefselleer).
[bewerk] Hiërarchie
Organismen kunnen op grond van overeenkomsten hiërarchisch ingedeeld worden in een taxonomische boom, in bijvoorbeeld de volgende twaalf rangen:
| Nederlands | Latijn | Engels | |
| Rijk | Regnum | Kingdom | primair |
| Afdeling / Stam | Divisio - Phylum | Division - Phylum | primair |
| Klasse | Classis | Class | primair |
| Orde | Ordo | Order | primair |
| Familie | Familia | Familiy | primair |
| Tak | Tribus | Tribe | secundair |
| Geslacht | Genus | Genus | primair |
| Sectie | Sectio | Section | secundair |
| Reeks | Series | Series | secundair |
| Soort | Species | Species | primair |
| Varieteit | Varietas | Variety | secundair |
| Vorm | Forma | Form | secundair |
Er zijn echter meer rangen mogelijk, zie rang (plantkunde) en rang (zoölogie). Zie ook: binomiale nomenclatuur
[bewerk] Uitgangen
Taxa boven het niveau van geslacht krijgen vaak een naam gebaseerd op de naam van een geslacht (direct of indirect). Deze namen hebben een standaarduitgang, afhankelijk van de Code die van toepassing is.
| Rang | Planten | Algen | Fungi | Animalia |
|---|---|---|---|---|
| Stam | -phyta | -mycota | ||
| Onderstam | -phytina | -mycotina | ||
| Klasse | -opsida | -phyceae | -mycetes | |
| Onderklasse | -idae | -phycidae | -mycetidae | |
| Orde | -ales | |||
| Superfamilie | -oidea | |||
| Familie | -aceae | -idae | ||
| Onderfamilie | -oideae | -inae | ||
| Supertribus | -itae | |||
| Tribus | -eae | -ini | ||
| Subtribus | -inae | -ina | ||
[bewerk] Taxonomie en evolutie
Bij het classificeren van planten en dieren was al snel de gedachte opgekomen dat sommige soorten meer op elkaar lijken dan andere. Linnaeus sprak al van 'families', alhoewel niet als rang. Ook beschouwde Linnaeus soorten als vast en onveranderlijk. Later, in de 19e eeuw, kwam de paleontologie erbij: het opsporen van fossielen en het bestuderen van hun anatomie. Dit bleek een bron van informatie die deels verhelderend werkte, deels ook zijn eigen problemen schiep. De grote naam die daarmee verbonden is, is die van Charles Darwin en zijn evolutietheorie. Tegenwoordig wordt door aanhangers van het creationisme deze wetenschappelijke theorie opnieuw verworpen.
In de laatste decennia van het tweede millennium kwam weer een nieuwe, (zoveelste) bron van informatie beschikbaar, namelijk de vergelijking van DNA sequenties: dit heet "moleculaire data". Dit moet uiteraard niet verward worden met genetica, het bestuderen van erfelijke eigenschappen
[bewerk] Moderne ontwikkelingen
Een andere recente ontwikkeling is die van de cladistiek, aanhangers daarvan zien graag dat taxa (enkelvoud taxon) "monofyletisch" zijn. Dat wil zeggen dat:
- de groep van één voorouder afstamt
- en dat alle afstammelingen van die voorouder ook tot de groep behoren.
Een taxon dat niet aan de eerste eis voldoet heet "polyfyletisch", en een taxon dat wel aan de eerste maar niet aan de tweede eis voldoet heet "parafyletisch". Zowel polyfyletische als parafyletische taxa worden door cladisten als ongewenst beschouwd. Sommige taxa zijn zo ingeburgerd dat zij moeilijk af te schaffen zijn, ook op Wikipedia. Een goed voorbeeld is de klasse Reptilia. 'Reptiel' is een volledig ingeburgerd begrip en is deel van het dagelijks spraakgebruik geworden. Voor de pure cladisten is echter de klasse Reptilia onaanvaardbaar, omdat de vogels bijvoorbeeld erin ontbreken, terwijl ook zij afstammen van de laatste voorouder die de huidige slangen, hagedissen, brughagedissen, krokodillen en schildpadden gemeen hebben. Reptilia is dus een parafyletisch taxon.
Dit laatste probleem was al bekend voordat het DNA-onderzoek de stamboom van het leven flink door elkaar begon te schudden. Uit DNA-onderzoek van de zoogdieren is bijvoorbeeld gebleken dat een ingeburgerd taxon als de orde Insectivora in werkelijkheid polyfyletisch was. De tenreks en goudmollen, twee families die uitsluitend in Afrika en Madagaskar voorkomen, bleken eerder aan de olifanten, zeekoeien, aardvarkens en klipdassen dan aan de egels en spitsmuizen verwant. Ook bleken de walvissen meer aan de nijlpaarden dan aan de uitgestorven Mesonychidae verwant, in hoe zekere termen paleontologen zich ook over de laatste verwantschap hadden uitgesproken.
De taxonomie is daarom anno 2003 ondanks een geschiedenis van eeuwen opnieuw een uiterst bewogen gebied van studie. In die eeuwen is al menig bitter gevecht gestreden om de indeling en de naamgeving van het leven op aarde en het ziet er niet naar uit dat het stof snel zal neerdalen. Hoewel de nieuwe DNA-gegevens zeker een aantal oude mysteries dichter tot een oplossing gebracht hebben, is het laatste woord over de boom des levens nog niet gesproken.
Zie ook: Taxonomische database van het Leven op Aarde - nomenclatuur - soortvorming
[bewerk] Taxonomie in de technologie
[bewerk] Computergestuurde taxonomieën
De laatste jaren wordt er binnen de vakgebieden informatica en kunstmatige intelligentie getracht een machine automatisch een taxonomie te laten maken van een verzameling objecten. Een voorbeeld is het automatisch laten classificeren van een groep documenten, voor bijvoorbeeld digitale bibliotheken.
Opmerkelijk is dat in dit vakgebied een onderscheid wordt gemaakt tussen een taxonomie en een typologie. Het verschil zit vooral in de manier waarop de indeling tot stand komt (in de informatica: het classificatie-algoritme). Bij een taxonomie gaat men uit van een groep voorbeeld-objecten die men probeert te verdelen. Vervolgens wordt bekeken wat de karakteristieken van de objecten in een groep zijn, en op deze manier krijgt de taxonomie gestalte. Bij een typologie begint men vanuit het concept. Men bedenkt welke onderscheidende eigenschappen eventuele objecten normaliter zouden kunnen bezitten, en gaat vervolgens de daadwerkelijke objecten volgens deze regels indelen. Men zou kunnen zeggen dat taxonomieën empirisch (inductief) tot stand komen, en typologieën conceptueel (deductief).
[bewerk] Zie ook
[bewerk] Externe links
- (nl) informatie over Nederlandse soorten
- (nl) Nederlands soortenregister
- (en) Integrated Taxonomic Information system (Engelstalig)
- (en) NCBI Entrez Taxonomy
- (en) Global Taxonomy Initiative
- (en) Global Biodiversity Information Network
- (en) Species 2000 Catalogue of Life
- (en) Nederlands Biodiversiteit Knooppunt NLBIF
- (nl) World Biodiversity Database (ETI BioInformatics)
