Mlask podniebienny
Z Wikipedii
Mlask (przednio)podniebienny to rodzaj dźwięku spółgłoskowego występujący w językach naturalnych. W międzynarodowej transkrypcji fonetycznej IPA oznaczanej symbolem: [ǂ], ponieważ mlask może mieć różne "podkład" (różne typy artykulacji tylnojęzykowej), stosuje się wtedy dokładniejszą transkrypcję np. [k͡ǂ] (w dalszym ciągu znak podwójnego miejsca artykulacji (łuczek) jest pomijany).
Spis treści |
[edytuj] Artykulacja
[edytuj] Opis
W czasie artykulacji podstawowego wariantu [kǂ]:
- modulowany jest prąd powietrza zasysanego powstały wyniku różnicy ciśnień wytworzonej przy grzbiecie języka wzniesionym do góry, czyli artykulacja tej spółgłoski wymaga inicjacji ustnej i ingresji (zob. mlaski)
- podniebienie miękkie jest podniesione, mamy do czynienia z artykulacją ustną,
- prąd powietrza w jamie ustnej przepływa ponad całym językiem lub przynajmniej powietrze uchodzi wzdłuż środkowej linii języka
- przednia część języka tuż za jego brzegiem
ku zadziąsłowej części podniebienia twardego, tworząc zwarcie, równocześnie grzbiet język wznosi się stromo w kierunku podniebienia miękkiego i języczka tworząc całkowite drugie zwarcie. W powstałej komorze dochodzi do powstania podciśnienia wyniku "ssącego" ruchu języka do tyłu. Następuje przerwanie blokady za dziąsłami, przy czym równocześnie powietrze jest zasysane do środka, co daje akustycznie charakterystyczny mlask.
[edytuj] Warianty
Dalsze warianty mlasków ze względu na rodzaj "podkładu":
- artykulacja może też się odbywać przy udziale kanału nosowego, mówimy wtedy o mlasku nosowym: [ŋǂ].
- plozji może towarzyszyć przydechem (aspiracją) spółgłoski tylnojęzykowej: [kǂʰ]
- plozji może towarzyszyć dodatkowym szumem szczelinowym: [kǂˣ]
- spółgłoska może być wymówiona dźwięcznie lub dysząco-dźwięcznie (ang. breathy voice): [ɡǂ], [ɡ̈ǂ]
- spółgłoska może być wymówiona z dodatkowym zwarcie wiązadeł głosowych (glotalizacja): [kǂˀ]
Również dokładne miejsce utowrzenia zwarcia tylnojęzykowego może odgrywać rolę kontrastującą.
Zobacz też:
- mlask dwuwargowy [ʘ]
- mlask zębowy [ǀ]
- mlask boczny dziąsłowy [ǁ]
- mlask zadziąsłowy [ǃ]
[edytuj] Przykłady
Przykłady mlasków w funkcji fonologicznej znajdujemy w południowoafrykańskich językach khoisan i bantu. Język !Xóõ posiada całą serię spółgłosek mlaskowych ok. 80, w tym podniebienne.
W funkcji ekspresywnej mlaski podniebienne występują w wielu językach.
[edytuj] Terminologia
Mlask podniebienne oznacza w istocie spółgłoskę o przedniopodniebiennym i tylnojęzykowym miejscu artykulacji. Na określenie tej artykulacji używa się określeń lamino-postalweolarny, lamino-prepalatalny, palatalny.
[edytuj] Linki zewnętrzne
Głoski języków naturalnych | |
Międzynarodowy alfabet fonetyczny | |
Spółgłoski | Samogłoski | |
Spółgłoski wg miejsca artykulacji | Spółgłoski wg sposobu artykulacji |
wargowe | dwuwargowe | wargowo-zębowe | zębowe | zadziąsłowe | dziąsłowe | szczytowe | twardopodniebienne | miękkopodniebienne | języczkowe | gardłowe | nagłośniowe | krtaniowe |
zwarte | szczelinowe | zwarto-szczelinowe | zwarto-otwarte | nosowe | boczne | drżące | uderzeniowe | półotwarte | ustne | środkowe |
Spółgłoski wg narządu artykulacji | Spółgłoski wg sposobu inicjacji |