Międzynarodowy alfabet fonetyczny
Z Wikipedii
Międzynarodowy alfabet fonetyczny (ang. International Phonetic Alphabet, IPA; fr. Alphabet phonétique international, API) – alfabet fonetyczny używany przez językoznawców do dokładnego zapisywania wszystkich dźwięków, jakie ludzki aparat mowy jest w stanie wyartykułować. Składają się na niego symbole fonemów (około 100), symbole niealfabetyczne (np. dwukropek używany do zaznaczenia długości dźwięku) oraz ok. 30 znaków diakrytycznych, za pomocą których można oznaczyć alofony (warianty) każdego z fonemów.
Jest on szeroko stosowanym środkiem standaryzacji zapisu fonetycznego dla wszystkich języków świata. Większość znaków IPA została zaczerpnięta wprost z alfabetu łacińskiego lub stworzona na jego podstawie, część pochodzi z alfabetu greckiego, część z innych, a część została stworzona specjalnie na jego potrzeby.
Międzynarodowy alfabet fonetyczny to wynik wieloletniej pracy fonetyków zrzeszonych w International Phonetic Association (Międzynarodowym Towarzystwie Fonetycznym), założonym w Paryżu w 1886 roku. Zarówno Towarzystwo, jak i stworzony przez nie alfabet znane są pod nazwą IPA. W ciągu swego istnienia alfabet IPA był kilkakrotnie zmieniany. Znaczne modyfikacje wprowadzono w 1989 roku, po konferencji w Kilonii. Następne zmiany przyniósł rok 1993. Najnowsza wersja alfabetu została opublikowana w roku 1996.
Międzynarodowe Towarzystwo Fonetyczne zaleca, by transkrypcję fonetyczną umieszczać w nawiasach kwadratowych: „[ ]”. Z kolei transkrypcja fonemiczna powinna być umieszczana między znakami ukośnika: „/ /”.
Spis treści |
[edytuj] Samogłoski
Gdy symbole występują w parach, samogłoska z prawej strony oznacza samogłoskę zaokrągloną. Wszystkie pozostałe, z wyjątkiem [ʊ], są niezaokrąglone.
| Przednie | Centralne | Tylne | |||
| Przymknięte | |||||
| Prawie przymknięte | |||||
| Półprzymknięte | |||||
| Średnie | |||||
| Półotwarte | |||||
| Prawie otwarte | |||||
| Otwarte | |||||
[edytuj] Spółgłoski (płucne)
[edytuj] Pojedyncza artykulacja
Podział w kolumnach wg miejsca artykulacji; w rzędach wg sposobu artykulacji. Spółgłoski umieszczone po lewej stronie komórek tabeli są bezdźwięczne, po prawej – dźwięczne.
| Dwu‐ wargowe |
War‐ gowo‐ zębowe |
Między‐ zębowe |
Dzią‐ słowe |
Zadzią‐ słowe |
Retro‐ fleksyjne |
Podnie‐ bienne |
Miękko‐ podnie‐ bienne |
Języcz‐ kowe |
Gar‐ dłowe |
Nagło‐ śniowe |
Krta‐ niowe |
||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Nosowe | m | ɱ | n | ɳ | ɲ | ŋ | ɴ | ||||||||||
| Zwarte | p b | * * | t d | ʈ ɖ | c ɟ | k ɡ | q ɢ | ʡ | ʔ | ||||||||
| Szczelinowe | ɸ β | f v | θ ð | s z | ʃ ʒ | ʂ ʐ | ç ʝ | x ɣ | χ | ʁ | ħ | ʕ | ʜ | ʢ | h ɦ | ||
| Aproksymanty | β̞ | ʋ | ɹ | ɻ | j | ɰ | |||||||||||
| Drżące | ʙ | r | * | ʀ | * | ||||||||||||
| Uderzeniowe | * |  † |
ɾ | ɽ | * | ||||||||||||
| Boczne szczelinowe | ɬ ɮ | * | * | * | |||||||||||||
| Boczne aproksymanty | l | ɭ | ʎ | ʟ | |||||||||||||
| Boczne uderzeniowe | ɺ | * | * | * | |||||||||||||
Uwagi:
- Gwiazdki (*) oznaczają dźwięki nieposiadające (jeszcze) swojego oficjalnego symbolu IPA.
- Znak sztyletu (†) oznacza znak IPA, który jeszcze nie został umieszczony w zestawie Unicode. Od maja 2005 r. w sytuacji takiej znajduje się znak spółgłoski uderzeniowej wargowo-zębowej (
). Została już zgłoszona propozycja dodania tego symbolu do Unikodu. - Obszary zaznaczone kolorem szarym oznaczają dźwięki uważane za niemożliwe do wyartykułowania.
[edytuj] Koartykulacja
| ʍ | Szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
| w | Szczelinowa wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
| ɥ | Półotwarta wargowo-podniebienna |
| ɕ | Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna |
| ʑ | Szczelinowa dziąsłowo-podniebienna dźwięczna |
| ɧ | Szczelinowa zadziąsłowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
[edytuj] Spółgłoski (niepłucne)
| Mlaski | Iniektywne | Ejektywne | |||
|---|---|---|---|---|---|
| ʘ | Dwuwargowy | ɓ | Dwuwargowa | ʼ | Na przykład: |
| ǀ | Laminalny dziąsłowy („zębowy”) | ɗ | Dziąsłowa | pʼ | Dwuwargowa |
| ǃ | Apikalny (za)dziąsłowy („retrofleksyjny”) | ʄ | Podniebienna | tʼ | Dziąsłowa |
| ǂ | Laminalny zadziąsłowy („podniebienny”) | ɠ | Miękkopodniebienna | kʼ | Miękkopodniebienna |
| ǁ | Boczny dziąsłowy („lateralny”) | ʛ | Języczkowa | sʼ | Szczelinowa dziąsłowa |
[edytuj] Afrykaty i podwójna artykulacja
Spółgłoski zwarto-szczelinowe (afrykaty) oraz spółgłoski z podwójną artykulacją są w IPA reprezentowane przez dwa znaki połączone łuczkiem. Alternatywnie, dla niektórych afrykat można użyć jedego znaku – ligatury.
| Łączenie | Ligatura | Opis |
|---|---|---|
| ts͡ | ʦ | afrykata dziąsłowa bezdźwięczna |
| dz͡ | ʣ | afrykata dziąsłowa dźwięczna |
| tʃ͡ | ʧ | afrykata dziąsłowa bezdźwięczna |
| dʒ͡ | ʤ | afrykata dziąsłowa dźwięczna |
| tɕ͡ | ʨ | afrykata dziąsłowo-podniebienna bezdźwięczna |
| dʑ͡ | ʥ | afrykata dziąsłowo-podniebienna dźwięczna |
| tɬ͡ | – | afrykata boczna dziąsłowa bezdźwięczna |
| kp͡ | – | zwarta wargowo-miękkopodniebienna bezdźwięczna |
| ɡb͡ | – | zwarta wargowo-miękkopodniebienna dźwięczna |
| ŋm͡ | – | nosowa wargowo-miękkopodniebienna |
[edytuj] Jednostki suprasegmentalne
| ˈ | Akcent główny |
| ˌ | Akcent poboczny |
| ː | Długość (samogłoska długa lub geminata) |
| ˑ | Półdługość |
| ˘ | Dodatkowa krótkość |
| . | Podział sylabowy |
| ‿ | Połączenie międzywyrazowe |
[edytuj] Intonacja
| | | Pauza krótsza |
| ‖ | Pauza dłuższa |
| ↗ | Intonacja wznosząca |
| ↘ | Intonacja opadająca |
[edytuj] Tony
Do oznaczania tonów w IPA można używać znaków diakrytycznych albo specjalnych liter tonalnych.
| e̋ albo ˥ | Bardzo wysoki |
| é albo ˦ | Wysoki |
| ē albo ˧ | Średni |
| è albo ˨ | Niski |
| ȅ albo ˩ | Bardzo niski |
| ě | Wznoszący |
| ê | Opadający |
| ↓e | Przesunięcie zstępujące |
| ↑e | Przesunięcie wstępujące |
[edytuj] Znaki diakrytyczne
do uzupełnienia
[edytuj] Linki zewnętrzne
- Oficjalna strona internetowa IPA
- Znaki diakrytyczne stosowane w IPA
- Przykłady (głównie) symboli niealfabetycznych stosowanych w IPA
- Darmowe czcionki Unicode ze znakami IPA:
